خیابان چراغ برق، یکی از محله‌های تاریخی تهران، شاهد تولد نخستین بانک‌های ایرانی و خارجی در ایران بوده است. این خیابان، که در آن دوران قلب اقتصادی و تجاری تهران به شمار می‌رفت، نقش مهمی در شکل‌گیری و توسعه نظام بانکداری در ایران ایفا کرده است. تاریخچه بانکداری در ایران، از ورود بانک‌های خارجی تا تأسیس نخستین بانک‌های ایرانی، داستانی از رقابت‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی است که تأثیرات عمیقی بر جامعه و اقتصاد ایران گذاشت.

آغاز بانکداری در ایران؛ از علاقه ناصرالدین‌شاه به چک تا ورود بانک‌های خارجی

ناصرالدین‌شاه قاجار، در یکی از سفرهای خود به اروپا، با مفهوم چک و نظام بانکی آشنا شد و شیفته آن شد. پس از بازگشت به ایران، تلاش‌هایی برای تأسیس بانک انجام گرفت، اما این تلاش‌ها عمدتاً به بانک‌های خارجی منجر شد. از جمله این بانک‌ها، بانک شاهنشاهی بود که توسط انگلیسی‌ها تأسیس شد. این بانک در خیابان چراغ برق و میدان توپخانه، در ساختمانی با ابهت و پرچمی بزرگ، فعالیت خود را آغاز کرد.

بانک شاهنشاهی، که امتیاز آن ابتدا به بارون یولیوس دو رویتر، یهودی آلمانی‌تبار و بنیان‌گذار خبرگزاری رویترز، داده شده بود، پس از مدتی به امپریال بانک انگلستان فروخته شد. این بانک، با نفوذ فوق‌العاده‌ای که در تهران و سایر شهرهای ایران داشت، به مدت 60 سال فعالیت کرد و نقش مهمی در اقتصاد ایران ایفا کرد.

بانک استقراضی روس؛ رقابت سیاسی در قالب بانکداری

در همان دوران، روس‌ها نیز با تأسیس بانک استقراضی روس، وارد رقابت با بانک شاهنشاهی شدند. این بانک که ابتدا به‌عنوان یک صندوق تعاونی آغاز به کار کرد، به‌سرعت به ابزاری سیاسی برای نفوذ در ایران تبدیل شد. روس‌ها از این بانک برای اعطای وام به رجال سیاسی، درباریان و عشایر استفاده می‌کردند و در مقابل، املاک و منابع طبیعی ایران، از جمله جنگل‌های شمال و شیلات، را تصاحب می‌کردند.

تولد بانک‌های ایرانی؛ از بانک سپه تا بانک ملی

با وجود سلطه بانک‌های خارجی، تلاش‌هایی برای تأسیس بانک‌های ایرانی آغاز شد. نخستین بانک ایرانی، بانک پهلوی قشون (بانک سپه کنونی) بود که در زمان وزارت جنگ رضاشاه تأسیس شد. این بانک، راه را برای تأسیس بانک ملی ایران هموار کرد.

بانک ملی ایران، که در سال 1307 تأسیس شد، با مدیریت دکتر لیندن بلات و معاونش فوگل، فعالیت خود را آغاز کرد. این بانک، با ساخت ساختمان‌های زیبا در شهرهای مختلف ایران و ارائه خدمات نوین، به‌سرعت به یکی از ارکان اقتصادی کشور تبدیل شد. در نهایت، با تأسیس بانک مرکزی در سال 1339، نظام بانکداری ایران به شکلی مدرن‌تر ساماندهی شد.

خیابان چراغ برق؛ مهد بانکداری ایران

خیابان چراغ برق، با میزبانی از نخستین بانک‌های ایران و خارجی، به نمادی از تاریخ بانکداری در ایران تبدیل شده است. این خیابان، که روزگاری قلب اقتصادی تهران بود، هنوز هم خاطراتی از روزهای آغازین بانکداری در ایران را در دل خود حفظ کرده است.

نتیجه‌گیری

تاریخ بانکداری در ایران، داستانی از تلاش‌ها، رقابت‌ها و تحولات اقتصادی است که خیابان چراغ برق، به‌عنوان یکی از مراکز اصلی این تاریخ، نقش مهمی در آن ایفا کرده است. از بانک شاهنشاهی و بانک استقراضی روس تا بانک ملی ایران، این خیابان شاهد تغییرات بزرگی بوده است که تأثیرات آن تا امروز ادامه دارد.

امروز، با گذشت بیش از 120 سال از تأسیس نخستین بانک‌ها در ایران، خیابان چراغ برق همچنان نمادی از تاریخ اقتصادی کشور است و یادآور روزهایی است که ایران نخستین گام‌های خود را در مسیر بانکداری مدرن برداشت.