تهیه‌کننده: مرکز مطالعات اجتماعی-تمدنی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
سال‌های برگزاری جلسات: 1396-1397

کتاب «درآمدی بر فهم تمدنی قرآن» حاصل سلسله جلسات «قرآن و تمدن» است که با هدف ایجاد رویکردی نوین در خوانش قرآن، با نگاه و رویکرد تمدنی برگزار شده است. این اثر تلاش می‌کند تا با بهره‌گیری از نظرات و دیدگاه‌های متنوع اندیشمندان حوزه‌های مطالعات قرآنی و تمدنی، چارچوبی علمی و عملی برای فهم تمدنی قرآن ارائه دهد.

زمینه و ضرورت موضوع

مطالعه قرآن با رویکرد تمدنی، یکی از نیازهای اساسی در دنیای معاصر است که می‌تواند قرآن را از صرفاً مصدری برای فهم نظری دین به مصدری برای تحقق عملی دین تبدیل کند. جلسات «قرآن و تمدن» با این هدف برگزار شده‌اند که به خوانش تمدنی قرآن بپردازند؛ خوانشی که به‌جای نگاه جزئی‌نگر، نگاهی کلان، سامانمند، عملی و ناظر به مناسبات انسانی دارد.

ساختار کتاب

کتاب در دو بخش اصلی تنظیم شده است:

1. مباحث نظری

این بخش به مبانی و چارچوب‌های نظری خوانش تمدنی قرآن اختصاص دارد و موضوعات زیر را بررسی می‌کند:

• چیستی تمدن و شاخص‌های آن: ارائه تعریف‌ها و ویژگی‌های تمدن از دیدگاه‌های مختلف.
• مبادی خوانش تمدنی قرآن: بررسی اصول و پیش‌نیازهای لازم برای مطالعه قرآن با رویکرد تمدنی.
• روش‌شناسی خوانش تمدنی قرآن: ارائه روش‌ها و قواعدی برای تحلیل و تفسیر قرآن در راستای اهداف تمدنی.

این بخش از تنوع فکری و دیدگاه‌های مختلف صاحب‌نظران بهره‌مند است و تلاش می‌کند تا موضوعات را از زوایای گوناگون بررسی کند.

2. خوانش تمدنی سوره‌های قرآن

در این بخش، تعدادی از سوره‌های قرآن با رویکرد تمدنی مورد تحلیل قرار گرفته‌اند. سوره‌های انتخاب‌شده شامل:

• سوره حمد
• سوره عصر
• سوره قریش
• سوره ممتحنه
• سوره قصص
• سوره بقره

هر یک از این سوره‌ها توسط صاحب‌نظران مختلف، با تأکید بر نگاه تمدنی و با بهره‌گیری از مشترکات ضروری در رویکرد تمدنی، تحلیل شده‌اند. این بخش نشان می‌دهد که چگونه می‌توان آموزه‌های قرآنی را در راستای ساختاردهی تمدنی و مناسبات انسانی به‌کار برد.

ویژگی‌های برجسته کتاب

1. رویکرد نوین: این کتاب تلاش می‌کند تا قرآن را از یک منبع صرفاً نظری به ابزاری برای تحقق عملی آموزه‌های دینی در سطح تمدنی تبدیل کند.
2. تنوع دیدگاه‌ها: حضور اندیشمندان و صاحب‌نظران مختلف در این جلسات، غنای فکری و تنوع رویکردها را در کتاب منعکس کرده است.
3. تمرکز بر عمل‌گرایی: کتاب بر اهمیت کاربرد آموزه‌های قرآنی در مناسبات انسانی و اجتماعی تأکید دارد.
4. توجه به سوره‌های منتخب: تحلیل تمدنی سوره‌های قرآن، نمونه‌ای عملی از چگونگی به‌کارگیری این رویکرد در تفسیر قرآن ارائه می‌دهد.

خوانش تمدنی قرآن: از نظریه تا عمل

یکی از دستاوردهای مهم این اثر، تلاش برای تبدیل قرآن به کنشگری در تحقق عملی دین است. خوانش تمدنی قرآن، نه‌تنها به فهم نظری دین کمک می‌کند، بلکه زمینه‌ای برای ساخت تمدنی سازوار و مبتنی بر آموزه‌های قرآنی فراهم می‌آورد. این کتاب، به‌عنوان یک درآمد، نقطه شروعی برای تلاش‌های بیشتر در راستای دستیابی به این هدف است.

مخاطبان کتاب

این کتاب برای طیف گسترده‌ای از مخاطبان مفید است، از جمله:

• پژوهشگران علوم قرآنی و تمدنی که به دنبال چارچوب‌های جدید برای مطالعه قرآن هستند.
• طلاب و دانشجویان علوم دینی و اجتماعی که به مطالعات میان‌رشته‌ای علاقه دارند.
• فعالان فرهنگی و اجتماعی که به دنبال استفاده از آموزه‌های قرآنی در مدیریت مسائل اجتماعی و تمدنی هستند.

نتیجه‌گیری

کتاب «درآمدی بر فهم تمدنی قرآن» اثری ارزشمند و نوآورانه است که با نگاهی کلان و عملی به قرآن، زمینه‌ای برای فهم تمدنی آن فراهم می‌کند. این اثر، نه‌تنها به تحلیل نظریات تمدنی می‌پردازد، بلکه با ارائه نمونه‌های عملی از خوانش تمدنی سوره‌های قرآن، راه را برای مطالعات و تلاش‌های بیشتر در این حوزه باز می‌کند.

این کتاب، منبعی الهام‌بخش برای تمام کسانی است که به دنبال پیوند آموزه‌های قرآنی با مناسبات انسانی و اجتماعی هستند و به فهم عمیق‌تر از نقش قرآن در ساخت تمدن می‌اندیشند.