مقدمه

هربرت بلومر (1900-1987) یکی از برجسته‌ترین جامعه‌شناسان قرن بیستم و بنیان‌گذار مکتب تعامل‌گرایی نمادین است. بلومر با تأثیرپذیری از نظریات جورج هربرت مید، نظریه تعامل‌گرایی نمادین را توسعه داد و آن را به یکی از مهم‌ترین رویکردهای جامعه‌شناسی معاصر تبدیل کرد.

بلومر در طول زندگی حرفه‌ای خود به نقد سنت‌های رایج جامعه‌شناسی پرداخت و بر اهمیت تحلیل دقیق و نزدیک به زندگی گروهی انسان‌ها تأکید کرد. او معتقد بود که جامعه‌شناسی باید به جای استفاده از مفاهیم انتزاعی و ساختارهای ایستا، بر فرآیندهای پویا، معانی و تعاملات اجتماعی تمرکز کند.

این مقاله به بررسی زندگی، آثار و نظریات بلومر، به‌ویژه تعامل‌گرایی نمادین، می‌پردازد.

1. زندگی و آثار بلومر

الف) زندگی شخصی و حرفه‌ای

هربرت بلومر در ایالت میسوری آمریکا متولد شد. او در ابتدا به‌عنوان بازیکن حرفه‌ای فوتبال آمریکایی فعالیت داشت، اما بعدها به تحصیل در رشته جامعه‌شناسی پرداخت و در دانشگاه شیکاگو تحت تأثیر جورج هربرت مید قرار گرفت. بلومر در سال 1937 اصطلاح “تعامل‌گرایی نمادین” را برای توصیف نظریه مید ابداع کرد و این نظریه را به‌طور گسترده توسعه داد.

ب) آثار برجسته بلومر

برخی از مهم‌ترین آثار بلومر عبارتند از:

1. فیلم‌ها و رفتار: گزارشی از تأثیر رسانه‌ها بر زندگی جوانان.
2. فیلم‌ها، بزهکاری و جنایت: بررسی رابطه میان رسانه‌ها و رفتارهای بزهکارانه.
3. چشم‌انداز و روش کنش متقابل‌گرایی: شرح اصول و روش‌های تعامل‌گرایی نمادین.
4. نقد تحقیقات در علوم اجتماعی: بررسی انتقادی تحقیقات توماس و زنا نیکی در کتاب “دهقان لهستانی در اروپا و آمریکا”.
5. بعد انسانی برنامه‌ریزی اجتماعی: تحلیل نقش انسان در برنامه‌ریزی اجتماعی.

2. تعامل‌گرایی نمادین: اصول و مفاهیم کلیدی

الف) تعریف تعامل‌گرایی نمادین

تعامل‌گرایی نمادین نظریه‌ای است که بر معانی، نمادها و تعاملات اجتماعی تأکید دارد. این نظریه معتقد است که انسان‌ها از طریق تعاملات اجتماعی و استفاده از نمادها، معانی را ایجاد و تفسیر می‌کنند و بر اساس این معانی عمل می‌کنند.

ب) اصول کلی تعامل‌گرایی نمادین

1. تفکر انسانی: انسان‌ها برخلاف حیوانات، توانایی تفکر دارند. این توانایی از طریق کنش متقابل اجتماعی شکل می‌گیرد.
2. یادگیری معانی و نمادها: انسان‌ها در تعاملات اجتماعی، معانی و نمادها را یاد می‌گیرند و از آن‌ها برای درک و تفسیر جهان استفاده می‌کنند.
3. تفسیر معانی: انسان‌ها می‌توانند معانی و نمادها را بر اساس موقعیت‌های اجتماعی تفسیر و تغییر دهند.
4. کنش و کنش متقابل: کنش‌های انسانی بر اساس تفسیری که افراد از موقعیت دارند، شکل می‌گیرند.
5. جهان اجتماعی: جهان اجتماعی از الگوهای درهم‌تنیده کنش و کنش متقابل تشکیل شده است.

3. نظریه بلومر درباره خود و جامعه

الف) مفهوم خود

بلومر با الهام از مید، مفهوم “خود” را به‌عنوان یکی از مفاهیم کلیدی تعامل‌گرایی نمادین معرفی کرد. از نظر او، “خود” فرآیندی است که از طریق زبان، ارتباطات و تعامل با دیگران شکل می‌گیرد.

ب) جامعه به‌عنوان فرآیند پویا

بلومر معتقد بود که جامعه انسانی باید به‌عنوان یک فرآیند پویا و در حال تغییر دیده شود. او تأکید داشت که جامعه از مجموعه‌ای از کنش‌ها و کردارهای افراد تشکیل شده است و نباید به‌عنوان یک ساختار ایستا در نظر گرفته شود.

4. نظریه بلومر درباره تعصب نژادی

الف) تعریف تعصب نژادی

بلومر تعصب نژادی را به‌عنوان یک فرآیند جمعی تعریف می‌کند که از تصورات گروه‌های نژادی درباره خود و دیگران ناشی می‌شود. او معتقد است که تعصب نژادی شامل چهار الگو است:

1. احساس برتری: گروه غالب خود را برتر از گروه‌های دیگر می‌داند.
2. احساس تفاوت ذاتی: گروه غالب معتقد است که گروه‌های زیر دست ذاتاً متفاوت هستند.
3. احساس مالکیت: گروه غالب احساس می‌کند که حق انحصاری بر مزایا و امتیازات دارد.
4. ترس از تهدید: گروه غالب از اینکه گروه‌های زیر دست ممکن است امتیازات آن‌ها را تهدید کنند، نگران است.

5. روش‌شناسی بلومر

الف) اهمیت جهان تجربی

بلومر تأکید داشت که جامعه‌شناسی باید بر مطالعه جهان تجربی تمرکز کند. او معتقد بود که مفاهیم و نظریه‌های جامعه‌شناسی باید بر اساس واقعیت‌های تجربی و نه مفاهیم انتزاعی توسعه یابند.

ب) روش طبیعت‌گرایانه

بلومر از روش طبیعت‌گرایانه برای مطالعه جامعه استفاده می‌کرد. این روش بر مشاهده مستقیم و نزدیک به زندگی اجتماعی تأکید دارد و تلاش می‌کند تا واقعیت‌های اجتماعی را همان‌گونه که هستند، درک کند.

ج) مفاهیم حساس و معین

بلومر میان “مفاهیم حساس” و “مفاهیم معین” تمایز قائل شد:

• مفاهیم حساس: مفاهیمی هستند که به پژوهشگر کمک می‌کنند تا واقعیت‌های اجتماعی را بهتر درک کند.
• مفاهیم معین: مفاهیمی هستند که ثابت و ایستا هستند و ممکن است با واقعیت‌های اجتماعی همخوانی نداشته باشند.

6. نقد و بررسی نظریات بلومر

الف) نقاط قوت

1. تأکید بر معانی و نمادها: بلومر به‌خوبی نشان داد که چگونه معانی و نمادها در شکل‌گیری کنش‌های انسانی نقش دارند.
2. تمرکز بر فرآیندهای پویا: نظریه بلومر بر پویایی و تغییرپذیری زندگی اجتماعی تأکید دارد.
3. روش طبیعت‌گرایانه: روش‌شناسی بلومر بر مشاهده مستقیم و نزدیک به زندگی اجتماعی تأکید دارد که به درک بهتر واقعیت‌های اجتماعی کمک می‌کند.

ب) نقاط ضعف

1. عدم توجه به ساختارهای کلان: بلومر بیشتر بر سطح خرد تمرکز داشت و به تحلیل ساختارهای کلان اجتماعی کمتر توجه کرد.
2. نسبیت‌گرایی: تأکید بلومر بر معانی و تفسیرها ممکن است به نسبیت‌گرایی منجر شود.
3. کمبود روش‌های کمی: روش‌شناسی بلومر بیشتر کیفی بود و از روش‌های کمی کمتر استفاده می‌کرد.

7. نتیجه‌گیری

هربرت بلومر با توسعه نظریه تعامل‌گرایی نمادین، نقش مهمی در گسترش جامعه‌شناسی معاصر ایفا کرد. او با تأکید بر معانی، نمادها و تعاملات اجتماعی، به درک بهتر فرآیندهای اجتماعی و انسانی کمک کرد.

هرچند نظریات بلومر دارای محدودیت‌هایی هستند، اما همچنان به‌عنوان یکی از منابع اصلی در تحلیل زندگی اجتماعی و تعاملات انسانی مورد استفاده قرار می‌گیرند. نظریه تعامل‌گرایی نمادین بلومر، با تمرکز بر فرآیندهای پویا و معانی اجتماعی، یکی از رویکردهای کلیدی در جامعه‌شناسی معاصر است.