بررسی اندیشه‌های مارشال مک‌لوهان
مارشال مک‌لوهان (Herbert Marshall McLuhan)، فیلسوف و نظریه‌پرداز برجسته کانادایی، با ارائه نظریات پیشگامانه در زمینه رسانه‌ها و ارتباطات، تأثیر عمیقی بر مطالعات ارتباطی و فرهنگی گذاشت. او با مفاهیمی مانند دهکده جهانی، رسانه همان پیام است و رسانه‌های گرم و سرد، به بررسی تأثیر رسانه‌ها بر فرهنگ و تمدن بشری پرداخت. مک‌لوهان معتقد بود که وسایل ارتباطی نه‌تنها ابزار انتقال پیام هستند، بلکه خودشان پیام محسوب می‌شوند و تأثیرات عمیقی بر جوامع و فرهنگ‌ها دارند.
1. دهکده جهانی (Global Village)
یکی از مشهورترین مفاهیم مک‌لوهان، دهکده جهانی است که در سال 1964 مطرح شد. او معتقد بود که رسانه‌های الکترونیکی مانند رادیو، تلویزیون و اینترنت، فاصله‌های جغرافیایی را از بین برده‌اند و جهان را به یک دهکده کوچک تبدیل کرده‌اند.
ویژگی‌های دهکده جهانی:
- ارتباطات سریع و جهانی: رسانه‌های الکترونیکی امکان انتقال اطلاعات از یک نقطه جهان به نقطه دیگر را در لحظه فراهم کرده‌اند.
- همسان‌سازی فرهنگی: رسانه‌ها باعث ایجاد یک فرهنگ مشترک جهانی شده‌اند که در آن افراد از فرهنگ‌ها و جوامع مختلف، اطلاعات مشابهی دریافت می‌کنند.
- بازگشت به روابط قبیله‌ای: مک‌لوهان معتقد بود که دهکده جهانی، شباهت‌هایی با جوامع قبیله‌ای دارد، زیرا ارتباطات در آن به‌صورت بین‌فردی و نزدیک‌تر شده است.
انتقادات به مفهوم دهکده جهانی:
- مانوئل کاستلز: کاستلز معتقد است که دهکده جهانی، یک شبکه جهانی از کومه‌های شخصی است، نه یک دهکده. او معتقد است که اینترنت جوامع محلی را به جوامع جهانی تبدیل می‌کند، اما این جوامع همچنان تنوع و تفاوت‌های زیادی دارند.
2. رسانه همان پیام است (The Medium is the Message)
مک‌لوهان با این جمله معروف، تأکید کرد که ماهیت و شکل رسانه‌ها، تأثیر بیشتری بر جوامع دارند تا محتوای پیام‌هایی که از طریق آن‌ها منتقل می‌شود.
توضیحات:
- رسانه‌ها فراتر از انتقال پیام، ساختارهای فکری و اجتماعی را تغییر می‌دهند.
- محتوای پیام، تنها بخشی از تأثیر رسانه است و شکل رسانه، نحوه درک و تعامل انسان‌ها با جهان را تغییر می‌دهد.
- مثال: تلویزیون به‌عنوان یک رسانه، الگوهای ارتباطی و اجتماعی را تغییر داده است، صرف‌نظر از اینکه چه محتوایی از طریق آن پخش می‌شود.
لامپ الکتریکی به‌عنوان مثال:
مک‌لوهان لامپ الکتریکی را به‌عنوان مثالی از این نظریه مطرح می‌کند. او معتقد است که لامپ الکتریکی اطلاعات خاصی منتقل نمی‌کند، اما ماهیت آن به‌عنوان یک رسانه، زندگی انسان‌ها را تغییر داده است.
3. رسانه‌های گرم و سرد
مک‌لوهان رسانه‌ها را بر اساس میزان مشارکت مخاطب به دو دسته گرم و سرد تقسیم کرد:
رسانه گرم (Hot Media):
- رسانه‌هایی که تنها یکی از حواس را به‌طور کامل درگیر می‌کنند.
- دارای وضوح و اطلاعات زیاد هستند و مشارکت مخاطب را کاهش می‌دهند.
- مثال: رادیو، کتاب، سینما
رسانه سرد (Cool Media):
- رسانه‌هایی که مشارکت بیشتری از مخاطب طلب می‌کنند.
- اطلاعات کمتری ارائه می‌دهند و نیاز به تخیل و تکمیل پیام توسط مخاطب دارند.
- مثال: تلویزیون، تلفن، کاریکاتور
تفاوت‌های رسانه گرم و سرد:
- رسانه گرم: مخاطب منفعل‌تر است و پیام را به‌صورت کامل دریافت می‌کند.
- رسانه سرد: مخاطب فعال‌تر است و باید با استفاده از تخیل و حواس خود، پیام را تکمیل کند.
4. تاریخ تمدن بشری و ارتباطات
مک‌لوهان تاریخ تمدن بشری را بر اساس شیوه‌های ارتباطی غالب به سه دوره تقسیم کرد:
1. عصر شفاهی (Oral Age):
- ارتباطات مبتنی بر گفتار و شنیدار.
- حس غالب: شنوایی
- جوامع قبیله‌ای و روابط چهره‌به‌چهره.
2. عصر چاپی (Print Age):
- ارتباطات مبتنی بر نوشتار و چاپ.
- حس غالب: بینایی
- ظهور فردگرایی، ملی‌گرایی و نخبه‌گرایی.
3. عصر الکترونیک (Electronic Age):
- ارتباطات مبتنی بر رسانه‌های الکترونیکی مانند رادیو، تلویزیون و اینترنت.
- بازگشت به روابط قبیله‌ای در سطح جهانی (دهکده جهانی).
- حس غالب: شنوایی و بینایی به‌طور همزمان.
5. فرهنگ سمعی و بصری
یکی از مفاهیم کلیدی در اندیشه مک‌لوهان، تأثیر حواس انسانی بر فرهنگ‌ها است. او معتقد بود که تفوق یک حس خاص بر سایر حواس، نوع خاصی از فرهنگ را ایجاد می‌کند.
فرهنگ سمعی:
- حس غالب: شنوایی
- متعلق به جوامع شفاهی و سنتی.
- ویژگی‌ها: احساسات، سنت و مذهب بر این فرهنگ حاکم است.
فرهنگ بصری:
- حس غالب: بینایی
- متعلق به جوامع مدرن و صنعتی.
- ویژگی‌ها: منطق، علم و تفکر ریاضی بر این فرهنگ حاکم است.
6. جبرگرایی رسانه‌ای (Media Determinism)
مک‌لوهان معتقد بود که رسانه‌ها، جوامع را شکل می‌دهند و تغییرات اجتماعی و فرهنگی، بیشتر ناشی از ماهیت رسانه‌ها است تا محتوای آن‌ها.
ویژگی‌های جبرگرایی رسانه‌ای:
- رسانه‌ها بر ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی تأثیر می‌گذارند.
- تغییر در نوع رسانه‌ها، باعث تغییر در نحوه تفکر و رفتار انسان‌ها می‌شود.
- مثال: اختراع چاپ، باعث گسترش فردگرایی و ملی‌گرایی شد.
نقد اندیشه‌های مک‌لوهان
نقاط قوت:
- دیدگاه نوآورانه: مک‌لوهان با تمرکز بر ماهیت رسانه‌ها، دیدگاه جدیدی در مطالعات ارتباطات ارائه داد.
- پیش‌بینی تحولات رسانه‌ای: نظریات او درباره دهکده جهانی و تأثیر رسانه‌ها، با ظهور اینترنت و شبکه‌های اجتماعی تحقق یافت.
- تأکید بر تأثیرات فرهنگی رسانه‌ها: او نشان داد که رسانه‌ها چگونه فرهنگ و رفتار انسان‌ها را تغییر می‌دهند.
نقاط ضعف:
- جبرگرایی افراطی: مک‌لوهان تأثیر رسانه‌ها را بیش از حد بزرگ‌نمایی کرد و نقش عوامل اجتماعی و فرهنگی را نادیده گرفت.
- کم‌توجهی به محتوای رسانه‌ها: او بیشتر بر شکل رسانه‌ها تمرکز داشت و به محتوای پیام‌ها توجه کافی نکرد.
- ابهام در مفاهیم: برخی از مفاهیم او مانند رسانه گرم و سرد، تعریف دقیقی ندارند و در مواردی مبهم هستند.
جمع‌بندی
اندیشه‌های مارشال مک‌لوهان، تأثیر عمیقی بر مطالعات ارتباطات و رسانه‌ها گذاشته است. او با مفاهیمی مانند دهکده جهانی، رسانه همان پیام است و رسانه‌های گرم و سرد، نقش رسانه‌ها را در شکل‌دهی به فرهنگ‌ها و جوامع برجسته کرد. با وجود انتقاداتی که به نظریات او وارد شده، آثار مک‌لوهان همچنان به‌عنوان یکی از منابع اصلی در مطالعات ارتباطات و رسانه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
نظر شما