ژان ژاک روسو، فیلسوف برجسته عصر روشنگری، دیدگاه‌های عمیق و بدیعی در زمینه تعلیم و تربیت ارائه کرده است که در کتاب مشهور “امیل” به تفصیل بیان شده‌اند. از نظر روسو، تربیت باید در راستای طبیعت انسان و متناسب با نیازهای ذاتی او باشد. او معتقد بود که انسان ذاتاً خوب و نیک است، اما جامعه او را فاسد می‌کند. بنابراین، هدف اصلی تربیت از دیدگاه روسو، بازگشت به طبیعت و هماهنگی با آن است. در ادامه، اهداف اصلی تربیت از نظر روسو بررسی می‌شود:

۱. هماهنگی کامل با طبیعت

بازگشت به طبیعت:
روسو معتقد بود که تربیت باید در راستای طبیعت انسان باشد و از راهی که طبیعت برای رشد و تکامل او مشخص کرده است، پیروی کند.

• از دیدگاه او، طبیعت بهترین راهنمای انسان است و هماهنگی با آن باعث رشد و تکامل فرد می‌شود.
• او بر این باور بود که انسان در طبیعت به صورت آزاد، صلح‌آمیز و سالم زندگی می‌کند و از قید و بندهای جامعه رهاست.

تربیت طبیعی:
روسو تأکید می‌کند که تربیت باید مطابق با طبیعت کودک باشد و به او اجازه دهد تا آزادانه و بدون تحمیل بزرگسالان رشد کند.

۲. رشد قوای جسمانی

• روسو بر اهمیت رشد جسمانی تأکید دارد و معتقد است که تربیت باید به تقویت بدن کودک کمک کند.
• او بر این باور است که بدن قوی، زمینه‌ساز روح قوی است و هرچه بدن نیرومندتر باشد، روح بهتر فرمانبرداری می‌کند.
• تربیت جسمانی از دیدگاه روسو شامل فعالیت‌های بدنی، بازی‌ها و تمرین‌هایی است که به تقویت سلامت و قدرت بدنی کودک کمک می‌کند.

۳. رشد قدرت تفکر و اندیشیدن

تأکید بر خودآگاهی و تعقل:
روسو معتقد است که تربیت باید به رشد قدرت تفکر و اندیشیدن کودک کمک کند.

• او می‌گوید: «آنچه متربی می‌داند باید به واسطه کشف و تجربه شخصی خودش باشد، نه آنکه از طریق آموزش مستقیم به او گفته شود.»
• او بر این باور است که آموزش مستقیم و تحمیل دانش، قدرت استدلال و تعقل کودک را متوقف می‌کند.

روش کشف و تجربه:
روسو به جای آموزش مستقیم، بر یادگیری از طریق تجربه و کشف تأکید دارد. او معتقد است که کودک باید خود مسائل را کشف کند و از طریق تجربه به دانش برسد.

۴. رعایت حقوق دیگران و تربیت اجتماعی

فراگیری شیوه‌های ارتباط اجتماعی:
روسو بر این باور است که کودک باید قبل از ورود به جامعه، شیوه‌های مناسب ارتباط اجتماعی را بیاموزد.

• او تأکید می‌کند که تربیت باید به کودک کمک کند تا حقوق دیگران را درک کند و به آن‌ها احترام بگذارد.

ترویج رفتارهای اخلاقی:
روسو معتقد است که کودک باید به انجام اعمال خوب عادت کند و به دیگران کمک کند.

• او توصیه می‌کند که کودک را به خدمت به مردم فقیر و نیازمند تشویق کنیم تا از این طریق ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی را بیاموزد.

۵. پرورش استقلال و خودکنترلی

• روسو بر این باور است که کودک به طور ذاتی از توانایی خودکنترلی برخوردار است و تربیت باید این توانایی را تقویت کند.
• او معتقد است که کودک باید یاد بگیرد که خود تصمیم بگیرد و مسئولیت اعمال خود را بپذیرد.
• تربیت نباید به معنای تحمیل خواسته‌های بزرگسالان به کودک باشد، بلکه باید به او اجازه دهد تا خودش مسیر رشد و یادگیری را انتخاب کند.

۶. تربیت اخلاقی و انجام اعمال نیک

• روسو تأکید می‌کند که تربیت باید به کودک کمک کند تا به ارزش‌های اخلاقی پایبند باشد و اعمال نیک انجام دهد.
• او توصیه می‌کند که کودک را به انجام کارهای خوب و کمک به دیگران تشویق کنیم.

۷. پرورش حس مسئولیت‌پذیری

• روسو معتقد است که تربیت باید حس مسئولیت‌پذیری را در کودک تقویت کند.
• او بر این باور است که کودک باید یاد بگیرد که نتایج اعمال خود را بپذیرد و از اشتباهات خود درس بگیرد.
• او مخالف تنبیه بدنی است و معتقد است که مجازات و پاداش باید به صورت طبیعی و در نتیجه اعمال کودک باشد.

۸. توجه به رشد تدریجی و متناسب با سن کودک

• روسو بر این باور است که تربیت باید متناسب با رشد طبیعی کودک باشد و نباید شتاب‌زده عمل کرد.
• او معتقد است که هر مرحله از رشد کودک نیازمند نوع خاصی از تربیت است و نباید مفاهیم انتزاعی و پیچیده را زودتر از زمان مناسب به کودک آموزش داد.

۹. آماده‌سازی برای زندگی در جامعه

• روسو معتقد است که تربیت باید کودک را برای ورود به جامعه آماده کند.
• او تأکید می‌کند که کودک باید مهارت‌های اجتماعی و اخلاقی لازم را بیاموزد تا بتواند در جامعه به درستی عمل کند.

نتیجه‌گیری: اهداف نهایی تربیت از دیدگاه روسو

از دیدگاه روسو، تربیت باید در راستای طبیعت انسان و متناسب با نیازهای ذاتی او باشد. اهداف اصلی تربیت از نظر روسو عبارتند از:

1. هماهنگی کامل با طبیعت و بازگشت به آن.
2. رشد قوای جسمانی و سلامت بدنی.
3. پرورش قدرت تفکر و تعقل از طریق تجربه و کشف.
4. رعایت حقوق دیگران و یادگیری شیوه‌های ارتباط اجتماعی.
5. پرورش استقلال، خودکنترلی و مسئولیت‌پذیری.
6. تربیت اخلاقی و انجام اعمال نیک.
7. توجه به رشد تدریجی و متناسب با سن کودک.
8. آماده‌سازی کودک برای زندگی در جامعه.

روسو معتقد است که تربیت باید به کودک اجازه دهد تا آزادانه رشد کند و خود را بسازد. او بر این باور است که تربیت صحیح می‌تواند انسان را به سعادت و کمال برساند و او را برای زندگی در جامعه آماده کند.