مجله  فرهنگ زیارت  مهر ماه سال 1388 شماره سه 

در گفت وگو با مسئولان بعثۀ مقام معظم رهبری در کشور عراق

سفر به عتبات عالیات و زیارت قبور ائمۀ اطهار و دیگر اماکن سرزمین عراق، از دیرباز تاکنون، بسیار مورد توجه مسلمانان و به ویژه شیعیان بوده است. در این میان، زیارت قبر امام حسین (ع) در کربلا، از اهمیت بالاتری برخوردار بوده است. در واقع، از زمانی که جابر بن عبدالله انصاری در اربعین شهادت امام حسین (ع)، نام خود را به عنوان اولین زائر قبر آن حضرت در تاریخ ثبت کرد، تا به امروز، همواره مشتاقان و شیفتگان اهل بیت پیامبر (ص)، در هر شرایط و با هر زحمت و مشقتی، خود را به آن بارگاه نورانی می رسانند و در برابر آن ساحت مقدس عرض ارادت می کند. این شور و اشتیاق، در زیارت بارگاه های دیگر ائمه مدفون در سرزمین عراق نیز دیده می شود.

آنچه در این امر همواره مورد توجه بوده، آسیب هایی است که زائران در این سفر مقدس، دچار آن ها می شده اند؛ چه آسیب های ظاهری و جسمانی و چه آسیب های معنوی.

آنچه از شواهد تاریخی و گفته های گذشتگان برمی آید، سفر به عتبات عالیات و زیارت آن حرم های نورانی، همواره با خطرات و مشقات بسیاری برای زائران همراه بوده است؛ به ویژه زیارت حرم امام حسین (ع). چه بسیار مشتاقانی که در این راه، حتی برخی از اعضای بدن خود یا جان خود را هم از دست می دادند.

این گونه آسیب ها و زحمات، نه تنها از ارزش و ثواب زیارت انسان زائر نمی کاهد، بلکه بر آن می افزاید و ارزش آن را دوچندان می کند؛ اما آنچه در این دوران و در شرایط فعلی فرهنگی و سیاسی کشور عراق، از اهمیت بیشتری برخوردار است و ممکن است لطمات بزرگی را به اصل زیارت وارد کند، آسیب های معنوی این سفر گران قدر است.

در یک دهۀ گذشته، به دلیل سیل زائران مشتاق از کشورمان به سمت عتبات عالیات، پس از یک دورۀ طولانی محرومیت و نیز به این دلیل که ابتدای این امر، در زمان رژیم مستبد بر کشور عراق صورت گرفت، امکان نظارت کمتری بر کیفیت سفر زائران برای مسئولان فرهنگی کشور فراهم بود و بیشتر به مسائل کمّی سفر، توجه می شد. همین امر، زمینه ساز بروز برخی ناهنجاری ها در زیارت اماکن مقدس در عراق گردید. در سال های اخیر نیز با وجود از بین رفتن رژیم بعث و آزادی بیشتر زائران در انجام اعمال زیارتی و عبادی، باز هم به دلیل فشردگی زمان سفر و زیاد بودن تعداد مکان های زیارتی، برخی مشکلات و ناهنجاری ها، همچنان رخ می نماید و چهرۀ زیبای زیارت را مخدوش می کند.

لزوم توجه به موضوع «آسیب شناسی سفر زیارتی به عتبات عالیات»، ما را به دیدار و گفت وگو با دو تن از افراد فعال در این زمینه، یعنی جناب «حجت الاسلام والمسلمین حسینی شریف»، مسئول محترم دفتر بعثۀ مقام معظم رهبری در عراق (ساکن در کربلا) و «حجت الاسلام والمسلمین مقدس نیان»، مسئول محترم بعثۀ مقام معظم رهبری در شهر نجف کشاند. دیدار ما با این دو بزرگوار که از نزدیک با این مشکلات آشنایی دارند و برای رفع آن ها زحمات بسیاری کشیده اند، در محل اقامتشان در شهرهای کربلا و نجف صورت گرفت و ایشان به گرمی پذیرای ما شدند. آنچه در ادامه می آید، قسمت هایی از سخنان این عزیزان دربارۀ آسیب شناسی زیارت عتبات عالیات و خرافات و بدعت ها در زیارت است. این گفتگو توسط دو عضو تحریریه فصلنامه و دوست همسفر حجت الاسلام هاشمی انجام شد که آقای محمد شکراللهی نیز تنظیم و تدوین آن راعهده دار گردید.

خرافات، مهم ترین مشکل بر سر راه زیارت
حجت الاسلام حسینی شریف در ابتدای کلام خود، وجود خرافات را خطری بزرگ برای اعتقادات زائران ایرانی که به عتبات سفر می کنند، دانست و در این باره گفت:

«بعضی مواقع در این سفر با اعتقادات مردم بازی می شود. زائر عتبات با زائران عمره تفاوت دارند. مثلاً زائری از فلان روستای دورافتادۀ کشور می آید؛ بعد روحانی یا مداح، زائران را می آورد به مقام علی اصغر یا مقام علی اکبر. او با اعتقاد می آید این جا را زیارت می کند؛ یعنی وقتی می آید و چشمش به آن گهواره می افتد، متأثر می شود بعد این آقا برمی گردد ایران و یک نفر مورخ می رود به دیدن او. این آقا می گوید عجب روحانی ای داشتیم! ما را همه جا برد. تا محل شهادت علی اصغر هم ما را برد! این آقای مورخ هم این را موشکافی می کند و ریشۀ زیارت در آن جا را می زند. آن وقت این آدم عامی چون با این اعتقاد رفته و آن جا را زیارت کرده، اعتقادش متزلزل می شود و وقتی این اعتقاد او متزلزل شد، نسبت به مقدسات دیگر هم عقیده اش متزلزل می شود. بعضی مواقع، بازی با اعتقادات است و این جزو وظایف و تکالیف شرعی ماست که اینها را مشخص بکنیم».

حجت الاسلام والمسلمین مقدس نیان نیز به وجود مسئلۀ خرافات در کشور عراق و لزوم مبارزه با آن، اشاره کرده، گفت:

«بحث خرافات در کشور عراق فراوان به چشم می خورد و بسیار ضرورت دارد که با آن مبارزه شود. یکی از مهم ترین کارهایی که حضرت بقیةالله (عج) انجام خواهند داد، برخورد با این کارها و امور خرافی هست. در دعای ندبه می خوانیم:

«أین المدخر لتجدید الفرائض و السنن أین المتخیر لإعاده الملة و الشریعه». جزو مهم ترین کارها و برنامه های حضرت بقیةالله که در کل عالم انجام خواهند داد، این کار است. در کشور عراق الان خرافات، به سرعت رو به گسترش است».

وی با اشاره به اهمیت مسئله مبارزه با خرافات در قرآن و سیره پیامبر و ائمه (ع) افزود:

«قرآن در رابطه با مسئله خرافات، به نکاتی چند اشاره دارد یک نمونه اش بحثی است که خدا با مشرکین دارد که شما چرا بت می پرستید؟ آن ها می گویند: «انا وجدنا علیه آباءنا» و خدا از آن ها نمی پذیرد و می گوید خودتان عقل داشتید و در قرآن بر روی «افلا تعقلون» و «افلا تتفکرون» تأکید شده است. این همه تأکید برای این است که انسان ها به تفکر و اندیشه خودشان متکی باشند و صرفاً بافته های دیگران را نپذیرند. در سیره انبیا و ائمه معصومین (ع) هم اگر مطالعه کنیم، موارد فراوانی پیدا می کنیم. یک نمونه اش همان هم زمانی گرفتن خورشید و وفات فرزند پیامبر و نهی ایشان از نسبت دادن این واقعه به وفات فرزندشان است. اینها همه مبین ضرورت مبارزه با خرافات است».

ایشان، اوضاع کنونی فرهنگی و اعتقادی مردم عراق را زمینه ساز این خرافات دانسته، با اشاره به نقش تبلیغات فرهنگی غرب بر ضد اسلام و تشیع در این کشور گفت:

«در عراق از نظر فرهنگی و اعتقادی مشکلاتی چند به چشم می خورد و دلیل آن هم علتش این است که در طول حاکمیت بعثی ها به شدت از آموختن معارف به مردم جلوگیری شده است. آن چه ما در ایرانِ زمان طاغوت داشتیم که در ایام محرم، صفر، رمضان، فاطمیه و به هر بهانه ای روحانیون برای تبلیغ تا دورترین روستاها می رفتند، آن جا این خبرها نبوده است. تا همین آخرین روزهای حاکمیت صدام هم نبود و حوزه علمیه نجف هر چه داشت، در درون خودش داشت نمی توانست صادر بکند و از این نظر، فقر فرهنگی هم اکنون فراوان است. بعد از سقوط صدام هم این مردم مورد هجوم صدها کانال ماهواره ای هستند که به شدت آنها را در جهات مختلف بمباران تبلیغاتی می کند و محور این تبلیغات هم از بین بردن اصل اسلام است؛ یعنی اعتقاد دینی و اسلامی و مذهبی را به طور کلی هدف گرفته اند. هدف دوم، نابودی تشیع و تفکر شیعی است که عمدتاً توسط شبکه های ماهواره ای مورد حمایت از سوی وهابیت انجام می شود. محور سوم هم، مبارزه با انقلاب اسلامی ایران و حیثیت ایران است. آنها از این که این انقلاب صادر بشود، به شدت می ترسند و هر چه می توانند انجام می دهند تا آن را خراب کنند. محور چهارم هم گسترش فحشا به وسیله فیلم های مبتذل و برنامه های مخرب است. شما می بینید جوانی که اینها را می بیند، بعد که می آید توی خیابان، دیگر دل و دماغ رفتن به مسجد یا پرسیدن سؤال شرعی از یک روحانی را ندارد و این وضعیت کنونی عراق بعد از صدام است».

وی با اشاره به شیفتگی شدید مردم ایران نسبت به زیارت قبور ائمه (ع)، آن را یکی از زمینه های انحراف زیارت از مسیر اصلی خود ذکر کرد و افزود:

«مردمی که از ایران می آیند هم به شدت شیفته هستند. سی چهل سال نتوانسته اند بیایند این جا و آن شیفتگی و عشق شدیدشان به زیارت اهل بیت باعث شده تا به خیلی مسائل توجه نکنند. آن اوایل هم که راه باز شد، بعثه و حج و زیارت و روحانی کاروان و.. . وجود نداشت. جمعیت شیفته و عاشق، سیل آسا آمدند و هر چه اینها به آنها معرفی کردند، آنها هم پذیرفتند. یعنی دو گروه وجود داشت: این طرف به شدت ناآگاه و آن طرف به شدت عاشق که هر چه می دیدند، قبول می کردند. بعد هم که کم کم روحانیون آمدند، این راه بیراهه، دیگر کوبیده شده بود و آن قدر رویش آمدند و رفتند که شد اتوبان!

از سوی دیگر، مراحل این سفر، سراسیمه و با عجله است و زوّار طی هفت روزی که در عراق هستند، اصلاً فرصت این که روحانی بخواهد نگاه عمیق تحقیقی به این پدیده ها داشته باشد، ندارد. در نتیجه هر چه که معرفی شد، قبول کردند. لذا خیلی خرافات و مکان های خرافی در این جا هست که مردم به زیارت آنها می روند».

نمونه هایی از خرافات جاری
در ادامه، مسئولان دفتر نمایندگی بعثه در عراق، به برخی از موارد عینی و ملموس خرافات در زیارت اماکن مقدس اشاره کرده، آنها را بدون هیچ گونه مدرک تاریخی برشمرده و ساخته و پرداختۀ ذهن برخی از افراد دانستند.، حجت الاسلام حسینی شریف، در مورد محل شهادت حضرت علی اصغر (ع) که «مقام علی اصغر» نامیده می شود، فرمود:

«در مورد مقام علی اصغر ما بررسی هایی کردیم. دربارۀ محل شهادت حضرت علی اصغر (ع) در کربلا، دو یا سه جا بیشتر گزارش نشده؛ یکی جلوی خیمه هاست، یا این که امام حسین (ع) علی اصغر را آورده به جایی که سپاه دشمن، بتواند ببیند و قاعدتاًیک نقطه بیشتر وجود نداشته که از دو یا سه طرف در دید باشد وآن «تلّ زینبیه» است که منطقه بلندی است؛ یعنی حضرت در آن جا مورد اصابت قرار گرفته است. مکان سومی که دربارۀ شهادت علی اصغر مطرح است، وسط میدان است که ظاهراً بیشتر راویان هم این را نقل می کنند. خوب وسط میدان کجاست؟ همین جایی که شهدا و امام حسین علیه الصلوة و السلام دفن هستند. پس در هر یک از سه صورت بالا، معنا ندارد که علی اصغر در منطقه «قاضریه» (یعنی جایی که الان به عنوان مقام علی اصغر معروف است) به شهادت رسیده باشد».

ایشان با بیان این سؤال که چگونه ممکن است مکان دقیق اتفاقات واقعۀ کربلا در آن بحبوحۀ جنگ، به صورت دقیق در تاریخ ثبت شده باشد، گفت:

«شما در همین جنگ خودمان هم که بیست سال بیشتر از آن نمی گذرد و در آن، این همه دوربین و فیلمبردار و عکاس و خبرنگار داشتیم، ببینید واقعاً دربارۀ کدام یکی از شهدا که در جاهای مختلف به شهادت رسیدند، ما می توانیم محل دقیق شهادتش را تعیین کنیم؟ بعد چطور ممکن است اتفاقات حادثه کربلا با این جزئیات در تاریخ مانده باشد؟! در مورد مطالبی که در شب عاشورا، شب تاسوعا، روز تاسوعا و.. . گفته شده یا گفت وگوهایی که بین افراد و امام حسین (ع) بوده، به صورت جزئی در کتاب ها آمده است. حتی به صورت تاریخ هم آمده است؛ مثل تاریخ طبری که از «ابی مخنف» نقل کرده، یا بزرگانی مثل شیخ طوسی، شیخ مفید، شیخ صدوق، ابن قولویه و.. . اینها را به صورت روایت نقل کرده اند. بعد از آنها هم شخصیت هایی مثل علامه مجلسی وسید ابن طاووس، کتاب های مستقلی دربارۀ این وقایع نوشته و جزئیات حوادث را به صورت روایت هایی با سند معتبر، آورده اند؛ ولی نسبت به مکان هایی که این وقایع در آنها اتفاق افتاده، اصلاً نمی توان به صورت قاطع گفت کدام یک از این وقایع، در کجا واقع شده که اینها این جور دقیق می گویند».

از دیگر موارد و مکان هایی که حجت الاسلام حسینی شریف، از آن به عنوان یکی از نقاط مشکل ساز و بدون سند و پشتوانۀ تاریخی یاد کرد، تاکید بر وجود «نهر علقمه» بود. وی معتقد بود که اصلاً نهر علقمه، دیگر در کربلا وجود ندارد و نهر فعلی در کنار مقام امام زمان (عج) در کربلا، «نهر حسینی» است:

«ما شنیدیم که الان در کربلا دیگر نهری به نام نهر علقمه وجود ندارد؛ ولی متأسفانه، زائر را به آن جا می برند و حتی برخی به زائران می گویند: همین جا بود که حضرت عباس (ع) با اسبش وارد آب شد؛ تا این جا اسبش رفت توی آب؛ شما هم پایت را بزن بالا، تا همان جا برو توی آب! حتی من دیده ام که مردم می روند داخل این نهر سینه می زنند! بالاخره این قدر ساخت و ساز و جابه جایی در آن جا صورت گرفته که هیچ معلوم نیست نهر علقمه، دقیقاً کجا بوده است».

آقای مقدس نیان با بیان برخی افسانه هایی که دربارۀ حادثۀ عاشورا ساخته شده، آنها را برای اعتقادات و زیارت مردم، بسیار زیان بار دانست و دربارۀ لزوم برخورد با این گونه داستان سرایی ها گفت:

«قصه عروسی حضرت قاسم (ع) به همین شکل است؛ یعنی اگر ما یک مقدار جلوی اینها را باز بگذاریم، کار کشیده می شود به آن جا که دیدیم یک مدتی، خانم های ایرانی، وسایل عروسی و حنابندان را هم آوردند که این جا محل عروسی حضرت قاسم است! یعنی اگر جلوی این کارها گرفته نشود، دامنه اش به گونه ای گسترده می شود که دیگر شما نمی توانید آن را کنترل کنید».

مشکلات و آسیب های بازدید مکان های ضعیف تاریخی
در ادامه، آقای حسینی شریف، با اشاره به آسیب هایی که در اثر توجه به مکان های زیارتی بدون پشتوانه و سند محکم تاریخی به اصل زیارت وارد می گردد، برخی از این آسیب ها را برشمرد. وی ایجاد اختلاف میان زائران بر سر رفتن یا نرفتن به این مکان ها را، یکی از تبعات این مسئله دانست و گفت:

«با کمال تأسف می بینیم برخی مراکز رسمی در کشور ما هم از این مناطق یاد می کند و آنها را مورد تأیید قرار می دهد! نتیجه این کارها، این می شود که زائر، نتواند از محضر امام حسین علیه السلام و ابالفضل العباس و سایر شهدا، خوب استفاده کند؛ چون در آن جا، وقت محدود است و زائر وقت زیادی ندارد. به علاوه، این مسئله موجب اختلاف بین زائران هم شده است؛ یعنی آنهایی که می خواهند یک مقدار به نظر بعثه و سیاست های بعثه عمل کنند، می گویند ما به این مکان ها نمی رویم؛ اما آنهایی که رعایت نمی کنند، زائران را می برند و این باعث ایجاد اختلاف در میان زائران می گردد».

حجت الاسلام مقدس نیان نیز با تأکید بر این مسئله، یکی از مهم ترین این آسیب ها را سلب شدن توفیق زیارت اصلی، یعنی زیارت قبور ائمه (ع) از زائران دانست و افزود:

«یکی از نتایج بد این کارها، سلب توفیق زیارت از زائر در این سفر زیارتی کوتاه است. زائر در این سه روزی که مثلاً در کربلاست، باید این قدر توی این کوچه های فرعی، به این طرف و آن طرف برود و مثلاً آن باغ را زیارت کند یا دو رکعت نماز در فلان مقام بخواند و.. . بعد هم این مسافت را پیاده برود و پیاده برگردد؛ در بین راه هم که خرید می کند. بعد از همۀ اینها، می گوییم حالا برویم حرم! می بیند با این چیزهایی که خریده، یا به حرم راهش نمی دهند و یا این قدر خسته است که به هتل می رود و آن روزش دیگر تمام می شود؛ یعنی با این همه ثوابی که در روایات برای زیارت امام حسین (ع) داریم، عملاً توفیق زیارت از او سلب می شود و این یک خسارت بزرگ است و متأسفانه هنوز هم رفتن به این اماکن، کم و بیش ادامه دارد».

حجت الاسلام مقدس نیان با اشاره به انجام برخی کارهای حرام هنگام بازدید برخی از این اماکن، از این مسئله، به عنوان آسیب بزرگ دیگر نام برد و گفت:

«یکی دیگر از نتایج سوء این کار، برخورد زنان و مردان نامحرم به همدیگر است که یک نمونه اش در خانه امام علی (ع) یا در کوچه مقام علی اکبر (ع) واقع می شود. در آن کوچه باریک، چند هزار زائر می آیند از کنار هم تردد کنند و در نتیجه، زن و مرد به هم فشرده می شوند و این، فعل، حرام آشکار و بین است».

مسئول محترم بعثۀ مقام معظم رهبری در نجف، سوء استفادۀ مالی برخی از افراد بومی از زائران را دیگر آسیب زیارت برخی اماکن دانست و افزود:

«دیگر اثر زیان بار در زیارت این گونه مکان ها، سوء استفاده مالی است که در این اماکن از زائران ایرانی می شود؛ زیرا هر کدام از اینها، مقید هستند که از زائر پول بگیرند. در محل مقام علی اصغر، شخصی آمده و گهواره ای قرار داده و مردم در آن پول می ریزند. یکی از روحانیان می گفت: خانم زائری آمد آن جا و وقتی گفتند این جا محل تیر خوردن گلوی علی اصغر است، خیلی گریه کرد و طلاهایی که همراه داشت، همه را در آورد و به عشق حضرت علی اصغر، توی آن گهواره ریخت! خوب این جا محلی است که نه موقوفه دارد، نه متولی دارد، نه هیئت امنا دارد و نه حساب و کتاب دقیق و روشنی دارد و در حقیقت یک مغازۀ به تمام معناست».

حجت الاسلام والمسلمین حسینی شریف، همچنین آزار و اذیت مردم، به ویژه افراد بومی و محلی را از دیگر مواردی دانست که به اصل زیارت آسیب وارد می کند و در این باره گفت:

«رفت و آمد در کوچه های تنگ و باریکی که در آن جا وجود دارد، هم برای خود زائران زحمت ایجاد می کند و هم برای افراد ساکن در آن جا. شما تصور کنید که روزی هفتاد کاروان ایرانی می خواهند بروند داخل این کوچه برای زیارت فلان مقام؛ همه هم یک بلندگو در دست دارند و سینه می زنند. ما یک خانه را در آن منطقه بررسی کردیم، گفتند حدود پنجاه متر است و هجده نفر توی آن زندگی می کنند! خوب در این خانه، مریض هست؛ بچه هست؛ زن زایمان کرده هست؛ پیرمرد عصبی هست. اینها مشکلاتی است که با کمال تأسف وجود دارد».

نظر حجت الاسلام مقدس نیان هم دربارۀ این نکته، مشابه نظر حجت الاسلام حسینی شریف بود. وی در این باره گفت:

«از دیگر نتایج این کار، اذیت مؤمنین است. بعضی از مردمی که در محل این مقام ها ساکن هستند، بیچاره ها فریادشان به آسمان بلند است که آقا! مگر ما چه گناهی کرده ایم؟ هر روز چند هزار آدم، آن هم با بلندگو می خواهند از این کوچه باریک رد بشوند؛ همه هم می خواهند عزاداری و سینه زنی بکنند. ما چه گناهی کردیم؟ زن من می خواهد برود سر کوچه یک نان بخرد و بیاید نمی تواند؛ بچه ام مریض می شود می خواهد برود دکتر نمی تواند».

مشکلات زیارت مسجد کوفه
حجت الاسلام و المسلمین مقدس نیان با اشاره به رفتن تمامی زائران به مسجد کوفه و به جا آوردن اعمال آن، این اعمال را برای بسیاری از آنها خسته کننده دانست و در این زمینه گفت:

«مثلاً کسی که ماه ها، بلکه سال ها نماز قضا به گردنش هست را ما می آوریم در یک نیم روز، در مسجد کوفه وادارش می کنیم که ۵٠ رکعت نماز مستحبی بخواند! خوب این کار، گاهی چنان حالتی نسبت به مسجد کوفه ایجاد می کند که تا می گوییم می خواهیم برویم مسجد کوفه، زائر غمش می گیرد و می گوید کمرمان می شکند از بس باید نماز بخوانیم! در مسجد سهله هم وضع به همین شکل است. این بزرگانی که مقام های مسجد کوفه یا مسجد سهله متعلق به آنهاست (مثل حضرت ابراهیم، حضرت خضر، حضرت نوح، حضرت رسول، امام صادق و امام سجاد علیهم السلام) هر کدام از اینها آمدند دو یا چهار رکعت نماز خواندند و رفتند؛ آن وقت این زائر را ما می آوریم و وادارش می کنیم همه نمازهای آنها را یک جا بخواند».

او از دیگر موارد مشکل آفرین در مسجد کوفه را مرشدهایی دانست که در آن جا، به قرائت دعاهای مربوط به مقام های مسجد می پردازند و با اشاره به جنبه های مختلف اشکال در کار این افراد، دربارۀ آنان گفت:

کار آنها این بود که وقتی کاروان ما به مسجد کوفه می رفت، از جلوی در مسجد، به روحانی ما می گفتند: شما بفرمایید استراحت کنید! بعد خودش کاروان را می گرفت و یک مبلغی تعیین می کرد و بعد کاروان را می برد و اعمال را انجام می داد. مطالبی که می خواند، به فراخور سلیقه و سواد خودش و پر از مسائل و اشکال بود. مردم هم با خودشان می گفتند: روحانی ما نمی تواند این دعا را بخواند؛ اگر می توانست که نمی داد به این فرد بخواند! آن فرد مرشد می آمد به کاروانیان می گفت که خوب، این اعمالی که انجام دادید، این قدر ثواب دارد؛ اگر بخواهید، من این اعمال را برای پدر و مادرتان هم به نیابت می خوانم. این زائر هم می گفت: خدا خیرت بدهد! بعد یک لیستی درمی آورد و اسم ها را می نوشت. بعد هم اصلاً نمی خواند؛ یعنی نمی توانست بخواند. آن زائر می رفت؛ او هم می رفت کاروان بعدی را می آورد و دوباره یک لیست از آنها می گرفت و تا شب، چهار پنج تا کاروان می آورد و از هر کدام، همین مقدار پول می گرفت و چه سوء استفاده ای از این بیچاره ها می شد!

وی دربارۀ شیوۀ برخورد با مشکلات موجود در مسجد کوفه، به پیشنهادهای خود در این باره اشاره کرد و گفت:

«راجع به مسجد کوفه، ما چند توصیه به روحانیان کاروان ها کردیم. یکی این که گفتیم این مقام ها را در هم ادغام کنید؛ یعنی در یک گوشه مسجد بنشینید و در همان نقطه، دعاها را پشت سر هم بخوانید؛ هر دعا به نیت مقام آن. پیشنهاد دیگر این بود که کاروان های تان را در هم ادغام کنید؛ چون واقعاً خواندن تمام این دعاها برای یک نفر، آن هم به صورت بلند، خسته کننده است. گفتیم کاروان های تان را در هم ادغام کنید و هر کس یک قسمتی از دعاها را بخواند. دیگر این که توصیه کردیم بر روی مستحبات، زیاد تأکید نکنید. لزومی ندارد که همۀ مردم، همۀ اعمال را انجام دهند؛ هر کس که نشاط دارد، انجام بدهد؛ یعنی از اول به زائر بگویید که این اعمال واجب نیست؛ هر کس می خواهد برود؛ یعنی به روش های مختلف، سعی کردیم قضیه را تخفیف بدهیم».

روش برخورد با خرافات
سؤال مهم این است که با این مشکلات، چگونه باید برخورد کرد؟ آیا می توان به یک باره، زائران را از رفتن به تمامی مکان های یادشده بازداشت؟ آیا این گونه برخورد، موجب سرخوردگی زائران و رفتار متقابل آنان نمی گردد؟ حجت الاسلام و المسلمین حسینی شریف، در پاسخ این سؤال می گوید:

«نگاه ما، یک نگاه کیفیت محور است. ما می خواهیم کیفیت سفر زائر را بالا ببریم که یکی از شاخص های آن، این است که زائر را از شاخ و برگ های اضافی به وجود آمده، دور کنیم».

حجت الاسلام مقدس نیان نیز در این باره گفت:

«ما بنای مان بر این نیست که هر چه مردم به آن معتقدند را خراب کنیم و از بین ببریم. مثلاً در مورد مقام امام زمان (عج) در کربلا، ما هر چه گشتیم، سندی برای آن پیدا نکردیم و تنها چیزی که راجع به آن وجود دارد، این است که در این محل، برای کسی تشرفی به خدمت حضرت صورت گرفته است. خوب اگر این مطلب بخواهد ملاک باشد، خیلی جاهای دیگر هم هست که برای افراد، تشرف حاصل شده و لزومی ندارد که ما به این جا بیاییم؛ ولی ما چون دیدیم زیارت این مکان، آن اثرات سوء را ندارد، یعنی سوء استفاده مالی نمی شود، تلاقی زن و مرد نامحرم با هم صورت نمی گیرد و یک فضای فرش شده نسبتاً تمیزی در آن جا وجود دارد، لذا با آن برخورد نکردیم و الان هم جزو جاهایی است که زائران بازدید می کنند. یا محل خیمه گاه را چون دیدیم یکی از جاهای خوبی است که مفروش وتمیز است وکفشداری هم دارد، گفتیم بروند، بنشینند و از آن استفاده کنند».

مکان های جایگزین

حجت الاسلام حسینی شریف، در پاسخ به این سؤال که «آیا مکان های جایگزینی برای این اماکن وجود دارد که بتوان زائران را به سوی آنها هدایت کرد»، با انتقاد از بی توجهی به برخی مکان های مهم زیارتی و لزوم برنامه ریزی برای بردن زائران به این مکان ها گفت:

«یکی از مقامات بسیار مهم، قبور طفلان مسلم است که هیچ مشکلی هم برای رفتن و زیارت کردن ندارد. یا قبرستان وادی السلام با آن عظمتی که دارد و در قسمت جلویی اش، دو پیغمبر بزرگ خدا (حضرت هود و حضرت صالح) دفن هستند که مشکل امنیتی هم برای رفتن ندارد. همچنین بزرگانی مثل مرحوم قاضی طباطبایی، در آن جا دفن هستند. در کربلای معلی هم خیلی جاها هست که مورد غفلت واقع شده و باید آنها را یک به یک مورد توجه قرار داد».

حجت الاسلام و المسلمین مقدس نیان نیز در پاسخ به این سؤال، به تعداد زیادی از اماکن زیارتی در کشور عراق اشاره کرد و گفت:

«ببینید، ما یک سری اماکن مثبت داریم که مغفول واقع شده و ما اگر بیاییم و آن اماکن مثبت را جایگزین این اماکن منفی بکنیم، خود به خود، جلوی آن بازخوردهای منفی گرفته می شود؛ یعنی ما در این مدتی که به این جا آمده ایم، مرتب به زوّارگفته ایم که این جا نروید؛ آن جا نروید و فقط منفی برخورد کرده ایم. خوب از ما سؤال می کنند پس در کربلا کجا برویم؟ من در جوابشان می گویم: حرم امام حسین (ع)، حرم ابالفضل، خیمه گاه، قتل گاه، تلّ زینبیه و مقام امام زمان؛ اما واقعاً این دو حرم را چند بار این زائر برود و بیاید؟ ما الان یک فهرست از مکان هایی که از لحاظ تاریخی مستند هستند، تهیه کرده ایم که می توان زائران را به زیارت آن ها برد».

ایشان مکان هایی همچون «صافی صفا»، «مقام امام زین العابدین (ع)»، «قبور علمای مدفون در نجف»، «قبرستان وادی السلام»، را نام برد و دربارۀ آنها گفت:

«برای مثال، در نجف، ما «صافی صفا» را داریم که محل دفن «اثیب یمانی» است و سند تاریخی محکمی هم دارد. مرحوم صاحب جواهر، در بحث جواز حمل جنازه، به روایتی که مربوط به دفن ایشان است، استناد می کند که در تاریخ هست که جنازه او را از یمن آوردند و حضرت امیر (ع) آوردن جنازه او را تقریر فرمود و از این کار، نهی و منع نکرد. خوب یک جای به این خوبی که مدرک به این خوبی هم از صاحب جواهر برای آن داریم، دیگر چه می خواهیم؟ در کنار آن هم مقام حضرت علی (ع) و مقام امام زین العابدین (ع) وجود دارد.

در مورد مقبره علما هم فهرستی تهیه کردیم از قبور علمایی که در نجف مدفون هستند و البته مشاهیرشان که تعدادشان زیاد است و در اطراف صحن امیرالمؤمن مدفون هستند؛ مثل علامۀ امینی. این فهرست را ما در جلسات، به روحانیان کاروان ها می دهیم ومی گوییم شما گاهی که در حرم یا حتی در خیابان از کنار قبور این بزرگان رد می شوید، زائرانتان را ببرید یک فاتحه بخوانند؛ پنج دقیقه هم دربارۀ عظمت و مقام آنها صحبت کنید.

مکان مناسب دیگر، مقام امام زمان (ع) در وادی السلام است. دلیل این که الان زائر را به آن جا نمی برند، این است که می گویند امنیت ندارد؛ در حالی که درگیری های آن جا مربوط به چند سال پیش بود که گروهی در آن جا سنگر گرفته بودند. این مقام، دارای تاریخ و سند است. مرحوم ابن قولویه، مرحوم شیخ طوسی و مرحوم سید بن طاووس نقل می کنند که امام صادق (ع) آمدند در حیره اقامت کردند و بعد در سه نقطه، نماز خواندند. کسی که همراه حضرت بوده، از ایشان پرسیده: آقا! این جا کجا بود که شما پیاده شدید و نماز خواندید؟ حضرت فرمود: یکی، قبر جدم امیرالمؤمنین (ع) بود؛ یکی رأس الحسین بود؛ یکی هم محل منبر امام عصر (عج) در آخر الزمان است. این جا را به اعتبار این که امام صادق (ع) در آن نماز خوانده، مقام امام صادق می گویند و به اعتبار این که حضرت فرمود محل منبر قائم ماست، مقام امام زمان نامیده اند. اصل مقام، جای باارزشی است و بهانۀ خوبی است که روحانیان ما دربارۀ ظهور امام زمان (ع) برای زائران مطالبی را بگویند».

وی برخی مساجد، از جمله «مسجد حنانه»، «مسجد براثا» و «مسجد الرأس» را از دیگر مکان های باارزش زیارتی دانسته، دربارۀ آنها گفت:

«مکان مناسب دیگر، مسجد حنانه است. این مسجد، چند مناسبت دارد: یکی این که وقتی جنازه حضرت امیر را آوردند، دیوار آن به احترام حضرت خم شد. یکی دیگر این که امام صادق (ع) فرمود: این جا محل رأس امام حسین (ع) است.

مسجد دیگر که در اطراف بغداد قرار دارد، مسجد «بُراثا» ست. این مسجد، محل به دنیا آمدن حضرت عیسی (ع) است و در آن، سنگی هست که مریم، حضرت عیسی را بر روی آن گذاشت. این جا هم به بهانۀ نداشتن امنیت، مورد بی توجهی قرار گرفته است.

در حرم حضرت امیر (ع) و در قسمت بالای سر حضرت، محلی است که به «مسجد الرأس» معروف است؛ یعنی روایتی داریم سر مقدس امام حسین (ع) را آوردند و در این جا دفن کردند که این مکان هم کاملاً مغفول است و هیچ کس روی آن کار نمی کند گرچه قول مشهور، دفن سر مقدس در کربلااست.

ایشان همچنین برخی مکان های منتسب به برخی پیامبران الهی را مکان هایی بسیار مناسب برای زیارت زائران دانسته، گفت:

«در کوفه، مکانی به نام «نبی یونس» وجود دارد که علمای این جا می گویند محلی است که ماهی، حضرت یونس را از آب بیرون انداخته است. این مکان که تقریباً دو کیلومتر بعد از مسجد کوفه، در کنار آب قرار دارد، بسیار معروف است و از هر کس که بپرسی، آن را به شما نشان می دهد. در واقع، جایی که قرآن می گوید: «فنبذناه بالعراء و هو سقیم و انبتنا علیه شجرۀ من یقطین »، این جاست. خوب چنین جایی که گزارش به این خوبی در کنارش هست و مردم ما این قدر در ایران، در نماز غفیله، آیۀ «و ذا النون اذ ذهب.. . » را می خوانند، اگر بیایند این جا را ببینند، چقدر باارزش است.

در اطراف حلّه هم مقام پیغمبری هست به نام «ذی الکفل» یا مقام پیغمبر دیگری هست به نام «نبی ایوب» که شاید قبر حضرت ایوب، این جا باشد».

از دیگر مکان های زیارتی که به عنوان مکان های جایگزین، توسط حجت الاسلام و المسلمین مقدس مورد اشاره قرار گرفت، قبور برخی از فرزندان ائمه، همچون «زید بن علی بن الحسین»، «قاسم بن موسی بن جعفر»، «طفلان مسلم» و «عون بن عبدالله بن جعفر بود. وی در این باره گفت:

«وقتی شما به سمت حلّه می روید، زیارتگاهی هست معروف به قبر زید بن علی بن حسین. او فرزند امام سجاد (ع) است که به خون خواهی امام حسین (ع) قیام کرد و شهید شد و جنازۀ او را به آتش کشیدند. معجزات و کرامات زیادی هم توسط عراقی ها برای او نقل می شود.

در اطراف حلّه، محل دیگری هست به نام قاسم که پسر امام موسی بن جعفر (ع)، برادر تنی حضرت رضاست؛ آن چنان که من روایت دیدم، ایشان بسیار مورد علاقه حضرت موسی بن جعفر (ع) بوده است.

ایشان قبور برخی از اصحاب و یاران اهل بیت (ع)، مانند «سلمان فارسی» و «نواب اربعۀ امام زمان (ع)» را مکان های بسیار باارزش زیارتی معرفی کرده، دربارۀ آنها گفت:

«قبور نواب اربعه امام زمان (عج) در بغداد است. قبر سلمان فارسی نیز که در واقع، افتخار ما ایرانی هاست، در مدائن قرار دارد. سلمان فارسی، از بزرگ ترین اصحاب رسول خدا و همچنین پشتوانه حضرت امیر (علیه السلام) بوده که دربارۀ ولایت مداری اش، چقدر تأکید شده است. همچنین در مورد ایمانش گفته اند که ده درجه از ایمان را کامل داشته و در این زمینه، از ابوذر و مقداد هم بالاتر بوده است. با این همه تأکیدی که روی ایشان وجود دارد، اگر ما به عراق بیاییم و سلمان را زیارت نکنیم، خسارتی بزرگی است».

مشکلات جاری
حجت الاسلام حسینی شریف، با بیان نکاتی دربارۀ کیفیت کار مداحان و روحانیون اعزام شده به همراه کاروان ها و این که کیفیت پایین برخی از آنها، به یکی از دغدغه های اصلی وی تبدیل شده است، گفت:

«نکته ای که به یکی از دغدغه های اصلی من تبدیل شده، کیفیت پایین برخی از مداحان عتبات عالیات است. من یک بار به مداحی گفتم: صدایت خوب است، زیارت عاشورا می خوانی؟ گفت: نه، من روضه می خوانم؛ زیارت عاشورا را غلط می خوانم! مدیری آمده بود می گفت: من جلسه گذاشتم؛ اول جلسه به مداح گفتم که دو آیه قرآن بخوان؛ گفت من قرآن بلد نیستم بخوانم؛ حاضرم دعای فرج بخوانم! خوب این طبیعی است که مشکلات را بیشتر می کند».

حجت الاسلام و المسلمین مقدس نیان نیز ریشه و علت برخی مشکلات پیش آمده در زیارت ها را وجود برخی از افراد کم اطلاع و ضعیف در بعضی از کاروان ها دانست و در این باره گفت:

« متأسفانه گاهی افراد با واجد شرایط را برای این کار نمی فرستند. برخی می خواهند دل زائر را به هر نحوی که شده بشکنند و اشکش را دربیاورند. برخی از مداحان حتی یک زیارت امین الله هم بلد نیستند بخوانند و حتی نقاط وقف و ابتدا را گاهی رعایت نمی کنند. خوب افرادی که این جا هستند، عربند و اینها را می فهمند و به ما می خندند».

نکات نهایی
حجت الاسلام حسینی شریف در پایان، با بیان سخت تر بودن کار بعثه در عراق نسبت به کار آن در عربستان گفت:

«کار در این جا، حداقل ده برابر کار در مکه است. من قبل از اذان صبح بیدار می شوم، می روم حرم و مسائل مربوط به منبر و میکروفن و.. . را بررسی می کنم تا مشکلی وجود نداشته باشد. ساعت یک ربع به هفت هم مراسممان تمام می شود. من تا نزدیک هشت آن جا هستم و ساعت هشت می روم صبحانه می خورم و به دفتر برمی گردم و تا ظهر در دفتر هستم. ظهر دوباره به حرم می روم. در واقع، در این جا، حرم مرکز دوم استقرار ماست. باز حدود ساعت دو به هتل برمی گردم و تا آخر شب، به مراجعات رسیدگی می کنم.

وی همچنین به مراسم های مختلفی که از سوی بعثه در نجف و کربلا برگزار می شود، اشاره کرد و گفت:

«بعد از نماز صبح، مراسم خیلی خوبی داریم که حداقل سه تا چهار هزار نفر جمعیت در آن شرکت می کنند. شاید باور نکنید که من برای گرفتن منبر و بلندگو برای این مراسم، حدود هشت ماه تلاش کردم و الحمدلله امروز به جای خوبی رسیده است، همچنین هر شب در صحن حضرت ابوالفضل (ع) نیز مراسم سخنرانی و توسل برقرار است».