رویای اروپایی شدن و خلع سلاح ترکیه
۱. «ورود ترکیه به اتحادیه اروپا به مفهوم پایان این اتحادیه است» ؛ این موضع صریح از آن «والرى ژیسکار دستن» ، نخست وزیر سابق فرانسه است. اما چرا «دستن» ورود ترکیه را به اتحادیه اروپا، پایان این اتحادیه مىداند؟ آیا این یک موضع شخصى یا منفرد و منحصر به فرد است؟ این عبارت به ظاهر کوتاه معانى عمیقى در بطن خود دارد که برخلاف عمق و ابعاد آن، کشف آن چندان دشوار نیست. مىتوان موضع نخست وزیر سابق فرانسه را با این جمله معروف «هلموت کهل» ـ صدراعظم اسبق آلمان ـ رمزگشایى کرد: «اروپا باشگاه مسیحى است».
۲. ترکیه حدود 40 سال است که براى ورود به اتحادیه اروپایى تلاش مىکند، اما در آخر صف ایستاده است. در حالى که کشورهاى تازه وارد به مذاکرات الحاق وضعیت بهترى دارند. چنان که ساموئل هانتینگتون معقد است: «لهستان، استوانى، لیتوانى صعود خواهد کرد اما ترکیه نه! زیرا اتحادیه اروپایى معتقد است که به کلوپ آنها تعلق ندارد و شاید دلایل آن فرهنگى باشد.»
«دلایل فرهنگى» آن چیزى است که به عقیده «هانتینگتون» مانع از پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپاست و این همان چیزى است که «کهل» هم به آن اشاره کرده است. اروپاى مسیحى نمىتواند یک عضو مسلمان داشته باشد حتى اگر حکومت آن لائیک باشد.
هانتینگتون در جاى دیگرى ورود ترکیه به جرگه اروپائیان را موجب «اختلاط تمدنها» و منشا آسیب و صدمه به خلوص و یکدستى ارزشهاى غربى مىانگارد که مىتواند موازنه قدرت را به ضرر تمدن غرب بر هم زند.
واقعیت این است که رهبران اروپایى على رغم سکونت چندین ساله چندین میلیون مسلمان در کشورهایشان، عمیقا بر سر همسازى یا عدم همسازی احتمالى ترکیه مسلمان با جلوههاى مدرنیته اروپایى مشکل دارند. این ترس هم اکنون وجود دارد. ساختار اروپایى متحد قبل از هر چیز یک پروژه سیاسى ـ فرهنگى است و در تعاریف جغرافیایى نمىگنجد. مىتوان اروپایى بود، اما عضو اتحادیه اروپا نبود، مثل نروژ و سوئد، اما نمىتوان اروپایى نبود و عضو این اتحادیه شد و این یک «مساله فرهنگى» است و به جغرافیا ربطى ندارد.
در کنار این اضافه باید کرد میل مردم اروپا به این الحاق. با رد قانون اساسى اروپا در هلند و فرانسه، نظرسنجىها نشان مىدهد که تنها 35 درصد اروپائیان، با پیوستن ترکیه به این اتحادیه موافقند و سران اروپا هم در سخنانشان علاقه چندانى به این قضیه نشان ندادهاند.
۳. امروز در ترکیه جامعه بیش از هر زمان خواستار قدرت و آزادى شده، و هر وقت که مردم خواهان آزادى بیشتر شدهاند این کار را به نام «اسلام» یا «ارزشهاى سنتى ترکیه» انجام دادهاند. در مفهوم ترکى عموما دموکراسى بیشتر، یعنى اسلام بیشتر. با این وجود، آیا نزدیک شدن به اروپا، با فرض ایجاد «جامعه باز» ، سبب کاهش سیطره «ارتش لائیک و طرفدار غرب» این کشور نمی‌شود؟
هانتینگتون معتقد است: «نباید فراموش کرد که مذهب در سراسر جهان زندگى دوباره یافته است. مذهب دارد اهمیت هر چه بیشترى مىیابد به طورى که معرف هویت ملى کشورهاى جهان شده و دولتها مىکوشند آن را پایه مشروعیت خود کنند.»
هانتینگتون ادامه مىدهد: «اگر به زودى در عراق انتخابات برگزار کنیم شرط مىبندم که بنیادگرایان شیعه و سنى برنده مىشوند. بنابراین با آن که همگى هوادار مردم سالارى هستیم در برخى از کشورها بهتر است از تشویق مردم سالارى صرف نظر کنیم.»
هانتینگتون همچنین در گفت‌وگو با شبکه تلویزیونى cnn ترک پس از اشاره به این مساله که دموکراسى در برخى کشورهاى اسلامى باعث موفقیت احزاب اسلامى شد، به صراحت بیان مىدارد: «معتقدم که ترکیه نمىتواند وارد اتحادیه اروپا شود.»
او مىگوید: «در درجه اول، اروپایىها، ترکیه را نمىخواهند و هر کارى از دستشان بیاید انجام مىدهند تا مانع ورود ترکیه به این اتحادیه شوند. اکنون این اتحادیه در موقعیتى قرار گرفته است که نه مىتواند به ترکیه «نه» بگوید و نه مىتواند آن را بپذیرد و به همین دلیل، مرتب مذاکرات را به تعویق مىاندازد.»
او در جواب این سئوال مصاحبه‌گر متحیر cnn ترک که مىپرسد «یعنى ترکیه با وجود تمام تلاشهایش وارد اتحادیه نخواهد شد؟» مىگوید: «بله، ترکیه خیلى تلاش مىکند و خواهد کرد و حتى شاید تمام شرایط اتحادیه اروپا را هم به جاى خواهد آورد، اما نخواهد توانست وارد آن شود.»
در ادامه هانتینگتون پیشنهاد جالبى ارائه مىکند: «به نظر من، ترکیه باید به جهان اسلام نزدیک‌تر شود و مىتواند داشتن نقش فعال در دنیاى اسلام را امتحان کند. ترکیه از نظر ارزشها و معیارهاى تاریخى، فرهنگى و دین چندان قابلیت اروپایى شدن را ندارد. سمبلهاى این کشور هم این را نشان میدهد.»
وی ادامه میدهد: «بسیارى از اروپایىها از ورود «جمعیت کثیر» ترکها به اتحادیه مىترسند. در این جا مساله این است که اگر کشور 70 میلیونى ترکیه عضو اتحادیه شود، وضعیت این اتحادیه چه خواهد شد؟ اما ترکیه هم در حد وضعیت و هویت خود دچار ابهام شدیدى است.»
۴. تقلید از اروپا، پروژهاى بود که به وسیله «مصطفى کمال آتاتورک» بنیانگذار جمهورى ترکیه در سال 1923 اعمال شد. از آن زمان به بعد، اروپایى کردن شهروندان ترکیه به ماموریت این کشور تبدیل شد که در برگیرنده مدرنیزه کردن اخلاقیات، فرهنگ و زبان ترکى بود و بیشتر به معنى: خارج کردن اسلام از سطح زندگى مردم و محدودیتهاى استفاده از حجاب.
اما درست 70 سال بعد از آن، حزب رفاه نجم‌الدین اربکان اسلام‌گرا برنده انتخابات ترکیه شده و اردوغان با تفکراتى اسلامى در سال 94 شهردار استانبول مىشود. ادوغان در یکى از اقداماتش، علاوه بر خوددارى از مصرف الکل، کوشید تا آن را در منطقه توریستى بیوگلو در نزدیکى استانبول ممنوع کند.
اردوغان که اکنون نخست وزیر ترکیه است، نشان داده که از اروپا به عنوان وسیلهاى براى تضعیف ارتش لائیک و رسیدن به نقطهاى استفاده مىکند که بتواند بدون مانع به تبلیغات اسلامى بپردازد. اردوغان از سیاستمداران مسلمانى بود که با زنان دست نمىداد. او چند هفته پیش از سفر به بروکسل در دسامبر گذشته، سعى در تصویب جرم بودن «زنا» داشت.
دولت او صنعت نوپاى شراب‌سازى در ترکیه را با مالیاتهاى سنگین تقریبا نابود کرد و سرانجام کلاسهاى مخفى آموزش قرآن را ـ هر چند به گفته روزنامه نیویورک تایمز، مقرى براى ملاقات اعضاى جنبش حزب الله ترکیه با حمایت ایران بود ـ به سطح جامعه بازگرداند.
بنابر نظرسنجىها 36 درصد ترکها گمان مىکنند که آمریکا و ترکیه در حال نزدیک شدن به یک جنگ هستند. زمستان گذشته، کتاب «توفان فلزى» که در مورد حمله آمریکا به ترکیه و پایان یافتن این جنگ با تخریب اتمى واشنگتن بود، یکى از بهترین و پرفروشترین رمانهاى تاریخ ترکیه شناخته شد. شاید ترکها هنوز نوستالژى شکست امپراتورى عثمانى در دروازههاى وین در سال 1683 را در حافظه تاریخی خود همراه داشته باشند.
شرایط زمانى پیچیدهتر مىشود که خانم «آنگلا مرکل» در آلمان به قدرت رسیده است و «نیکولاس سارکوزى» رییس جمهور احتمالى آینده فرانسه خواهد بود، که هر دو مخالف شروع مذاکرات عضویت ترکیه در اتحادیه بودند. اخیرا مذاکرات سران اتحادیه اروپا در لوکزامبورگ در حالى پایان یافت که اتحادیه اروپا صرفا در قدم اول با افزوده شدن عبارت «عضویت ترکیه به شرط وجود ظرفیت هضم اتحادیه اروپا» موافقت نمود. بدین ترتیب این مساله به آغاز یک دور مشاجرات طولانى 10 الى 15 ساله انجامیده است و کافى است بدانیم که 10 سال زمان اندکى نیست که اتحادیه موانع جدیدى علاوه بر 35 مانع اساسى عنوان شده از سوى اتحادیه را بتراشد.
برخى از مهمترین مفاد چالش برانگیز سند مورد توافق شده اخیر بین ترکیه و اتحادیه اروپا، از جمله الزام ترکیه به شناسایى بخش یونانى نشین قبرس، عادى سازى مناسبات با یونان و ارمنستان و از همه مهمتر «حق اتحادیه اروپا براى پایان دادن یکجانبه به ادامه مذاکرات» ، محورهاى مهمى است که ترکیه را در آینده به چالشهاى مهمى روبه رو خواهد کرد.
توافق صورت گرفته در لوکزامبورگ اگر چه موجب خوشحالى زایدالوصف ترکها شد، اما بسیارى از کارشناسان اعتقاد دارند ترکیه گام در راهى نهاده که به سرانجام رسیدن آن بیش از آنکه معطوف به تلاشهاى داخلى این کشور بر محور «تغییرات» مورد نظر اروپا باشد، عمدتا به «خواست» و رضایت اروپا در این زمینه بستگى دارد.
همانطور که جک استراو وزیر خارجه انگلیس که ریاست نشست وزیران امور خارجه اتحادیه اروپا را در لوکزامبورگ بر عهده داشت، گفت: «راهى طولانى پیش رو است و مذاکراتى باید انجام شود که انتظار مىرود 15 سال طول بکشد و البته هیچ تضمینى نیز براى عضویت ترکیه در این اتحادیه وجود ندارد!»
در واقع، استراو موذیانه وضعیت داخلى اتحادیه را گوشزد مىکند و آن مخالفت مردم فرانسه و هلند با قانون اساسى اتحادیه که یکى از دلایل آن، مخالفت با پیوستن ترکیه به اتحادیه بود. روندى که در صورت ادامه، در سایر کشورها همچون انگلیس نیز به وضوع مىپیوست.
اکنون برخى کشورها همچون فرانسه، تصمیمگیرى در خصوص پیوستن ترکیه به اتحادیه را منوط به انجام همه‌پرسى در این کشور دانستهاند که پیشاپیش با توجه به سابقه مردم فرانسه هیچ تضمینى براى پاسخ مثبت وجود نخواهد داشت.
۵. اما با توجه به این مخالفت‌ها، چرا اتحادیه اروپا بیش از چهار دهه این بازی را پی گرفته و به آن هم پایان نمی‌دهد؟ شاید بهترین پاسخ را بتوان تلاش برای کمرنگ کردن پیوند و حضور ترکیه در جهان اسلام دانست. برای اروپا هم مرز بودن با ترکیه مسلمان چندان خوشایند نیست. آنها با ادامه این پروسه، سعی خود را برای استحاله تا حد امکان این همسایه شرقی خود از درون انجام می‌‌دهند و در کنار آن از ایفای نقش ترکیه در مسائلی همچون مساله فلسطین و... جلوگیری می‌کنند. آنها ترکیه را در ازای «نسیه» پیوستن به اتحادیه، «نقدا» به نفع خود «خلع سلاح» کرده‌اند.
«اروپا باشگاه مسیحى است» و این سخنى است که اگر چه معانى عمیقى در خود نهفته دارد، اما کشف این معانى چندان هم دشوار نیست.
منبع: / سایت خبری / شریف نیوز ۱۳۸۴/۰۸/۱۱
نویسنده : رضا شکیبایی
نظر شما