هربرت اسپنسر
تولد و زندگی اولیه
هربرت اسپنسر، یکی از بزرگ‌ترین فیلسوفان و جامعه‌شناسان قرن نوزدهم، در ۲۷ آوریل ۱۸۲۰ در شهر دربی انگلستان به دنیا آمد و در ۸ دسامبر ۱۹۰۳ در برایتون درگذشت. پدر و جد او آموزگار بودند و او از کودکی به ریاضیات و علوم فنی علاقه‌مند بود. اسپنسر تحصیلات رسمی و منظم نداشت و بیشتر دانش خود را از طریق مطالعه شخصی و تجربه به دست آورد. او در ابتدا به عنوان مهندس در شرکت راه‌آهن مشغول به کار شد، اما بعدها با ارثیه‌ای که از عموی خود دریافت کرد، شغل خود را رها کرد و به عنوان نویسنده و پژوهشگر مستقل به فعالیت پرداخت.
روحیات و خلقیات
اسپنسر فردی درون‌نگر، آرام و گوشه‌گیر بود. او اغلب از معاشرت‌های اجتماعی کناره‌گیری می‌کرد و به دلیل بیماری‌های عصبی، ساعات محدودی در روز می‌توانست کار کند. این بیماری‌ها باعث شد که او به بی‌خوابی و حتی مصرف تریاک برای تسکین دردهای خود روی آورد. با وجود این مشکلات، او همچنان به مطالعه و نگارش ادامه داد و آثار مهمی در زمینه فلسفه و جامعه‌شناسی ارائه کرد.
زندگی علمی و اندیشه‌ها
فلسفه تکامل
هربرت اسپنسر یکی از پیشگامان نظریه تکامل اجتماعی است که این نظریه را با الهام از نظریه تکاملی داروین گسترش داد. او معتقد بود که تکامل، نه تنها در زیست‌شناسی، بلکه در جامعه، ذهن و اخلاق نیز قابل مشاهده است. اسپنسر نظریه خود را بر اساس قوانین تکامل بنا کرد و تکامل را به عنوان حرکتی از سادگی و یک‌دستی به پیچیدگی و تنوع تعریف کرد.
قیاس جامعه با ارگانیسم زیستی
اسپنسر جامعه را با یک ارگانیسم زنده مقایسه کرد و معتقد بود که جامعه، مانند یک موجود زنده، از اجزای مختلفی تشکیل شده است که با یکدیگر در تعامل هستند. او شباهت‌ها و تفاوت‌هایی میان جامعه و ارگانیسم زیستی قائل بود:
- شباهت‌ها:
- جامعه و ارگانیسم رشد می‌کنند.
- با بزرگ‌تر شدن، پیچیدگی‌ها نیز افزایش می‌یابد.
- پیشرفت در ساختار، تجزیه کارکرد را به همراه دارد.
- اجزای کل وابسته به یکدیگرند.
- تفاوت‌ها:
- در ارگانیسم، اعضا به‌طور فیزیکی به یکدیگر متصل هستند، اما در جامعه، افراد مستقل و آزادند.
- ارتباط در ارگانیسم از طریق حرکت ذرات مولکولی است، در حالی که در جامعه از طریق زبان صورت می‌گیرد.
- در ارگانیسم، اعضا برای خدمت به کل وجود دارند، اما در جامعه، کل برای خدمت به افراد است.
نظریه بقای اصلح
یکی از مهم‌ترین مفاهیم اسپنسر، بقای اصلح است که او برای اولین بار در کتاب اصول زیست‌شناسی (۱۸۶۴) مطرح کرد. این نظریه بیان می‌کند که در فرایند تکامل، موجودات یا جوامعی که بهتر با محیط خود سازگار شوند، باقی می‌مانند و موجودات یا جوامع ناصالح حذف می‌شوند.
- اسپنسر معتقد بود که این اصل نه تنها در زیست‌شناسی، بلکه در جامعه و اقتصاد نیز صادق است.
- او مخالف هرگونه مداخله دولت در امور اجتماعی و اقتصادی بود و بر این باور بود که رقابت آزاد، موجب حذف افراد یا گروه‌های ناصالح می‌شود.
- اسپنسر در این زمینه به شدت مخالف کمک‌های دولتی به فقرا بود و این کمک‌ها را مانعی برای فرایند طبیعی سازگاری می‌دانست.
تکامل اجتماعی
اسپنسر تکامل اجتماعی را به عنوان حرکتی از یک وضعیت ساده و نامنسجم به یک وضعیت پیچیده و منسجم تعریف کرد. او معتقد بود که با افزایش تمایز در جامعه، انسجام نیز افزایش می‌یابد و وابستگی میان اجزای جامعه تقویت می‌شود.
آثار و کتاب‌ها
هربرت اسپنسر آثار متعددی در زمینه فلسفه، جامعه‌شناسی، زیست‌شناسی و اخلاق نوشته است. برخی از مهم‌ترین آثار او عبارتند از:
- ایستایی اجتماعی (۱۸۵۱)
- اصول زیست‌شناسی (۱۸۶۴-۱۸۶۷)
- اصول روان‌شناسی (۱۸۵۵)
- نخستین اصول (۱۸۶۲)
- اصول جامعه‌شناسی (۱۸۹۰)
- انسان علیه دولت (۱۸۸۴)
- اصول اخلاق (۱۸۷۹-۱۸۹۳)
- زندگی‌نامه شخصی (۱۹۰۴)
نقدها و تأثیرات
- اسپنسر یکی از تأثیرگذارترین متفکران عصر خود بود و نظریات او در زمینه تکامل اجتماعی و اقتصاد آزاد مورد استقبال سرمایه‌داران و لیبرال‌های اقتصادی قرار گرفت.
- با این حال، نظریه‌های او به دلیل دیدگاه‌های فردگرایانه افراطی و مخالفت با کمک به مستمندان، مورد انتقاد شدید قرار گرفت.
- نظریه بقای اصلح او، که به نوعی توجیهی برای نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی بود، بعدها الهام‌بخش نظریات داروینیسم اجتماعی شد.
پایان عمر
هربرت اسپنسر در ۸ دسامبر ۱۹۰۳ در سن ۸۳ سالگی در برایتون انگلستان درگذشت. او تا پایان عمر مجرد باقی ماند و وصیت کرد که جسدش سوزانده شود. اسپنسر مردی جدی و منطقی بود که زندگی خود را وقف مطالعه و نگارش کرد.
جمع‌بندی
هربرت اسپنسر یکی از بزرگ‌ترین فیلسوفان و نظریه‌پردازان تکامل اجتماعی در قرن نوزدهم بود. او با الهام از نظریه تکاملی داروین، مفاهیمی همچون بقای اصلح و تکامل اجتماعی را مطرح کرد و جامعه را به یک ارگانیسم زنده تشبیه کرد. نظریات او تأثیر عمیقی بر فلسفه، جامعه‌شناسی و اقتصاد داشت و همچنان در تاریخ اندیشه اجتماعی مورد توجه قرار می‌گیرد. با این حال، دیدگاه‌های فردگرایانه و مخالفت او با مداخله دولت در امور اجتماعی، باعث شده است که نظریات او همواره محل بحث و نقد باشد.
نظر شما