رابرت هایند (Robert Hinde) زیست‌شناس، کردارشناس و روانشناس انگلیسی، یکی از چهره‌های برجسته در زمینه تحقیق درباره رفتار حیوانات و انسان‌ها بود. او با ترکیب روانشناسی و کردارشناسی، دیدگاه‌های جدیدی درباره رشد انسان و روابط اجتماعی ارائه داد. پژوهش‌های او تأثیر عمیقی بر روانشناسی رشد، اجتماعی شدن و نظریه‌های مرتبط با رفتارهای انسانی و حیوانی داشته است.

1. دوره‌های حساس رشد

اصطلاح “دوره حساس” توسط رابرت هایند (1983) برای توصیف اوقاتی خاص در زندگی موجودات زنده به کار رفت که در آن‌ها موجودات بیشتر تحت تأثیر تجربیات خاصی قرار می‌گیرند.

• تعریف دوره حساس:
  دوره‌ای که در آن یادگیری یا رشد در یک زمینه خاص، بیشترین تأثیر را از محیط می‌پذیرد.
• تفاوت با دوره بحرانی:
  هایند اصطلاح “دوره حساس” را به جای “دوره بحرانی” ترجیح داد، زیرا این اصطلاح انعطاف‌پذیری بیشتری دارد. در حالی که دوره بحرانی به زمان‌های خاص و محدود اشاره دارد که اگر تجربه‌ای در آن زمان رخ ندهد، رشد یا یادگیری ممکن است غیرممکن شود، دوره حساس به بازه‌های زمانی طولانی‌تر و انعطاف‌پذیرتری اشاره دارد که در آن رشد و یادگیری به شدت تحت تأثیر محیط است.
• کاربرد در رشد انسان:
  به ویژه در رشد زبان، پیوستگی هیجانی و روابط اجتماعی، دوره‌های حساس نقش مهمی دارند. اگر در این دوره‌ها نقص یا محرومیتی وجود داشته باشد، جبران آن در مراحل بعدی رشد به شرایط محیطی و پاسخ‌دهی به نیازهای کودک بستگی دارد.

2. نظریه کردارشناختی هایند

کردارشناسی (Ethology) به مطالعه رفتارهای خاص گونه‌های مختلف حیوانی می‌پردازد که از نظر تکاملی برای بقا و سازگاری آن‌ها اهمیت دارند.

• دیدگاه هایند در کردارشناسی:
  هایند در کتاب خود “بوم‌شناسی و رشد و تکامل کودک” (1983) فراتر از نظریات کلاسیک کردارشناسی مانند نظریات کنراد لورنز رفت و بر اهمیت روابط اجتماعی تأکید کرد.
  • او معتقد بود که رفتارهای انسان و حیوانات نه تنها به صورت ذاتی و تکاملی شکل می‌گیرند، بلکه تحت تأثیر محیط اجتماعی و روابط قرار دارند.
  • برخلاف کردارشناسان کلاسیک که بر مراحل شاخص رشد تأکید داشتند، هایند بر مراحل حساس رشد و تکامل تمرکز کرد و آن‌ها را مهم‌تر از مراحل شاخص دانست.
• نقد انزوا:
  هایند معتقد بود که افراد را نمی‌توان در حالت انزوا و دور از اجتماع با مفاهیمی مانند رقابت توصیف کرد. او بر این باور بود که تعاملات اجتماعی نقش کلیدی در شکل‌گیری رفتار و رشد انسان دارند.

3. نظریه رشد اجتماعی هایند

رابرت هایند در سال 1987 نظریه‌ای درباره رشد اجتماعی ارائه داد که بر تعاملات و روابط اجتماعی تأکید داشت. او معتقد بود که تعامل با همسالان و دیگران، پیچیدگی و ماهیت تعاملات اجتماعی را افزایش می‌دهد. این رشد اجتماعی در سه مرحله موفقیت‌آمیز رخ می‌دهد:

1. تعاملات (Interactions):

• تعاملات به عنوان فرآیندهای دوجانبه تعریف می‌شوند که در آن افراد با فعالیت‌هایی در سطوح مشابه سروکار دارند.
• این مرحله شامل یادگیری از طریق تجربه و مشارکت در فعالیت‌های مشترک است.

2. ارتباطات (Communications):

• ارتباطات وابسته به تعاملات است، اما شامل حس تعهد قوی می‌شود.
• این مرحله زمانی رخ می‌دهد که افراد در روابط خود حس اعتماد و تعهد نسبت به یکدیگر پیدا می‌کنند.

3. گروه‌ها (Groups):

• در این مرحله، افراد به گروه‌های بزرگ‌تر تعلق پیدا می‌کنند.
• این گروه‌ها حس پیوستگی بین افراد و سلسله‌مراتب اجتماعی را تسهیل می‌کنند.
• افراد حس عضویت در گروه و پیروی از قوانین و نظم گروه را تجربه می‌کنند.

4. دیدگاه‌های بوم‌شناختی هایند

هایند در نظریه‌های خود به بوم‌شناسی (Ecology) و تأثیر محیط بر رشد و رفتار انسان‌ها توجه ویژه‌ای داشت.

• او معتقد بود که رفتار و رشد انسان‌ها باید در بستر محیط اجتماعی و فرهنگی آن‌ها بررسی شود.
• این دیدگاه تأکید می‌کند که رفتار انسان‌ها نتیجه تعامل میان عوامل زیستی (بیولوژیکی) و محیطی است.

5. آثار و تألیفات هایند

رابرت هایند در طول زندگی علمی خود کتاب‌ها و مقالات متعددی منتشر کرد که تأثیر عمیقی بر روانشناسی و کردارشناسی داشتند. از جمله آثار مهم او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

“رفتار حیوان” (1966):
این کتاب به بررسی رفتارهای حیوانات و نقش آن‌ها در بقا و سازگاری می‌پردازد.

“مبانی زیستی رفتار اجتماعی انسان” (1974):
در این کتاب، هایند به بررسی ارتباط میان زیست‌شناسی و رفتار اجتماعی انسان‌ها پرداخت.

“فرد، روابط و فرهنگ” (1987):
این کتاب به تأثیر روابط اجتماعی و فرهنگ بر رشد و رفتار انسان‌ها می‌پردازد.

“بوم‌شناسی و رشد و تکامل کودک” (1983):
این کتاب فراتر از نظریات کلاسیک کردارشناسی می‌رود و بر اهمیت روابط اجتماعی و محیط در رشد کودک تأکید می‌کند.

جمع‌بندی نظریه‌های رابرت هایند

رابرت هایند با ترکیب روانشناسی، کردارشناسی و زیست‌شناسی، دیدگاه‌های جامعی درباره رشد و رفتار انسان ارائه داد. نظریه‌های او بر اهمیت روابط اجتماعی، محیط و مراحل حساس رشد تأکید دارند.

نکات کلیدی نظریه‌های هایند:

دوره‌های حساس رشد:
رشد و یادگیری در دوره‌های حساس زندگی بیشترین تأثیر را از محیط می‌پذیرد.

نظریه کردارشناختی:
رفتار انسان و حیوانات نتیجه تعامل میان عوامل زیستی و محیطی است.

رشد اجتماعی:
تعاملات، ارتباطات و گروه‌ها نقش مهمی در رشد اجتماعی و پیچیدگی روابط انسان دارند.

دیدگاه بوم‌شناختی:
رفتار انسان باید در بستر محیط اجتماعی و فرهنگی او بررسی شود.

نظریه‌های هایند همچنان در زمینه‌های روانشناسی رشد، اجتماعی شدن و رفتارشناسی تأثیرگذار هستند و الهام‌بخش تحقیقات بیشتر در این حوزه‌ها به شمار می‌روند.