کتاب «درآمدی بر مسئله‌های تمدنی جهان اسلام» به بررسی چالش‌ها و مسائل کلان تمدنی در جهان اسلام می‌پردازد، با این هدف که بتواند گامی در جهت شناسایی و تحلیل این مسائل از منظر تمدنی بردارد. این اثر، برآمده از مجموعه گفتگوها و نشست‌هایی با اساتید و پژوهشگران حوزه تمدن اسلامی است و تلاش می‌کند تا با بهره‌گیری از عقلانیت جمعی، به درکی عمیق‌تر از مسائل معاصر جهان اسلام دست یابد.

ضرورت پژوهش

یکی از مشکلات اساسی در جهان اسلام، فقدان جامعه‌شناسی کلان جهان اسلام و در نتیجه، جامعه‌شناسی تمدن است. این کمبود موجب شده است که مسائل کلان تمدنی مسلمانان، همواره مغفول بمانند و در بسیاری موارد، حتی از تفکیک مسائل واقعی تمدن از مسائل تصنعی و برساخته عاجز باشیم. این خلأ، راه را برای ورود استعمار غربی از طریق همین مسائل مغفول و ناشناخته هموار کرده است.

پژوهشگران تمدنی نیز در مواجهه با این چالش‌ها، کمتر واکنش نشان داده‌اند و حتی در مواردی که تحلیل یا راه‌حلی ارائه کرده‌اند، پاسخگویی لازم نسبت به نتایج و آثار پیشنهادهای خود را نداشته‌اند. این وضعیت، ضرورت تدوین اثری را که بتواند به مسائل کلان تمدنی جهان اسلام بپردازد و راهکارهایی عملیاتی ارائه دهد، دوچندان کرده است.

رویکرد کتاب

این کتاب بر اساس گفتگوهای عمیق با متخصصان و پژوهشگران تمدنی شکل گرفته است. رویکرد اصلی آن، شناسایی مسائل تمدنی بر اساس تجربه زیسته و عقلانیت جمعی است، نه بر پایه الگوهای پیشینی و تصنعی. در این مسیر، نویسندگان تلاش کرده‌اند:

1. مسائل تمدنی جهان اسلام را شناسایی کنند: هر مسئله‌ای که تمدنی بودن آن برای جهان اسلام محرز بوده است (مانند مسئله آب)، به‌عنوان موضوع گفتگو انتخاب شده است.
2. تحلیل تمدنی ارائه دهند: با بهره‌گیری از نظرات متخصصان، تحلیل‌هایی تمدنی و مبتنی بر واقعیت ارائه شده است.
3. از مفاهیم کلی به مفاهیم عملیاتی برسند: تلاش شده تا مفاهیم کلی به مسئله‌های عینی و عملیاتی تبدیل شوند.

این رویکرد، به جای تکیه بر چارچوب‌های نظری از پیش تعیین‌شده، بر شمّ تمدنی و تجربیات زیسته محققان استوار است.

دستاوردهای کتاب

به‌رغم محدودیت‌ها و کاستی‌ها، این کتاب توانسته است آورده‌های ارزشمندی از منظر تمدنی ارائه دهد. برخی از مهم‌ترین دستاوردهای این اثر عبارت‌اند از:

ترسیم چشم‌انداز جدید در گفتگوهای بین‌دینی و بین‌مذاهبی:

• این کتاب ضلع جدیدی از گفتگوهای الهیاتی را مطرح می‌کند که به‌جای تمرکز صرف بر موضوعات الهیاتی سنتی، به مسائل روزمره و چالش‌های اجتماعی مسلمانان می‌پردازد.
• این نوع گفتگوها می‌تواند وفاق بیشتری را در جهان اسلام ایجاد کند و زمینه را برای تعاملات بهتر در موضوعات الهیاتی نیز فراهم آورد.

تقویت رویکرد عملیاتی در تحلیل مسائل تمدنی:

• کتاب، با عبور از چارچوب‌های نظری صرف، به تحلیل‌های عملیاتی و کاربردی در مواجهه با مسائل تمدنی می‌پردازد.
• این رویکرد، راه را برای شناسایی و حل مسائل واقعی تمدنی جهان اسلام هموارتر می‌کند.

ایجاد وفاق در مسائل اجتماعی:

• تمرکز بر مسائل اینجایی و اکنونی، مانند چالش‌های روزمره زندگی اجتماعی مسلمانان، می‌تواند وفاق بیشتری را در میان جوامع اسلامی ایجاد کند و از اختلافات مذهبی و الهیاتی بکاهد.

ویژگی‌های برجسته کتاب

رویکرد تعاملی و جمعی:

• این کتاب بر اساس گفتگوهای تخصصی با پژوهشگران و اساتید شکل گرفته است و از عقلانیت جمعی برای تحلیل مسائل بهره می‌برد.

تمرکز بر مسائل واقعی و عینی:

• نویسندگان تلاش کرده‌اند تا مسائل واقعی تمدنی را از مسائل تصنعی و برساخته تفکیک کنند و به چالش‌های اصلی جهان اسلام بپردازند.

گشودن افق‌های جدید در گفتگوهای تمدنی:

• کتاب، ضلع جدیدی از گفتگوهای الهیاتی را مطرح می‌کند که به مسائل اجتماعی و روزمره مسلمانان می‌پردازد و زمینه را برای تعاملات بهتر فراهم می‌آورد.

نتیجه‌گیری

کتاب «درآمدی بر مسئله‌های تمدنی جهان اسلام» اثری ارزشمند است که تلاش می‌کند با رویکردی تمدنی و عملیاتی، به مسائل کلان جهان اسلام بپردازد. این اثر، با شناسایی چالش‌های اصلی و ارائه تحلیل‌های عینی، می‌تواند گامی مؤثر در جهت تقویت جامعه‌شناسی تمدن در جهان اسلام باشد.

این کتاب، منبعی الهام‌بخش برای پژوهشگران، سیاست‌گذاران و فعالان اجتماعی است که به دنبال درک عمیق‌تر از مسائل تمدنی جهان اسلام و ارائه راه‌حل‌هایی عملیاتی برای آن‌ها هستند.