مجله  پیام زن  اسفند 1376، شماره 72 

نویسنده : علی کریمیان
34
واج در بینش الهی، پیمان مقدس و میثاق غلیظ است؛ چنانکه خداوند در قرآن کریم می فرماید: وَ کَیْفَ تَاْخُذُونَه وَ قَدْ اَفْضی بَعْضُکُمْ اِلی بَعْضٍ وَ اَخَذْنَ مِنْکُمْ میثاقاً غَلیظاً.(1) و از طرفی ازدواج برای مسلمانان وظیفه ای مقدس بوده و ازدواج از جمله سنت رسول خداست که اعراض از آن مساوی با خروج از جرگه طرفداران آن حضرت است؛ چنانکه فرمودند: اَلَنِکاحُ سُنَّتی فَمَنْ رَغِبَ عَنْ سُنَّتی فَلَیْسَ منّی.(2) و حضرت علی(ع) در باره اهمیت ازدواج فرمودند: تَزَوّجُوا فَأنِّ التَّزْویجَ سُنَّة رسُولِ اللّه (ص) فَاِنَّهُ کانَ یَقُولُ: مَنْ کانَ یُحِبَّ اَنْ یَتَّبِعَ سُنَّتی فَاِنَّ مِنْ سُنَّتی

التَّزْویجُ ... .(3)

در روایات و کلمات ارزشمند اهل بیت(علیهم السلام) در رابطه با مدح و ستایش ازدواج و مذمت بی همسری رهنمودهای بسیاری آمده است،(4) چنان که در متن سندی که در اینجا ارائه شده نیز به بعضی از آیات و احادیث اشاره شده است. و اما از شرایط معتبر در صحت عقد نکاح، قصد انشاء است. یعنی طرفین عقد باید معنای الفاظ مخصوص ایجاد و قبول را بفهمند و به قصد انشاء و ایجاد عقد به کار برند.(5)

در میان اسناد موجود در خزانه سازمان ملی ایران تعدادی از اسناد مربوط به اواخر سلسله زندیه و اوایل دوره قاجاریه موجود است که تحت عناوین کلی اسناد ملکی، حقوقی و مالی، موقوفات، فرامین، انتصابات و احکام برقراری مواجب، امور قشونی، مسایل ایلات و عقدنامه ها طبقه بندی شده که هر کدام از این اسناد با توجه به کمبود یا فقدان منابع دست اول در بیان مسایل اجتماعی، فرهنگی و آشنایی با اوضاع این برهه از تاریخ از اهمیت خاصی برخوردار است. در میان مجموعه ذکر شده دو عقدنامه وجود دارد که در این مقاله ضمن بازخوانی یکی از عقدنامه ها توضیحات مختصری در باره مندرجات آن داده شده است.

این عقدنامه که به شماره تنظیم 117001 و شماره کارت 128 در خزانه سازمان اسناد ملی ایران ثبت شده است، در تاریخ جمادی الاولی سال 1208 ه··· .ق تحریر یافته است. عرض آن 31 و طول آن 5/44 سانتی متر است که کلمات مشخصه با رنگهای غیر از رنگ اصلی سند روی کاغذ کرم رنگ و به خط نستعلیق نوشته شده است. در قسمت فوق و حواشی جانب چپ، ممهور به مهر دو تن از اشخاص متعین زمان به عنوان موکل دیده می شود و متن آن با عبارت «هوالمؤلف بین القلوب، بسم اللّه اشرف الاسماء»، شروع می شود و بعد از آن چند سطر با عباراتی مسجّع و مصنوع و آیات و روایات در توجیه و اهمیت نکاح آورده شده و در سطر نهم نوشته شده:

مناکحه صحیحه صریحه شرعیه مرعیّه مشتمل بر ایجاب و قبول بر نهج مزبور صورت جریان یافت. الناکح عالی شأن معلی مکان احمدبیک خلف الصدق عالیجاه معلی جایگاه محمد رشیدبیک وکیل اردلان به وکالت عالی شأن معلی مکان محمدعلی بیک خلف مرحوم مهرعلی سلطان منه. المنکوحه ـ علیا جناب عصمت و عفت مآب خدارتْ(6) اکتساب ماه نسا خانم بنت عالی شأن معلی مکان میرزااحمد(7) وزیر اردلان به وکالت عالیقدر محمدآقا منه.

و با مهریه پانصد تومان نقد فضی(8) تبریزی مسکوک با شهادت ملامحمد حسین پاوه و شیخ عیسی روانسری در جمادی الاولی سال 1208 ه··· .ق صیغه جاری گردید.

متن عقدنامه:
هوالمولف بین القلوب
بسم اللّه اشرف الاسماء.
و پس حمدی که پرده نشینان ملاء اعلی بالعشی و الابکار در تماشاگاه مَلَکُوتِ السَّمواتِ وَ الاَْرْضْ(9) روا نمایند فرد بی همتایی را سزاست که سراپرده وحدتش مضمون ما اتَّخَذَ صاحَبةً وَ لا وَلَداً(10) از وصمت(11) زن و فرزند مبراست و نفایس شکری که عروسان بالا بالغدُوِّ و الاْصال(12) در فسحت گاه(13) وَ اِنْ مِنْ شَئِ اِلاّ یُسَبِّحُ بِحَمدِهِ(14) چنان(15) فرمایند احد بی شریکی را رواست که خلوتخانه فروش به منطوق لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً اَحَدْ(16) از شوکت کفو و مانند مقدس و معرا و صلات [و [صلوة بر عاقد نظم سلسله بنی آدم و صاحب فرقه عرب و عجم پیغمبری که امتزاج و ازدواج بفحوای النکاح سنتی از سنت سنیه اوست، رسولی که مناکحات که سبب توالد و تناسل است(17) بمدلول تناکحوا توالدوا از خصال مرضیه او سیدی که نرگس تاجی از زر به مشابهت نور لولاک(18) بر سر دارد سندی که مشک از فر و سنبل تر به مماثلت موی عنبربویش جهان را معطر افضل الانبیاء محمد مصطفی و بر آل حمیده خصال و اصحاب سعادت اشتمال او باد و بعد چون به مضمون صدق مشحون اِنّا خَلَقْنا اِلاِْنْسانَ مِنْ نُطْفَةٍ اَمْشاجٍ(19) انتظام بنی آدم به ازدواج منوط و به مؤدای فَانکِحُوا ما طابَ لَکُمْ مِنَ الِنسآءِ(20) التیام عالم به امتزاج مربوط بنا بر آن به طالعی که تفاخر کند بدان ایام مناکحه صحیحه صریحه شرعیه مرعیه مشتمل بر ایجاب و قبول بر نهج مزبور صورت جریان یافت.

الناکح عالی شأن معلی مکان احمدبیک خلف الصدق عالیجاه معلی جایگاه محمد رشیدبیک وکیل اردلان به وکالة عالی شأن معلی مکان محمدعلی بیک خلف مرحوم مهرعلی سلطان منه المنکوحة علیا جناب عصمت و عفت مآب خدارت اکتساب ماه نسا خانم بنت عالی شأن معلی مکان میرزااحمد وزیر اردلان به وکالة محمدآقا منه.

الصداق مبلغ مبین معین مبلغ پانصد تومان نقد فضی تبریزی مسکوک.

التاریخ فی الثلث الثانی فی شهر جمادی الاولی المنتظم فی سلک شهور سنه الف و ماتین و ثمان سنه 1208.

الشهود الحاضر فی المجلس عالی جناب معلی القاب ملامحمدحسین پاوه و مشیخت و کمالات پنا [ه.ظ] شیخ عیسی روانسریّ المسکن و غیر هما من المسلمین الحاضرین.

[حاشیه]: جرت المناکحة الصحیحة الصریحة الشرعیة المرعیة لدی الداعی لدوام الدولة العلیة الباهره [سجع مهر] لا اله الا اللّه الملک الحق المبین عبده ابراهیم.

ـ جرت المناکحة الصحیحة الشرعیة لدی الداعی لدوام الدولة القاهره

[سجع مهر]: لا اله الا اللّه الملک الحق المبین عبده محمود.

ــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ نسا، آیه21.

2ـ المستدرک، ج2، ص531.

3ـ علی(ع) فرمودند: ازدواج کنید که ازدواج کردن سنت رسول خدا(ص) است. همانا رسول خدا بارها فرمود: هر کس می خواهد از سنت من پیروی کند، ازدواج نماید. زیرا ازدواج کردن از سنت من است.

وسایل الشیعه، ج14، کتاب النکاح، ابواب مقدماتی، باب اول، صص3 و 5.

4ـ سیری در مسایل خانواده، حبیب اللّه طاهری، ص19.

5ـ پرنده، زهرا، ازدواج و حقوق و وظایف متقابل زوجین، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، تهران، 1370ش، ص55.

6ـ خدارت: عصمت و پاکدامنی.

7ـ میرزااحمد وزیر کردستان در دوره سلطنت فتحعلی شاه، مستوفی دیوان بود.

رک. علی اکبر وقایع نگار کردستانی، حدیقه ناصریه در جغرافیا و تاریخ. کردستان، به تصحیح محمد رئوف توکلی، ناشر مؤلف، تهران، 1364ش، صص171 ـ 172.

8ـ فضی: سیمین و نقره ای، از سیم، به رنگ سیم.

9ـ اَوَلَمْ یَنْظُرُوا فی مَلَکوُتِ السَّموتِ وَالاَْرْضِ وَ ما خَلَقَ اللّه ُ مِنْ شَئٍ وَ أَنْ عَسیآ أَنْ یَکُونَ قَد اِقْتَرَبَ اَجَلُهُمْ فَبِایِّ حَدیثٍ بَعْدَهُ یُؤْمِنُونَ، اعراف، آیه184.

10ـ وَ اَنَّهُ تَعالی جَدُّ رَبَّنا مَا اتَّخَذَ صاحِبَةَ وَ لا وَلَداً، جن، آیه3.

11ـ وصمت: عیب، سستی و کسالت.

12ـ وَ اذْکُرْ رَبَّکَ فی نَفْسِکَ تَضَرُّعاً وَ خیفةً وَدوُنَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالَغُدوِّ وَ الاْصالِ وَ لا تَکُن مِنَ الْغافِلینَ، اعراف، آیه204.

13ـ فسحت: گشادگی و فراخی مکان، شادمانی، گشادگی خاطر.

14ـ تُسَبِّحُ لَهُ السَّمواتُ السَّبِعُ وَالاَْرْضُ وَ مَنْ فیهِنَّ وَ اِنْ مِنْ شَئ اِلاّ یُسَبِحُ بِحَمْدِهِ وَ لکِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسُبیحَهُمْ اِنَّه کانَ حَلیماً غَفُوراً، اسرار، آیه46.

15ـ اصل: چان.

16ـ لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً اَحَدٌ، اخلاص، آیه3 و 4.

17ـ بحارالانوار، ج103، ص220 ـ مفاتیح الشرایع، ج2، ص231.

18ـ لولاک لما خلقت الافلاک.

19ـ اِنّا خَلَقْنا اِلاْنسانَ مِنْ نُطْفَةٍ اَمْشاجٍ نَبْتَلیهِ فَجَعَلْناهُ سَمیعاً بَصیراً، دهر، آیه2.

20ـ وَ اِنْ خِفْتُمْ الاّ تُقْسِطوُا فی الیَتامی فَانْکِحُوا ما طابَ لَکُمْ مِنَ النِّسآءِ مَثْنی وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ فَاِنْ خِفْتُمْ اَلاّ تَعْدِلُوا فَوحِدَةً اَوْ ما مَلَکَتْ اَیْمانُکُمْ ذالِکَ اَدْنیآ اَلاّ تَعُولُوا، نسا، آیه3.