مجله  فرهنگ زیارت  دیماه 1393 شماره 24-25 

امامان معصوم (علیهم السلام) بهترین مبلغان اسلام راستین و جانشینان حقیقی پیامبر اکرم (ص) بودند که آموزه های آنان، چراغ هدایت و راهگشای مسیر درست زندگی است. در این راه، دعاها زیارت هایی از این بزرگواران نقل شده که یکی این زیارت ها که می توان آن را مرام نامه شیعه نامید، «زیارت جامعه کبیره» است که امام هادی (ع) در پاسخ به یکی از شیعیان انشا کرده است. در این زیارت که با شهادت به یگانگی خدا و سلام بر خاندن پیامبر (علیهم السلام) آغاز شده، بیش از دویست فضیلت و منقبت برای اهل بیت (علیهم السلام) بیان شده و ایشان، جایگاه معرفت خدا، منزلگاه برکت پروردگار، گنجینه علم و حکمت الهی، نگهبان اسرار خداوندی، حامل کتاب خدا و جانشین و ذریه فرستاده او دانسته شده اند. به سبب مضامین والای معرفتی و اهمیت این زیارت نزد شیعیان، از دیرباز شرح های مفصل و فراوانی بر آن نوشته شده و با اسنادی در کتاب های روایی شیعه نقل شده است. این نوشتار، کتاب شناسی زیارت جامعه کبیره است که در مجموع، 147 اثر شامل 83 عنوان کتاب، 36 مقاله و 28 پایان نامه را در سه گروه جداگانه نام برده و پس از ذکر اطلاعات کتاب شناسی هر اثر، توضیح اندکی درباره آن در اختیار پژوهشگران قرار داده است.
نویسنده : اباذر نصر اصفهانی صفحه : 293
مقدمه
«زیارت جامعه کبیره» یکی از مهم ترین زیاراتی است که از امامان (علیهم السلام) برای ما روایت شده است. این زیارت عظیم، فشرده ای از عقاید مکتب اهل بیت (علیهم السلام) را در بر دارد و مقامات حقّه و جایگاه والای ایشان نزد خدای عزّ وجلّ را آشکار می سازد و نشان می دهد که آن بزرگواران، جایگاه های معرفت خدا، منزلگاه های برکت خدا، معدن های حکمت خدا، خازنان علم خدا، حافظان سرّ خدا، حاملان کتاب خدا، وارثان رسول الله، اوصیای نبی خدا و ذریه آن حضرت می باشند. [1]

به علت محتوا و مضمون بینظیر و معارف عرشی این زیارت، شرح های ارزشمند و درخور توجهی بر آن نوشته شده است. همچنین درباره سند این زیارت، بحث هایی مطرح شده و پژوهش هایی توسط محققان و پژوهشگران صورت گرفته است.

این نوشتار گزارشی از منابع مکتوب و منتشر شده درباره زیارت جامعه کبیره است. این منابع در قالب کتاب، مقاله و رساله های حوزوی و دانشگاهی تولید و منتشر شده است. محقق کوشیده تا بررسی جامعی در منابع کتابخانه ها و بانک های اطلاعاتی در این باره انجام دهد. بر اساس این بررسی ها 147 اثر شامل: 83 کتاب، 36 مقاله و 28 پایان نامه شناسایی شده است. گفتنی است که اطلاعاتِ مقالات روزنامه ها در این گزارش نیامده است. تلاش شده تا برای هر یک از آثار معرفی و توصیف مختصری بیاید. البته به سبب دسترسی نداشتن به برخی از آثار، تنها اطلاعات مأخذشناسی آنها ارائه شده است.

کتاب ها
1- ادب فنای مقربان: شرح زیارت جامعه کبیره. عبدالله جوادی آملی

جلد اول: پژوهشِ محمد صفایی، قم، مرکز نشر إسراء، 1381، 535 ص، وزیری.

جلد دوم: تحقیق و تنظیم محمد صفایی، قم، مرکز نشر اسراء، 1383، 500 ص، وزیری.

جلد سوم: پژوهشِ محمد صفایی، قم، مرکز نشر اسراء، 1383، 522 ص، وزیری.

جلد چهارم: پژوهشِ محمد صفایی، قم، مرکز نشر اسراء، 1385، 522 ص، وزیری.

جلد پنجم: پژوهشِ محمد صفایی، قم، مرکز نشر اسراء، 1387، 600 ص، وزیری.

جلد ششم: تحقیق محمد صفایی، 1389، 608 ص، وزیری.

جلد هفتم: تحقیق مجید حیدری فر و احسان ابراهیمی، 1390، 488 ص، وزیری.

جلد هشتم: تحقیق وتنظیم قنبر علی صمدی واحسان ابراهیمی، 1391، 480 ص، وزیری.

جلد نهم: تحقیق و تدوین قنبرعلی صمدی و احسان ابراهیمی، 1393، 584 ص، وزیری.

در این کتاب، زیارت جامعه کبیره به شیوه توصیفی و با بهره گیری از آیات قرآن و روایات اهل بیت (علیهم السلام) شرح و تفسیر شده است. مقدمه مفصل درباره «حکمت زیارت» از دیگر امتیازات این کتاب است که در آن، حکمت و معنای زیارت از دیدگاه قرآن، حدیث و فقه آمده و آثار و نتایج معنوی آن بیان شده است. شارح در ادامه با تشریح بند بند زیارت، به تبیین مقام و جایگاه ائمه (علیهم السلام) می پردازد. وی همچنین به ویژگی های امام، شرایط امامت، نقش امام در جامعه، دلایل امامت امام علی (ع)، انتخاب امام، حقیقت و مراتب تقوا پرداخته است.

نخستین جلد از این مجموعه وزین با مباحثی چون: حکمت زیارت، سلام تحیتی الهی، مراد از بیت نبوت، معنای جایگاه رسالت، میزبانان ملائک، امتیاز انبیا بر دیگران، سرچشمه های رحمت، گنجینه های علم، همراهی علم و حلم، سفره داران کرامت، رهبران الهی جامعه، ولی نعمت های نظام هستی، پیشوایان نور و. . . فرازهایی از زیارت جامعه کبیره را شرح می دهد.

جلد دوم به شرح بخشی از زیارت، از «و ذوی النهی و اولی الحجی و کهف الوری. . . » تا «الذین یسبقونه بالقول و هم بأمره یعملون و رحمة الله و برکاته» اختصاص دارد. عناوین موضوعات بحث شده عبارتند از: صاحبان عقل کامل، بهترین پناهگاه، میراث داران فضایل،

الگوهای برتر، حجت های الهی، ریشه برتری ائمه (علیهم السلام)، معادن حکمت، عالمان اسرار، حاملان کتاب الهی، عالی ترین تحیات، فراخوانان به سوی خدا، راهنمایان به رضایت پروردگار، بندگان خالص، ریشه محبت، جایگاه توحید، آشکارکنندگان فرمان های الهی و جایگاه عبودیت.

جلد سوم به شرح بخشی از زیارت از «السّلام علی الائمة الدعاة والقادة الهداة. . . » تا «اصطفاکم بعلمه وارتضاکم لغیبه واختارکم لسرّه» اختصاص دارد. عناوین بحث ها چنین است: پیشوایان صالح، اقسام ولایت، مدافعان حمایتگر، هادیان به ذکر، فرمانروایان دینی، برگزیدگان الهی، مخزن علوم الهی، حجت های الهی، انوار هدایت، مظاهر برهان، شهادت راستین بر یگانگی خدا، آیین پایدار، عبودیت پایگاه رسالت، پیامد شهادت به کمالات، هدایت شدگان الهی، گستره معنای عصمت، پیشوایان کریم، نزدیک تر شدن به خدا، برکات تقوا، ایستادگی در برپایی حق و عدل، عاملان به اراده خدا، فوز عبودیت، گزینش عالمانه، آگاهی از غیب و رازداران هستی.

جلد چهارم شامل مباحثی چون: تحلیل عقلی قدرت الهی، هدایت عزّت آفرین، جانشینان الهی، یاوران دین حق، مراتب سرّ، گنجینه های علم الهی، امنای حکمت، ترجمان وحی، پایه های یکتاپرستی، گواهی اعمال در معاد و عَلَم های طریق عبودیت است.

جلد پنجم به شرح بخشی از زیارت از «عصمکم الله من الزّلل. . . » تا «و صبرتم علی ما أصابکم فی جنبه» اختصاص یافته است. در این جلد، با فرازهای دیگری از زیارت شریف جامعه کبیره و مباحث ارزشمندی چون: بر بلندای عصمت، محتوا و مفهوم آیه تطهیر، عصمت و اختیار، بزرگ دارندگان جلال الهی، تمجید کرم الهی، ملازمان یاد خدا، وفاداران به پیمان الهی، فرمانبرداران فروتن، ناصحان همیشگی، روشنگران راه رستگاری، فداکاری برای کسب رضای خدا، پیشگامان صبر و. . . آشنا خواهید شد.

فرازهایی که در جلد ششم بدان پرداخته شده، شامل: اقامه نماز، پرداخت زکات، امر به معروف و نهی از منکر، جهاد، پاسداری از شریعت، سلوک معنوی و صیرورت انسانی، میانه روی در امور و تبعیت از اهل بیت، زمامداری از حق، مظاهر نور و برهان الهی و اختیارداری اهل بیت (علیهم السلام) در نظام تکوین و تشریع می باشد. در ابتدای این جلد مطالبی پیرامون «زیارت»، اثرات آن، راز تأکید بر آن در روایات معصومین (علیهم السلام) و برخی اسرار آن ارائه شده و اعتبار سندی زیارت جامعه نیز به اختصار بررسی شده است.

هفتمین جلد از مجموعه «ادب فنای مقربان» با ساختاری جدید، ضمن تقدیم مباحث عقلی بر مطالب نقلی، مباحث هر فقره از زیارت جامعه کبیره را در چهار مرحله تنظیم و با بررسی شبهات و پرسش و پاسخ همراه کرده است. در این جلد، از موضوعاتی چون: چیستی ولایت و عداوت الهی، روش ها و آسیب های ولایتمداری، ولایت و عداوت امامان (علیهم السلام)، برکات ولایت امامان (علیهم السلام)، مفهوم و حقیقت محبت، تلازم محبت الله با محبت معصومان (علیهم السلام)، چیستی و اقسام اعتصام، پیوند اعتصام به اهل بیت (علیهم السلام) با اعتصام خدا، چیستی و گونه های صراط، معنای شهید، مظلومیت و شهادت حضرت زهرا (علیها السلام)، چیستی و گونه های شفاعت، شافعان، شبهات شفاعت، معنا و حقیقت رحمت آمده است.

جلد هشتم شرح و بیان فقره های «وَ الآیةُ المَخزُونَةُ» تا «أَشهَدُ أَنَّ هَذَا سَابِقٌ لَکم فِیمَا مَضَی وَ جَارٍ لَکم فِیمَا بَقِی» است. برخی از مباحث مطرح شده در این اثر عبارتند از: چیستی شناسی ممکنات، چگونگی دلالت آیه بر ذوالآیه، دلالت مظهر بر ظاهر متعالی، دلالت متحرّک منفعل بر محرّک فعّال، گونه شناسی آیات عالم، چرایی اطلاق آیه بر اهل بیت (علیهم السلام)، آیت بودن امامان معصوم (علیهم السلام)، آیت الهی بودن حضرت زهرا (علیها السلام)، علی (ع) آیت کبرای الهی، آیت مُنتَظَر بودن حضرت حجت (عج)، راز مخزون بودن آیت کبرای خدا، میزان پیدایی آیات الهی، چیستی شناسی امانت ویژه، درجات امانت گذاری و امانت پذیری، چیستی شناسی امانت محفوظ، تبدیل جوهری امین به امانت، نگه داری امانت محفوظ، خیانتی بزرگ در امانتی بزرگ، چرایی ابتلا و حکمت های ابتلا.

در جلد نهم به تبیین مسائلی چون: طهارت روح اهل بیت (علیهم السلام)، جنبه های نوری خلقت آنان، حضور نوری آنان در عرش الهی، قرار گرفتن ایشان در بیوتی نورانی به اذن خداوند متعال، انواع رفعت یافتن آنان، صلوات مخصوص خداوند نسبت به ایشان، برتری آنان بر سایر انسان ها و حتی بر صالحان و مؤمنان، پیمان دیرینه شیعه با امامان خویش در زمینه امامت و ولایت ایشان، برخی از مقامات معنوی و باطنی ائمه اطهار (علیهم السلام)، بایسته های پذیرش ولایت آنان، لزوم دشمنی با دشمنان ایشان و اعتقاد به معیار و ملاک حق و باطل در اهل بیت پیامبر اسلام (ص) پرداخته و فرازهایی از متن این زیارت شریفه را در این موضوعات تفسیر نموده است.

2- اسرار الزیارة و برهان الانابة. محمدتقی بن محمدباقر آقانجفی

قم، شمس الضحی، 1384، 266 ص، رقعی. تفسیری اخلاقی و عرفانی بر زیارت جامعه کبیره است.

3- اسرار دلبران: تأملی در زیارت جامعه کبیره. احمد سجادی ،تهران، بنیاد قرآن و عترت، 1385، 207 ص، رقعی.

تفسیر هر یک از فرازهای زیارت جامعه کبیره است و در برخی موارد، شرح کوتاهی نیز آمده است.

4- اظهار ادب به آستان مقدس ائمه معصومین (علیهم السلام) یا بیان فارسی ساده از زیارت جامعه کبیره. علی اکبر واعظ موسوی ، تهران، مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر، 1388، جلد اول، 482 ص، وزیری.

این کتاب در سال 1390 با عنوان «سلام ما به آستان مقدس ائمه معصومین (علیهم السلام) یا بیان فارسی ساده از زیارت جامعه کبیره» تهران، مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر، 1390، 416 ص، وزیری منتشر شده است. این نوشتار در شرح و تفسیر زیارت جامعه کبیره است.

5- اعجاز ولایت، منشور امامت (سیری در زیارت جامعه کبیره، جدول کلمات گهربار، شرح موضوعی). مجید فولادی، قم، سبط النبی، 1389، 208 ص، رقعی.

شرح مباحث زیارت جامعه کبیره در موضوع اثبات «ولایت» و ابعاد و شئون ولایی و فضایل اهل بیت (علیهم السلام) است. در این اثر با توجه به مفاد زیارت جامعه کبیره، ابتدا به بحث در مورد اهمیت زیارت در فرهنگ شیعه پرداخته؛ سپس شبهات وهابیت در مورد زیارت و مشروعیت نداشتن آن پاسخ داده شده است. در ادامه، نویسنده به بیان متن و سند زیارت جامعه کبیره پرداخته و شرحی موضوعی بر این زیارت ارائه کرده است. وی با توجه به انواع شهادت ها، تکبیرها و عرض ارادت ها به ساحت اهل بیت (علیهم السلام) به تبیین ابعاد ولایت آنان پرداخته و برخی از شئونات والای آنان را شرح داده است. وی اهل بیت (علیهم السلام) را تجلی کامل اسما و صفات الهی دانسته و عطایا و عنایات الهی به اهل بیت و رابطه بین نبوت و امامت را بیان کرده است.

6- الاعلام اللامعة فی شرح الجامعة. سید محمد بن عبدالکریم طباطبایی، تحقیق عبدالعزیز کاظم بهادلی، تهران، رافد، 1432 ق. / 1390، 334 ص، وزیری.

مروری بر مهم ترین اوصاف اهل بیت پیامبر اسلام (ص) بر اساس شرح متن زیارت جامعه کبیره است. در این نوشتار از منظری قرآنی و روایی، به شرح فقرات زیارت جامعه کبیره پرداخته شده و فضایل معنوی و ویژگی های منحصر به فرد ائمه معصوم (علیهم السلام) با استناد به مندرجات این زیارت شریفه شرح داده شده است. در همین راستا نگارنده تفسیری از ویژگی های مهم اهل بیت (علیهم السلام) مانند: علم، حلم، ولایت، برگزیده بودن از جانب خداوند متعال برای هدایت بشر، امین خدا بودن، چراغ هدایت بودن، حجت الهی بر خلق بودن، اهل کرم و سخاوت بودن، مبین دین خدا بودن، حافظ اسرار الهی بودن، عالم بر امور غیبی بودن، اخلاص در دین الهی داشتن و همچنین لزوم پیروی از اهل بیت (علیهم السلام) و ضرورت محبت و ولایت ایشان ارائه نموده و با استفاده از آیات و روایات، به شرح مقام والای ایشان پرداخته است.

7- امام نامه: گذری در کوچه پس کوچه های جامعه کبیره. محسن عباسی ولدی،قم، جامعة الزهرا (علیها السلام)، 1392، 204 ص، جیبی.

محور اصلی مباحث این اثر، برداشتی ادبی از مفاد زیارت جامعه کبیره و اوصاف و فضایل اهل بیت (علیهم السلام) است. نویسنده در صدد است تا برداشت خود را از مفاهیم مطرح شده در فقرات مهم این زیارتنامه با جملاتی ادبی و به صورت ترجمه آزاد بیان کرده و ابعاد مهم معنوی شخصیت امامان معصوم (علیهم السلام) را با استفاده از محتوای این زیارت تبیین کند. بیان ابعاد علمی اهل بیت (علیهم السلام)، عصمت آنان، قوای فوق بشری ایشان، جایگاه والای آنان نزد خداوند متعال، اهمیت محبت به ایشان و پذیرش ولایت آنان و آثار دنیوی و اخروی آن، بیان آثار دشمنی با اهل بیت (علیهم السلام)، مرجعیت علمی و دینی آنان، دستگیری ایشان از شیعیان خویش در دنیا و آخرت، شفاعت کردن آنان و اهمیت متوسل شدن به ایشان و بیان ابعاد خلقت نوری اهل بیت (علیهم السلام) از اصلی ترین مندرجات این زیارت است.

8- انوار الهی: شرح زیارت جامعه کبیره. سیدحمید فتاحی، قم، میرفتاح، 1390، 624 ص، وزیری.

در این نوشتار شرح مفصلی از زیارت جامعه کبیره که یک دوره کامل امام شناسی در مباحث عرفانی مربوط به آن است، ارائه شده است. نویسنده نخست کلیاتی در مورد ویژگی های امامان معصوم (علیهم السلام) و شناخت آنان مطرح کرده و آنان را گنجینه های علم خدا، پایه گذاران حلم و علم الهی و محبت های خدا بر روی زمین معرفی کرده، سپس به شرح سلام های زیارت جامعه کبیره پرداخته که در این سلام ها صفات متعددی از ائمه اطهار (علیهم السلام) شرح و تفسیر شده است. در همین زمینه، نویسنده به عصمت امامان، اخلاص آنان در توحید، علم ائمه، عرفان و بندگی آنان، مطاع بودن اهل بیت (علیهم السلام)، وجوب پیروی از آنان، مسکن های برکات خدا بودن آنان، گشاینده راه شناخت خدا بودن ایشان، صاحبان امر بودن ائمه، عزیز بودن آنان و رابطه آنان با خداوند متعال اشاره کرده و مقام و منزلت والای معنوی آنان و جایگاه آنان نزد خداوند متعال را توصیف نموده است. وی همچنین به بررسی مفهوم تولّی و تبرّی و آثار آن پرداخته و وجوب محبت و مودّت آنان و آثار ولایت ایشان و پیامدهای خطرناک دشمنی با ایشان را بیان نموده است.

9- الانوار الالهیه: شرح و تفسیر زیارت جامعه کبیره. علی نظری مؤمن آبادی (رفسنجانی)،اصفهان، کانون پژوهش، چاپ 1، 1390، 610 ص، وزیری. شرح و تفسیر فرازهای زیارت جامعه کبیره می باشد که با استناد به آیات قرآن کریم و روایات معصومین (علیهم السلام) تدوین یافته است. این دعا یکی از ادعیه معتبر شیعه در زمینه امام شناسی به شمار می آید که به بیان صفات و ویژگی های اهل بیت (علیهم السلام) پرداخته است.

10- الانوار التالعة فی شرح الزیارة الجامعة. علی اصغر منوری تبریزی ،تصحیح قاسمعلی شیرزاد و خلیل ملکی، قم، انتشارات مومنین، 1422 ق، 512 ص، وزیری.

11- الانوار الساطعة فی شرح زیارة الجامعة. جواد بن عباس الکربلائی، تهران، منشورات الاعلمی، چاپ 1، 1370، وزیری. به کوشش محسن اسدی، قم، دارالحدیث، 1377، 5 جلد، وزیری.

12- الأنوار اللامعة فی شرح الجامعة. سیدعبدالله شُبّر، مؤلف در این کتاب با استناد به آیات و احادیث و بیان لغوی و ادبی، به شرح و توضیح فرازهای زیارت پرداخته است. این کتاب چندین بار توسط ناشران مختلف منتشر شده است: تصحیح جعفرمحمودی، مشهد، بنیاد بعثت، 1407 ق، 324 ص، وزیری. قم، دارالانصار، چاپ 2، 1385، 208 ص، وزیری. تحقیق فاضل الفراتی، علاء الکاظمی، قم، مؤسسه عاشورا، هیئه محمد الامین (ص)، مکتبة الامین، 1384، 208 ص، وزیری.

قم، مؤسسة البعثه، چاپ 1، 1366/ 1407 ق، 324 ص، وزیری. همچنین با اطلاعات مأخذشناسی زیر به زبان فارسی و نیز روسی ترجمه شده است:

با اختران تابناک ولایت: شرح زیارت جامعه کبیره، ترجمه عباسعلی سلطانی گلشیخی، مشهد، آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش های اسلامی، چاپ 3، 242 ص، وزیری.

شرح زیارت جامعه کبیره (به زبان روسی)، ترجمه به زبان روسی: عمران رجب اف، قم، دانش حامدون، چاپ 1، 1385، 352 ص، رقعی.

چاپ دیگر: قم، فجر قرآن، چاپ 1، 1385، 342 ص، رقعی.

13- با پیشوایان هدایت گر: نگرشی نو به شرح زیارت جامعه کبیره، سیدعلی حسینی میلانی، قم، مرکز حقایق اسلامی، 1388- 1390، 3 جلد وزیری. شرح زیارت جامعه کبیره و بیان ویژگی ها و امتیازات ائمه معصوم (علیهم السلام) است. در این نوشتار ابتدا اهمیت زیارت جامعه کبیره و تأکید فراوان بر قرائت این زیارت معروف بیان شده و سپس از لحاظ صحت سند، وثاقت سندی این زیارت اثبات شده است. نگارنده هر فراز از زیارت جامعه را نقل کرده و به مفاد و مندرجات آنها که عمدتاً درباره مقام و جایگاه ویژه ائمه است، می پردازد و فضایل ایشان را بررسی می کند. نگارنده تشکیک در سند زیارت جامعه را رد کرده و این زیارت را به سبب مفاهیم عمیق و عرفانی آن، بی نیاز از سند معرفی می کند.

14- بررسی تطبیقی مسئله انسان کامل در حکمت صدرایی و شأن امام در زیارت جامعه کبیره. محمد بیدهندی، اصفهان، اندیشه گویا، 1394، 208 ص، رقعی.

15- پرتو ولایت در شرح زیارت جامعه کبیره، سیدمحمد وحیدی، تحقیق هاشم صالحی، تصحیح سیدرضی وحیدی، قم، وفایی، 1378، 302 ص، وزیری. شرح محتوا و الفاظ زیارت جامعه کبیره به ترتیب عبارات خود زیارت نامه است. شارح در مقدمه به اسناد کهن آن پرداخته و توصیفی درباره این زیارت نامه از محمدتقی مجلسی آورده است. در بخش دیگری از مقدمه، به ثواب و فضیلت زیارت امامان معصوم (علیهم السلام) پرداخته شده است. این کتاب به زبان عربی نیز ترجمه شده و با اطلاعات زیر منتشر شده است:

أنوارالولایة الساطعة فی شرح الزیارة الجامعة. ترجمه هاشم صالحی، تصحیح سیدرضی وحیدی، قم، محمد وفائی، 1377، 300 ص، وزیری.

16- پرتوی از زیارت جامعه کبیره. ناصر مکارم شیرازی، به کوشش حسین حسینی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1382، 151 ص، رقعی. مجموعه سخنرانی هایی است که مؤلف در مشهد مقدس و در جمع طلاب و مدرسان حوزه علمیه این شهر ایراد کرده است. این مجموعه در پنج بخش تدوین شده است. در مقدمه، فلسفه زیارت و عبادت و آثار و فواید اخلاقی و معنوی زیارت بررسی شده است. بررسی سند زیارت جامعه کبیره در فصل اول آمده است. مؤلف در فصل سوم از ولایت تشریعی و تکوینی پیامبر و امام، توحید افعالی، مضامین عرفانی زیارت جامعه و حقیقت زیارت سخن می گوید. وی در ادامه با نگاه اجمالی به محتوای این زیارت، مباحث مهمی را از آن استنباط و استخراج کرده و به شرح و تفسیر آنها پرداخته است.

17- پرچمداران هدایت: تدبری بر زیارت جامعه کبیره. سیداحمد سجادی، تهران، بنیاد قرآن و عترت، 1385، 506 ص، وزیری، تهران، اسوه، 506 ص، وزیری. شرحی بر زیارت جامعه کبیره است. نویسنده هر فراز از این زیارت را با آیات قرآن و روایات پیامبر (ص) و ائمه (علیهم السلام) تطبیق نموده و بعد از ارائه اطلاعات معنایی، با استفاده از این آیات و روایات، به تبیین و شرح آن فراز از زیارت جامعه کبیره پرداخته است. نویسنده علاوه بر روش تطبیقی، لغات و اصطلاحات به کار رفته در زیارت را نیز توضیح داده است. متن کامل زیارت همراه با ترجمه آن در آغاز کتاب و نمایه ای از الفاظ در پایان آورده شده است.

18- ترجمه حقائق الاسرار: شرح زیارت جامعه کبیره. محمدتقی بن محمدباقر اصفهانی (آقانجفی)ترجمه علی اکبر میرحسینی، تصحیح و تحقیق مؤسسه فرهنگی شمس الضحی، 1389، 684 ص، وزیری.

شرح زیارت جامعه کبیره است که در آن ویژگی های اهل بیت (علیهم السلام) و ابعاد ولایی و فضایل و کرامات ایشان درج گردیده است. در این اثر، ضمن توضیحاتی کلی درباره مسئله ولایت و افضلیت ائمه اطهار (علیهم السلام) از زوایای مختلف به شرح فقرات مختلف زیارت جامعه کبیره پرداخته شده و تفسیری از سلام های مندرج در این زیارت، خطاب به اهل بیت و فضایل و ویژگی های ایشان ارائه گردیده است. نگارنده نخست تعریفی از اهل بیت به لحاظ لغوی و اصطلاحی طرح کرده و سپس به صفاتی مانند عبادت، ایمان، ولی نعمت بودن، کرم و سخاوت، امین خدا بودن، برگزیدگان الهی، صاحبان امر و نهی بودن، حاملان کتاب، حجت های الهی، صراط خدا بودن، مقرب درگاه الهی بودن، عصمت و پاکدامنی آنان، وارث بودن انبیای الهی، چراغ هدایت، پیشوایان امت، خوبان درگاه الهی، خزینه های علم الهی و سایر اوصافی که در این زیارت به آنها اشاره شده، پرداخته و نیز توضیحاتی در مورد این صفات بیان کرده است. وی از آیات، روایات و سیره معصومین (علیهم السلام) در شرح اوصاف اهل بیت (علیهم السلام) استفاده کرده است.

19- ترجمه منظوم زیارت جامعه کبیره. به کوشش محمد دانشی، اصفهان، قم، عقیق عشق، 1384، 63 ص، رقعی.

20- ترجمه منظوم زیارت جامعه کبیره. مرتضی نریمانی، اصفهان، زاینده رود، 1392، 52 ص، رقعی.

21- ترجمه و توضیح مختصری از زیارت جامعه کبیره. محمدرضا اعوانی، تهران، اسوه، 1387، 111 ص، رقعی. ترجمه زیارت جامعه کبیره و شرح مختصری از مفاد این زیارت است. در این نوشتار، متن زیارت جامعه، همراه با ترجمه آن آمده و توضیح کوتاهی درباره برخی از فقرات این زیارت بیان شده است. نگارنده به منابع مهم روایی نقل شده در مورد این زیارت شریف اشاره کرده و آن را مجموعه نسبتا کاملی در مورد امام شناسی و بیان فضایل و جایگاه ویژه اهل بیت (علیهم السلام) ارزیابی کرده است. وی برای شرح برخی از فقرات این زیارت نامه، به روایاتی از معصومین (علیهم السلام) استناد جسته و ویژگی های منحصر به فرد امامان را بیان می کند.

22- ترجمه و شرح زیارت شریفه جامعه کبیره. محمد محدث خراسانی،  مشهد، چاپخانه خراسان، 1352، 180 ص.

23- تنها راه: شرح زیارت امام زمان (عج)، صادق سهرابی، تهران، مهر محبوب، 1385، 143 ص، رقعی.

در این کتاب که با استناد به شرح زیارت جامعه کبیره و دیگر منابع نگاشته شده، از لزوم نیاز به امام در دوره غیبت سخن رفته است.

24- جامعه در حرم اهل بیت علیهم السلام: گذری بر زیارت جامعه کبیره به همراه آثار و فواید زیارت عاشورا و نافله شب. ناصر شهیدی، قم، نصایح، 1383، 224 ص، رقعی. مجموعه زیارت جامعه کبیره به همراه شرح معانی آن است. همچنین آثار و فضایل و فواید زیارت عاشورا و نافله شب بیان شده است.

25- جامعه در حرم: نگرشی به زیارت جامعه کبیره. سیدمجتبی بحرینی، تهران، مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر، 1382، 997 ص، وزیری. شرح خاطرات نویسنده درباره خواندن زیارت جامعه کبیره در حرم حضرت امام رضا (ع) است. نویسنده، با بیان خاطراتی از اولین مسافرتش به مشهد و اهمیت خواندن زیارت جامعه در آن مکان مقدس، تصمیم گرفته تا با شرح و توضیح عبارات و بخش هایی از این زیارت، مجموعه ای از خاطرات و داستان های اخلاقی مربوط به فضایل اهل بیت (علیهم السلام)، معجزات و کرامات امام رضا (ع) و زیارت جامعه را بیان کند. او سیره عالمان و فقیهان شیعه همچون حرّ عاملی، شیخ بهایی، ملا عباس تربتی و اشعار شاعران اهل بیت را در اهتمام به زیارت جامعه نقل کرده است. نویسنده، هر فصل از کتاب را به نام یکی از بخش های حرم مطهر حضرت رضا (ع) نام گذاری کرده و با آوردن فقراتی از زیارت جامعه و نقل خاطرات، به توضیح و تشریح آن پرداخته است.

26- جامعه کبیره: دنیای آرمانی امامت در تشیع علوی، یا امام شناسی از دیدگاه و به قلم امام دهم شیعیان اثنی عشری: حضرت امام علی النقی الهادی (ع). حسین رزمجو، مشهد، قاف مشهدالرضا (ع)، 1392، 234 ص، وزیری.

27- جلوه های لاهوتی: شرحی بر زیارت جامعه کبیره. محمدباقر تحریری، قم، دارالمعارف، 1384، 3 جلد.

28- حبل متین: شناخت ارکان دین؛ شرح زیارت جامعه کبیره. سیدمحمد ضیاء آبادی، تهران، بهاران، بنیاد خیریه الزهراء (علیها السلام)، 1386، 3 جلد، وزیری.

این مجموعه حاصل سلسله جلسات شرح زیارت جامعه کبیره است که طی پانزده سال انجام شده است. پیشتر مطالب این جلسات در قالب کتابچه هایی با عنوان «صفیر ولایت: سلسله مباحث امام شناسی سید محمد ضیاءآبادی» به چاپ رسیده است. مجموعه اخیر همان کتابچه های 68 گانه صفیر ولایت است که با بازنگری اساسی و ویرایشِ کلی منتشر شده است. نگارنده نخست درباره سلام گفتن سخن گفته و یادآور شده که دین اسلام ارزش و اهمیت ویژه ای برای سلام قائل است. وی کوشیده است مضامین و محتوای اخلاقی و عرفانی زیارت جامعه کبیره را به شیوهای ساده و روان استخراج و برای خوانندگان بازگو کند. نویسنده در ادامه درباره مراتب گوناگون عبادت ملائک، تدبیر امور عالم توسط فرشتگان به اذن خداوند، معنای وحی و اقسام و مراتب آن سخن می گوید. او در بخش های بعدی به تشریح واژه هایی چون رحمت، کرم، حلم، نعمت، ابرار و اخیار، مقام و منزلت اهل بیت (علیهم السلام)، معنا و مفهوم حجت، خداشناسی، اخلاص در نیت و عمل، شناخت ایمان، نبوت و امامت و عصمت از دیدگاه آیات و روایات و نیز مراتب روح و حقیقت آن پرداخته و آثار و نتایج آن را در زندگی تشریح کرده است.

29- حل مشکلات شرح الزیارة الجامعة الکبیرة للشیخ الاوحد الاحسائی. میرزا حسن الحائری الاحقاقی

اعداد و تحقیق راضی ناصر السلمان، بیروت، فکر الاوحد، 1423 ق. ، 142 ص، وزیری.

30. خزان العلم و اهل بیت الوحی. حسین آیت اللّهی، جهرم، مجتمع شهید مصلی نژاد؛ قم، مؤسسه انتشارات مفید، 1377، 108 ص، رقعی.

31- در آستان امامان معصوم (علیهم السلام): شرحی بر زیارت جامعه کبیره. سیداحمد خاتمی، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1392، 2 جلد، وزیری. شرح زیارت جامعه کبیره است که در آن به بیان مهمترین ویژگی ها و صفات والای اهل بیت (علیهم السلام) اشاره شده است. در ابتدای کتاب کلیاتی در مورد مبانی اعتقادی شیعه در مورد زیارت و نقش تربیتی، معنوی، سیاسی، معرفتی و اجتماعی آن ارایه شده و شبهات وهابیان در این زمینه مورد نقد و ارزیابی قرار گرفته است. آن گاه به شرح و تفسیر فقرات مختلف زیارت جامعه کبیره پرداخته شده و یک دوره فشرده امام شناسی بر اساس عقاید تشیع در قالب تفسیر این زیارت شریف ارایه شده است. بر همین اساس نگارنده امامان معصوم (علیهم السلام) را پاسداران رسالت نبوی، قله های حلم و بردباری، مهبط وحی الهی، محل رفت و آمد فرشتگان، پایه های اساسی کرامت، ابواب ایمان، ارکان جهان هستی، چراغ های فروزان در تاریکی ها، صاحبان عقل و خرد، پناهگاه های مردم، حاملان کتاب خدا، کانون های حکمت الهی، رازداران خدا، گنجینه داران علوم الهی، رهبران شایسته بشریت، اولیای نعمت، کانون فضیلت، استوانه های خوبان و سیاست مداران بندگان خدا نامیده و اصول کلی سیره و شخصیت معنوی آنان را با توجه به مفاد زیارت جامعه کبیره مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است.

32- در حریم ولایت: ترجمه و تفسیر عرفانی زیارت جامعه کبیره، محمدتقی بن محمدباقر آقانجفی، به کوشش تقی صوفی نیارکی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (رحمه الله)، 1385، 272 ص، رقعی.

ترجمه و تفسیری اخلاقی و عرفانی بر زیارت جامعه کبیره است. کتاب در شش فصل تنظیم شده است. ابتدا گزارشی از زندگی و مقام و آثار و فعالیت های فرهنگی و سیاسی آقا نجفی اصفهانی بیان شده است؛ در ادامه، شرح زیارت جامعه کبیره و در نهایت گزیده ای از اسرار و برکات زیارت پیامبر (ص) و حضرت زهرا، امام علی، امام حسین، امام رضا و ائمه بقیع (علیهم السلام) بیان شده است.

33- درس هایی از زیارت جامعه کبیره. علیرضا برازش، تهران، امیرکبیر، 1392، 96 ص، رقعی.

این کتاب در دوازده فصل مجزا تدوین شده است. مجموعه ای از شاخص هایی است که نویسنده محترم از زیارت جامعه کبیره استخراج کرده است. فصل اول کتاب به نسبت امام با خدا می پردازد. در این فصل عناوینی چون: جانشینی، نسبت امام با توحید، خدا، علم و معرفت و حکمت و برهان دیده می شود. اما آنچه می توان در مجموع از این فصل استخراج کرد، این است که نزدیکی به خدا ملاک ارزش گذاری اعمال است. امام در پی نزدیکی به خداست که ارزش آفرین می شود. در فصل دوم کتاب نسبت ائمه اطهار (علیهم السلام) با وحی بررسی شده است. نویسنده در این فصل به این نکته اشاره دارد که ارتباط امام با وحی و کلام خدا مانند ارتباط یک مفسر است با آنچه که در حال تفسیر آن است. در فصل سوم کتاب نویسنده معتقد است الطاف خاص خدا به امام، با آنچه نسبت به عموم مردم صورت پذیرفته، متفاوت خواهد بود. فصل چهارم به درجات منحصر به فرد امام اشاره دارد.

کتاب درس هایی از زیارت جامعه کبیره در واقع نوعی تفسیر از این متن قابل توجه است. تفسیر نویسنده به مدد یاری گرفتن از تفاسیر بزرگان علم و دین از این صحیفه ارزشمند است؛ اما سخن نویسنده هرچند در این عرصه تازه نیست، اما چون سعی شده است تعبیری امروزی داشته باشد، برای مخاطب جامعه امروزی قابل لمس تر و ملموس تر است و استفاده از آن برای ایشان آسان تر می باشد.

34- دو گفتار درباره زیارت جامعه کبیره. شیخ محمد سند،ترجمه مهناز فرحمند و عدنان درخشان، تهران، ابصار، 1390، 72 ص، رقعی. این اثر که ترجمه کتاب «فی رحاب الزیارة الجامعة الکبیره» است، ثمره مباحث مؤلف درباره سند و محتوای زیارت جامعه است و شامل دو گفتار است. نویسنده در گفتار اول به بررسی سندی زیارت جامعه کبیره پرداخته و در گفتار دوم، محتوای زیارت جامعه کبیره بررسی و تحقیق شده است.

35- ذات بهجة فی ظلال زیارة الجامعة، محمدرضا عزیز؛قم، محبین، چاپ 1، 1424 ق. / 1382، 250 ص، رقعی. [2] بررسی جوانب زیارت جامعه کبیره در قالب شرح این زیارت است.

36- راز نهفته: شرح زیارت جامعه کبیره. سید علی اصغر مرادی زاده؛ اصفهان، کنکاش، 1393، 128 ص.

نویسنده کوشیده تا شرحی روان و گویا بر زیات جامعه بنویسد. مطالب این کتاب در چند بخش تنظیم شده است که عناوین آنها عبارتند از: تعریف زیارت؛ جایگاه زیارت در اسلام؛ آداب زیارت در مکتب اهل بیت (علیهم السلام)؛ سند زیارت جامعه؛ حکایت سید رشتی؛ صلوات خاصه امام علی النقی (ع)؛ شرح زیارت؛ معرفی اجمالی امامان.

37- رضوان معارف: شرح زیارت جامعه کبیره. علی محمد بشارتی؛ تهران، مجتمع فرهنگی عاشورا، 1394، 304 ص، رقعی.

38- زیارت جامعه: امام شناسی در گفتار حضرت هادی (ع). هئیت تحریریه مؤسسه در راه حق؛ قم، مؤسسه در راه حق، 1378، 40 ص.

39- زیارت جامعه در میراث مکتوب شیخ صدوق. تهیه و تنظیم علی لباف؛ ترجمه وحید شاپوری، تهران، مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر، 1392، 64 ص، رقعی.

40. زیارت جامعه کبیره. سیدمهدی شجاعی؛ تهران، کتاب نیستان، 1392، 80 ص، جیبی.

رمز زیبایی اثر شجاعی در این ترجمه، خارج نشدن از گستره کلامی و بلاغی مخاطبان این اثر است. او برای این منظور، ساده ترین اصطلاحات و عبارات را در کنار جملاتی ساده و کوتاه آورده، تا شرحی دقیق و در عین حال احساسی، اما پرصلابت از آنچه در این زیارت نقل شده را به مخاطبان منتقل کند. شرحی که در کنار متن عربی این زیارت به مخاطب عرضه شده، او را در استفاده همزمان از این عبارات آزاد می گذارد.

ترکیب موزونی که شجاعی به پیروی از متن این زیارت در ترجمه خود به کار برده و نوع چینش جملات و کتاب آرایی به کار رفته برای چاپ این اثر نیز در مجموع، به زیبایی و تأثیرگذاری متن آن بیش از پیش افزوده است. حس شاعرانه شجاعی در ترجمه این متن در کنار بیان شاعرانه او در بازخوانی این زیارت و ترجمه اش از این کتاب، اثری زیبا و دلچسب فراهم آورده که بدون شک حتی برای آنانی که تاکنون این متن را ندیده اند نیز خواندنی و جذاب خواهد بود.

41- زیارت جامعه کبیره با زبان شعر. حسن ژولیده نیشابوری، ورامین، انتشارات علمی فرهنگی صاحب الزمان (عج)، 1424 ق/ 1382، 39 ص.

42- زیارت نامه منظوم جامعه کبیره. مهدی ایزدی دهکردی، اصفهان، گل های محمدی (ص)، چاپ 1، 1378، 62 ص.

43- سند الزیارة الجامعة. سید یاسین موسوی، دمشق، حوزه أهل البیت (علیهم السلام)، 1998 م. ، 60 ص، رقعی.

این اثر تحقیقی است در بررسی اثبات صحت سند زیارت جامعه کبیره. مؤلف به استناد دلایل نقلی و بررسی اسناد زیارت، به بررسی موضوع پرداخته است. نویسنده به شیوه گزارش و با استناد به منابع حدیثی و رجالی شیعه، ابتدا به کلام سید احمد رشتی، از علمای شیعه مبنی بر دستور امام زمان (ع) به قرائت دعا و نیز مکاشفه مجلسی اول در رؤیت امام زمان (ع) و امضای آن حضرت بر زیارت جامعه اشاره میکند، آن گاه به بیان سند زیارت از طریق شیخ طوسی و صدوق پرداخته و حکم به حسن بودن سند و صحت آن می کند و در پایان به راه های دیگری چون: فصاحت و بلاغت، شهرت دعا نزد شیعه و اجماع شیعه بر صحت روایت دعا در اثبات سندیت دعا اشاره می کند.

44- سیری در زیارت نامه جامعه کبیره امام هادی (ع): فرهنگ زیارت در اسلام. محمد شفیعی مازندرانی

قم، فرهنگ آفتاب، 1390، 272 ص.

45- سیمای ائمه (علیهم السلام)، در شرح زیارت جامعه کبیره. علی نظامی همدانی، قم، نشر مرتضی، 1379، 3 جلد، وزیری.

شرح و تفسیر زیارت جامعه کبیره است که نگارنده در آن به بررسی و شرح سیره عملی ائمه معصوم (علیهم السلام) پرداخته است. افزون بر این، با مروری بر تفاسیر مختلف این زیارات، همچنین با استناد به برخی آیات، به منزلت ائمه اطهار نزد خداوند اشاره می کند. آشنایی با فضایل، کرامات و علم و معجزه های ائمه معصومان (علیهم السلام) از دیگر مطالب این کتاب است.

46- سیمای عرشیان در کلام ابن الرضا (ع): شرح زیارت جامعه کبیره، کاظم صدیقی

تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، جلد اول، 1388، 360 ص، وزیری.

بررسی جوانب زیارت جامعه کبیره است. این کتاب حاصل سلسله جلسات شرح زیارت جامعه کبیره در دانشگاه صنعتی شریف است. نگارنده در این کتاب، ضمن بیان مفهوم زیارت و فلسفه آن، به شرح فرازهای این زیارت پرداخته و هر عبارت از این زیارت را در یک فصل به تفصیل بحث و بررسی کرده است. نویسنده پس از طرح معنای لغوی، به شرح معنا و اشارت های عبارت پرداخته است. در این کتاب به مناسبت شرح زیارت جامعه کبیره، از فضایل، ویژگی ها و نقش ائمه (علیهم السلام) در جهان هستی و هدایت بشر سخن رفته است.

47- شرح جامعه کبیره. ضیاءالدین استرآبادی، تهران، مکتب قرآن، 1413 ق/ 1372، 341 ص، وزیری.

48- شرح زیارت جامعه کبیره. فخرالمحققین شیرازی

تحقیق محمد جواد طبسی حائری، مشهد، حسینیه آیت الله طبسی حائری، دار القرآن الکریم؛ مؤسسه انتشارات فدک، 1375، 2 جلد.

49- شرح زیارت جامعه کبیره. سیدمجتبی حسینی، شیراز، ستاد برگزاری شب شعر عاشورا، 1374، 3 جلد، رقعی.

50. شرح زیارت جامعه کبیره. محمداسماعیل صائنی، به کوشش هوشنگ خسروی و محمدجواد خسروی، زنجان، نیکان کتاب، 1391، 464 ص، وزیری.

51- شرح زیارت جامعه کبیره. محمدتقی مجلسی؛ مقدمه و شرح حال مهدی فقیه ایمانی، اصفهان، حسینیه عمادزاده، 1373، 188 ص.

52- شرح زیارت جامعه کبیره. سیدمحمدتقی نقوی قاینی؛ تهران، مؤسسه نشر صادق، 1378، 530 ص، وزیری. شرح زیارت جامعه کبیره با استفاده از آیات، روایات و اشعار فارسی و عربی است.

مؤلف پس از بیان مفهوم، مشروعیت و شرایط زیارت به وجه نام گذاری و شروحی که بر این زیارت نوشته شده، اشاره می کند. وی جامعیت و فصاحت لحن کلام زیارت جامعه کبیره را دلیل اعتبار سند این زیارت می داند. وی ابتدا پاره ای از زیارت را با اعراب گذاری در داخل پرانتز آورده و آن گاه به توضیح ادبی لغات و شرح آن قسمت از زیارت می پردازد.

53- شرح زیارت جامعه کبیره. محمدهادی شیخ الاسلامی، تحقیق محمدجواد طبسی حائری، مشهد، حسینیه آیت الله طبسی حائری، دارالقرآن الکریم، مؤسسه انتشارات فدک، 1375-

54- شرح زیارت جامعه کبیره، محمدتقی بن مقصودعلی مجلسی، به کوشش رضا استادی، قم، برگزیده، 1386، 276 ص، رقعی.

شرح و ترجمه روان زیارت جامعه کبیره است. این زیارت در شرح فضایل و مناقب ائمه اطهار (علیهم السلام) است. ابتدا ترجمه به صورت فرازهای جدا از هم و فقره فقره نقل شده است. در بخش بعد، مجموعه شرح ها و توضیحاتی که علامه محمّدتقی مجلسی در کتاب «لوامع صاحبقران» و «روضة المتقین» بر این زیارت نوشته، آمده و سپس شرح علامه محمّدباقر مجلسی از «ملاذ الاخیار» استخراج شده است. بخش پایانی به بررسی سندی زیارت جامعه اختصاص دارد. محقق کتاب با بیان ادله ای نتیجه گرفته که سند این زیارت قابل خدشه و رد قطعی نیست و مضامین آن نیز مشتمل بر غلوّ نیست؛ بلکه مبتنی بر احادیث و توصیه های بسیاری است که از پیامبر در شأن و منزلت اهل بیت (علیهم السلام) نقل شده است. غلوّ آن است که ما امامان را در ذات یا صفات و افعال، مستقل و بینیاز از خداوند بدانیم.

چاپ دیگر:

شرح زیارت جامعه کبیره. مقدمه و شرح حال مهدی فقیه ایمانی، اصفهان، حسینیه عمادزاده، 1373، 188 ص.

55- شرح زیارت جامعه کبیره: اهل بیت (علیهم السلام) از نگاه زیارت جامعه کبیره. حسین گنجی

قم، مهدی جویان، 1391، 184 ص، رقعی.

بازشناخت فضایل و ویژگی های اهل بیت (علیهم السلام) بر اساس فرازهای زیارت جامعه کبیره است.

این کتاب از دو قسمت اصلی تشکیل شده است. قسمت اول به موضوع صلوات پرداخته و در پنج بخش تنظیم شده است. توضیحاتی پیرامون ذکر صلوات، آثار صلوات در زیارت جامعه و روایات از جمله: خروج از تاریکی ها و آمرزش گناهان و استجابت دعا، صلوات انبیا و اولیا، کیفیت صلوات و عواقب بی اعتنایی به صلوات، از مباحث قسمت اول این کتاب است. قسمت دوم با عنوان ولایت، دربر دارنده چهار بخش بوده که جایگاه ولایت، آثار ولایت و محبت اهل بیت (علیهم السلام)، نشانه ها و پاداش محبت و ولایت اهل بیت (علیهم السلام) محورهای اصلی مباحث آن است.

56- شرح زیارت جامعه کبیره یا تفسیر قرآن ناطق. محمد محمدی ری شهری

به کوشش احمد غلامعلی، تهران، نشرمشعر، 1387، 688 ص، وزیری.

شرح زیارت جامعه کبیره با استناد گسترده به آیات قرآن و احادیث معصومین (علیهم السلام) و بیان آرای برخی شارحین دیگر است. در این کتاب زیارت جامعه به یکصد و ده بخش تقسیم شده و در آغاز هر بخش و پیش از شرح آن، واژه هایی که نیاز به توضیح دارند، با بهره گیری از منابع معتبر لغت، واژه شناسی شده است.

57- شرح الزیارة الجامعة الکبیرة. احمد بن زین الدین احسایی

بیروت، دارالمفید، 1420 ق. ، 4 جلد، وزیری.

مؤلف نخست جملات این دعا را آورده و معانی آنها را بیان نموده است؛ سپس با روشی عرفانی و فلسفی، به شرح دعا پرداخته است. وی در تفسیر دعا، از احادیث اهل بیت (علیهم السلام) و آرای علما و مفسران شیعه بهره می گیرد و در پایان هر فقره از دعا، نظر خود را بیان می کند.

58- شرح الزیارة الجامعة الکبیرة. محمدتقی بن محمدمقصود المجلسی

به کوشش نبیل رضا علوان، قم، مؤسسه رافد، 1430 ق. ، 188 ص، رقعی.

شرح و تفسیر مفاد زیارت جامعه کبیره است. در این اثر ابتدا اهمیت قرائت زیارت جامعه کبیره و آداب زیارت بیان شده، سپس متن این زیارت آمده و آن گاه ابعاد اعتقادی آن شرح داده شده است. نگارنده جزء به جزء به شرح مندرجات مهم این زیارت پرداخته و اوصاف و مقام والای اهل بیت پیامبر (ص) و جایگاه رفیع ایشان را نزد خداوند متعال بررسی نموده است. لزوم محبت اهل بیت (علیهم السلام) و تمسک به ولایت آنان و همچنین ضرورت شناخت ایشان و اطاعت از آن ها از موارد مهم تأکید شده در شرح زیارت جامعه است.

شرح الزیارة الجامعة الکبیرة: منتخب من آثار نخبه من المحدثین المولی الشیخ محمدتقی المجلسی. العلامه الشیخ محمدباقر مجلسی.

سید نعمت الله بن عبدالله جزایری، تحقیق احمد بن حسین عبیدان احسایی، قم، فاروس، 1393، 284 ص، وزیری.

شرح فضایل و مناقب اهل بیت پیامبر اسلام (ص) با توجه به مفاد زیارت جامعه کبیره است. در ابتدای این اثر، به بررسی اعتبار سند روایی زیارت عاشورا پرداخته شده و اهمیت این زیارت برای معرفی تمام امامان معصوم (علیهم السلام) بررسی شده است. سپس فقرات مختلف این زیارت که در آن، اوصاف مهم امامان شیعه و جایگاه و منزلت والای آنان نزد خداوند متعال بیان شده، شرح داده شده و ابعادی از علم و عصمت آنان، هدایت گری ایشان، وجوب اطاعت و محبت آن ها، خالص بودن آنان در عبادت و توحید الهی، خلیفه الهی بودن ایشان و واسطه نعمت و فیض الهی بودن آن ها توصیف شده است. شارح در ادامه برخی دیگر از صفات و امتیازت ویژه اهل بیت را با توجه به محتوای زیارت جامعه کبیره بیان کرده و برگزیده بودن آنان از جانب خداوند برای رهبری امت اسلام، شارح وحی خداوند بودن آنان و وارث نبوت بودن آن ها را شرح داده و ابعادی از ولایت ایشان و نیز لزوم تبعیت از آنان و نیز پرهیز از دشمنی با آن ها را تبیین نموده است. نویسنده متن زیارت جامعه کبیره را به 26 بخش تقسیم نموده و به ترتیب به شرح مفاد هر یک از این قسمت ها پرداخته است.

شرح و تفسیر زیارت جامعه کبیره مکتب امام هادی (ع) سید داود مطهری

تهران، رویان پژوه، 1393، 448 ص، وزیری؛ تهران، انتشارات نظری، 1394، 448 ص، وزیری.

این کتاب توسط جمعی از دوستان اهل جلسه مکتب الهادی (ع) از سخنرانی های آقای «سید داود مطهری» در رابطه با شرح و تفسیر زیارت جامعه کبیره از نوار پیاده شده و پس از بررسی توسط ایشان به صورت کتاب عرضه شده است. در این کتاب سعی شده تا آنچه سخنران با مخاطبین خود در جلسه بیان کرده، با همان حال و هوا به صورت نوشتار درآید تا همان شرایط حضور در مجلس، در خواننده پدید آید.

61- الشمس الطالعه فی شرح زیارت الجامعه: شمس طالعه در شرح زیارت جامعه. محمّد طبیب زاده احمدآبادی اصفهانی

بی جا، مجله خرد، 11368 ق. ، رقعی.

62- الشموس الطالعة من مشارق زیارة الجامعة. سیدحسین بن محمدتقی درودآبادی همدانی

پژوهش نبیل رضا علوان، قم، انصاریان، 1383، 686 ص، وزیری، عربی.

چاپ های دیگر:

الشموس الطالعة فی شرح الزیارة الجامعة. بیروت، مؤسسة العروة الوثقی، 1413 ق. ، 544 ص، وزیری.

تحقیق محسن بیدارفر، قم، بیدار، 1384، 988 ص، وزیری.

شرح تفصیلی زیارت جامعه کبیره است. این زیارت نامه از متون معتبر حدیثی و دعایی امامیه است که در کتاب «مَن لا یحضره الفقیه» و «تهذیب الأحکام» ثبت شده و به اعتقاد شارح، سند آن بدون اشکال است. شارح با تشریح مفاهیم این زیارت که مجموعه ای از صفات و فضایل اهل بیت (علیهم السلام) را بازگو نموده، تلاش کرده تا مستندات قرآنی و روایی متعددی برای هر فقره از آن بیابد. وی پس از نقل هر عبارت، ابتدا به توضیح مفاهیم پرداخته و سپس آیات قرآن را برای شرح آن به عنوان استشهاد آورده است. این زیارت نامه در حقیقت یک دوره معارف قرآنی و اهل بیت (علیهم السلام) است.

63- الشموس الطالعة: شرح زیارت جامعه کبیره، حسین بن محمدتقی درودآبادی همدانی

تحقیق و ترجمه محمدحسین نائیجی، قم، مسجد مقدس جمکران، 1384، 720 ص، وزیری.

چاپ دیگر:

شرح زیارت جامعه کبیره ترجمه الشموس الطالعة. ترجمه محمدحسین نائیجی، قم، مسجد صاحب الزمان، چ 1، 1384، 720 ص، وزیری.

شرح زیارت جامعه کبیره با استناد به آیات و احادیث است. نویسنده، ارتباط عوالم طولی با عوالم عرضی و چگونگی تشخیص تقابلی و محیطی و محاطی ائمه اطهار (علیهم السلام) با خلق را مطرح می کند؛ ضمن آن که به مراتب علم ائمه (علیهم السلام) و خصوصیات آن و مراتب مشیت و اراده و قدر و قضا و اذن و کتاب و اجل اشاره شده است. برخی از مباحثی که در این دعا مطرح شده، از قرار است: عقل، نبوت، وحی، علم، عبودیت، حکمت، جهاد، و کفر.

64- صیانت زیارت جامعه کبیره در بوته نقد و تحلیل. آمنه شاهنده

کاشمر، انتشارات کشمر، 1394، 105 ص، رقعی.

65- علی (ع) و زیارت جامعه کبیره. عبدالعلی گویا

تهران، زراره، 1378، 312 ص، وزیری.

چاپ دیگر:

تصحیح و تحقیق امیر توحیدی و مجید مسعودی، قم، دلیل ما، 1388، 312 ص، وزیری.

تفسیر فقراتی از زیارت جامعه کبیره و تبیین مقام و موقعیت والای اهل بیت (علیهم السلام) به ویژه امام علی (ع) در آن است. نویسنده ابتدا متن زیارت جامعه را به پنج بخش تکبیر و صلوات، حقیقت صلاة و سلام، شهادات، عرض ارادت و فدویت به ساحت معصومین (علیهم السلام) و دعا و مناجات تقسیم می کند. وی سپس در هر بخش به بررسی و شرح ابعاد وجودی اهل بیت (علیهم السلام) می پردازد. علم اهل بیت، قدرت تکوینی آنان در عالم هستی، عبادت آنها، ولایت تکوینی و تشریعی ایشان، تولّی به اهل بیت و تبرّی از دشمنانشان و شهادت به ولایت و امامت و قدر و منزلت والای آنان نزد خداوند، از جمله محورهای اصلی است که به تفصیل مورد بحث نویسنده قرار گرفته است. وی در هر یک از فقرات زیارت جامعه، اوصاف بیان شده درباره اهل بیت (علیهم السلام) را شرح و تفسیر کرده و از امام علی (ع) به عنوان شاخص ترین معصوم یاد کرده است.

66- فی رحاب الزیارة الجامعة الکبیرة. سیدصدر الدین قپانچی

قم، مؤسسه رافد؛ بقیةالعترة، جلد چهارم، 1429 ق. ، 326 ص، وزیری.

شرح و توضیح زیارت جامعه کبیره در بیان مناقب و فضایل اهل بیت (علیهم السلام) است. کتاب از یک مقدمه و پنج فصل تشکیل شده است. در مقدمه اهمیت زیارت، سندشناسی زیارت جامعه کبیره و مضامین آن به صورت کلی بررسی شده، سپس از فصل اول تا پنجم مجموعه فقرات و قسمت های این زیارت تحلیل شده است. در شرح هر فقره، ابتدا مفردات و کلمات آن توضیح داده شده، سپس به شیوه عرفانی و کلامی، مقامات و ویژگی های اهل بیت از لابه لای این زیارت و با استفاده از دیگر احادیث و گفتار عالمان شیعه بحث و بررسی شده است.

67- فی رحاب الزیارة الجامعة الکبیرة، شیخ محمد سند

به کوشش سیدعلی جلال شرخات، قم، باقیات، 1428 ق. / 1386، 104 ص، رقعی.

بررسی سندی و محتوایی زیارت جامعه کبیره است. نویسنده به نقش راوی این زیارت در نقل معارف و حقایق برجسته شیعه از طریق امامان پرداخته و از روایات او دفاع می کند. وی با نقل دیدگاه رجال شناسان شیعه، به توثیق و اعتبار او می پردازد. در ادامه، مضامین عالی و معنوی زیارت جامعه کبیره را که امام هادی (ع) به موسی بن عمران القا کرده، نشانه دیگری از جایگاه این راوی برشمرده است. بیان مفاهیم زیارت، پاسخ به شبهات و اشکالات پیرامون تجسیم، تعطیل، تشبیه، صفات الهی و تجلی صفات و مفهوم ایاب و حساب خلق و نقش اهل بیت در این باره و دفاع از سندیت زیارت، از دیگر مطالب این کتاب است.

68- فی رحاب الزیارة الجامعة: البیان الکامل لفضائل اهل البیت (علیهم السلام) و مناقبهم الرائعة فی زیارتهم الجامعة. سیدعلی حسینی صدر

قم، دارالغدیر، چاپ 2، 1424 ق، 704 ص، وزیری.

نجف اشرف، بقیة العترة، 1427 ق.

شرح و توضیح زیارت جامعه کبیره است. کتاب از یک مقدمه و پنج فصل تشکیل شده است. در مقدمه، اهمیت زیارت، سندشناسی زیارت جامعه کبیره و مضامین آن به صورت کلی بررسی شده است. از فصل اول تا پنجم مجموعه، فرازهای این زیارت تحلیل شده است. در شرح هر فقره، ابتدا مفردات و کلمات آن توضیح داده شده، سپس به شیوه عرفانی و کلامی، مقامات و ویژگی های اهل بیت (علیهم السلام) از لابه لای این زیارت و با استفاده از دیگر احادیث و گفتار عالمان شیعه بحث و بررسی شده است.

69- گذرنامه بهشت: شرح موضوعی زیارت جامعه کبیره. سیدکاظم ارفع

تهران، پیام عدالت، 1392، 528 ص، وزیری.

شرح موضوعات اخلاقی، عرفانی و اعتقادی مندرج در زیارت جامعه کبیره است. در این نوشتار به شرح و بررسی مقام و منزلت ولایی اهل بیت (علیهم السلام) پرداخته شده و اوصاف مهم و منحصر به فرد موجود در این زیارت نامه، بحث و بررسی شده است. نویسنده اهل بیت را بهانه آفرینش، آمران به معروف و ناهیان از منکر، احسان کنندگان حقیقی، باب نجات امت، نشانه تقوا و پرهیزگاری، خزانه داران الهی، خلیفه خدا روی زمین، تسلیم محض خدا، دارای مقام عالی نزد خدا، برهان و دلیل خدا بر خلق، رحمت دائمی خدا بر مردم، دارای خلق و خوی الهی، صاحبان دولت کریمه، مسیر محکم و استوار الهی، مخزن علم و حلم، رهبران سیاسی و دینی، محل رفت وآمد فرشتگان، تبلیغ کنندگان دین خدا دانسته و انکار آنان را انکار خدا و دشمنی با آنان را موجب هلاکت بیان کرده و مفاد زیارت جامعه کبیره را در این موضوعات شرح و بررسی کرده است.

70. مثنوی بلند عشق: پژوهشی در صدور و محتوای زیارت جامعه کبیره. بهروز یدالله پور

قم، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها؛ نشر معارف، 1389، 96 ص، رقعی.

بررسی سند و محتوای زیارت جامعه کبیره است که به برخی از شبهات درباره محتوای آن نیز پاسخ می دهد. مؤلف ابتدا به پرسش هایی پیرامون مبانی تربیتی زیارت و علت تأکید بر آن در متون دینی پاسخ می دهد؛ سپس در بخش بعدی سند آن را بررسی کرده و مطالبی را در این راستا مانند: تأثیر قوت محتوا در تأیید سند و نقل آن در کتاب «من لایحضره الفقیه»، بیان نموده و به شبهاتی پیرامون برخی از محتوای این زیارت پاسخ می دهد؛ از جمله: علت گفتن تکبیرها در آغاز آن، برخی مسائل به ظاهر غلوآمیز و ناسازگاری با برخی از آیات قرآن و علت نام گذاری آن به جامعه کبیره. در انتها نیز متن و ترجمه ای روان و وفادار به متن، با تفسیر پاره ای از فرازها ارائه شده است.

71- مستندات قرآنی زیارت جامعه کبیره. عباس نوری

با همکاری کتابخانه تخصصی امیرالمومنین علی (ع)، تهران، مؤسسه فرهنگی نبأ، 1394، 280 ص.

این کتاب، پایان نامه کارشناسی ارشد نویسنده است که با راهنمایی سیدمهدی صالحی و مشاوره سیدمهدی قریشی در سال 1385 در رشته علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد خوی دفاع شده است. نویسنده در این پایان نامه جملاتی از زیارت جامعه کبیره که به نوعی با آیات قرآن ارتباط لفظی یا معنایی دارد را استخراج کرده و در قالب جدولی مشتمل بر 85 مورد، به ترتیب عبارات زیارت و نظم تدوینی قرآن کریم، تنظیم کرده است. این کتاب در پنج فصل تنظیم شده است. فصل اول: کلیات؛ فصل دوم: بررسی سندی زیارت جامعه کبیره؛ فصل سوم: جدول و نمایه آیات در زیارت جامعه کبیره؛ فصل چهارم: کتاب شناسی زیارت جامعه کبیره؛ فصل پنجم: بررسی آیات مرتبط با جملات زیارت جامعه کبیره.

72- مع الائمة الهداة فی شرح الزیارة الجامعة الکبیرة. سیدعلی حسینی میلانی

قم، نشر حقایق، 1393، 3 جلد، وزیری.

شرح و توصیف ویژگی های امامان شیعه در زیارت جامعه کبیره است. در این اثر ابتدا کلیاتی درباره مسئله زیارت و آداب آن مطرح شده، ضرورت معرفت ائمه و سپس بر زیارت ایشان تأکید شده است. آن گاه پژوهشی در مورد سند زیارت جامعه کبیره و محتوای سنگین آن صورت گرفته و شبهه غلو در مورد اهل بیت (علیهم السلام) با توجه به این محتوای سنگین بررسی شده است. در ادامه نگارنده به شرح مفاد این زیارت پرداخته و اوصافی مانند: علم و معرفت، حلم، رحمت، کرم و سخاوت، ولایت، عبادت، ایمان، امانت دار الهی بودن، هدایت گری، تقوا، حکمت، حافظ سرّ الهی، احاطه بر غیب، حجت الهی بودن، برهان خدا بودن و سایر اوصافی که در این زیارت شریف به ائمه نسبت داده شده را شرح و بررسی کرده است.

73- المعارف الرافعة فی شرح الزیارة الجامعة. علی نظامی پور همدانی، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی، 1389، 644 ص، وزیری.

شرح مفاد زیارت جامعه کبیره است که در آن ویژگی های اهل بیت و ائمه معصوم (علیهم السلام) به صورت مبسوط بیان شده است. نویسنده در دوازده باب به شرح و بررسی مقامات و منزلت های اهل بیت پرداخته و انواع شهادت ها در مورد مقام اهل بیت، آرزوها، اقرارها، سلام ها، اظهار محبت و شوق نسبت به اهل بیت که جزو مندرجات زیارت جامعه کبیره است

را شرح و بررسی کرده است. وی در همین راستا، آثار تمسک به ولایت اهل بیت و محبت به درگاه آنان، مقام اهل بیت در قیامت، خلقت نورانی اهل بیت، مقام و منزلت آنان نسبت به فرشتگان الهی، ضرورت اطاعت و تبعیت از اهل بیت و سایر مقام هایی که برای ایشان در این زیارت تصویر گردیده را شرح نموده است.

74- معرفت معصومین (علیهم السلام): شرح زیارت جامعه. درس های آیت الله سیدمحمد موسوی نوری

به کوشش سیدعلی سبط، تهران، مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر، 1390، 344 ص، وزیری.

75- مقام ولایت: در شرح زیارت جامعه کبیره. احمد زمردیان، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ 5، 1374، 827 ص، وزیری.

شرح و تبیین معارف و تعالیم عقیدتی و اخلاقی زیارت جامعه کبیره و توضیح مقامات و فضایل اهل بیت (علیهم السلام) می باشد. این زیارت حاوی مجموعه ای از برجسته ترین صفات و مقامات امامان معصوم و نشانه های عظمت و علم و عصمت آنهاست. شارح پس از نقل و ترجمه هر فراز از این زیارت، به شرح کلمات و اصطلاحات آن پرداخته و مستندات و مبانی هر یک از القاب و صفات ائمه اطهار (علیهم السلام) را از آیات و احادیث و سخنان مفسران و اشعار دینی ارائه داده است. عمده تلاش مؤلف به تبیین مبانی، دلایل و فلسفه ولایت و امامت در نظام اعتقادی شیعه و ارتباط آن با زیارت معطوف شده است. در لابه لای معارف این زیارتنامه، موضوعات و معارف اخلاقی، آداب سیر و سلوک و خودسازی، خداپرستی و معاد و صفات خدا انعکاس یافته و در شرح حاضر به صورتی روشن طرح شده است.

76- مقامات اولیاء: شرحی بر زیارت جامعه کبیره. سیدمجتبی حسینی، تهران، نیستان، 1379، 2 جلد، وزیری.

77- مقدمه شرح و تفسیر زیارت جامعه کبیره. رحیم توکل، تهران، کلینی، 1414 ق. / 1372، 158 ص، رقعی.

78- نجوم لامعه: شرح زیارت جامعه. ابوتراب هدایی، بی جا، حسن وهاب آقائی، 1366، 324 ص، رقعی.

79- نردبان آبی: امامان خود را بهتر بشناسیم. مهدی خدامیان آرانی، قم، وثوق، 1391، 128 ص، رقعی.

انعکاس برخی از آموزه ها و اعتقادات شیعه درباره امامان معصوم (علیهم السلام) است. نویسنده در این کتاب در راستای رسیدن به هدف خود، زیارت جامعه کبیره که از نظر وی درس بزرگ امام شناسی می باشد را محور مباحث خود قرار داده و با توجه به فرازهای مختلف آن، مطالب گوناگونی را در این باره ارائه کرده است. برخی از موضوعات مطرح شده در این کتاب از این قرار است: می خواهم به سوی شما بیایم؛ این گونه خدا را یاد کنید؛ راز دل را با که بگویم ای خدا؛ عهدنامه ای بر روی دست؛ ندای پیروزی از فراز گلدسته ها؛ این راه خدایی است؛ قرآن را برای شما نوشتم؛ سلام بر خشنودی خدا؛ به عرش من نگاه کنید.

80. نسیم معرفت: اهل بیت (علیهم السلام) از نگاه زیارت جامعه کبیره، حسین گنجی، قم، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی طوبای محبت، 1384، 207 ص، رقعی. شرح جنبه های مختلف زیارت جامعه است. این زیارت یکی از معروف ترین زیارت نامه هاست که دارای مضامین بلندی بوده و جایگاه و مقامات اهل بیت را روشن می سازد. این کتاب، اهل بیت را از نگاه زیارت جامعه کبیره به شیوه ای رسا شرح داده و فضایل و مناقب ایشان را در هجده گفتار تبیین کرده و کمالات آن بزرگان و ضرورت و مفهوم ولایت آنان را بازگو می کند.

81- نشانه های پرواپیشگی: برگرفته از کتاب ادب فنای مقربان آیت الله جوادی آملی. عبدالله جوادی آملی

قم، نشر هاجر، 1393، 64 ص، رقعی.

82- نغمه عاشقی: ده مجلس پیرامون شرح زیارت جامعه کبیره استاد فاطمی نیا؛ بررسی فرازهایی از زیارت جامعه کبیره همراه با متن و ترجمه کامل زیارت جامعه کبیره. محمد رحمتی شهرضا،قم، صبح پیروزی، چاپ 2، 1385، 352 ص، رقعی.

چاپ دیگر: قم، انتشارات کریمه اهل بیت (علیهم السلام)، چاپ 1، 1383، 376 ص، رقعی.

شرح و تفسیر زیارت جامعه کبیره است. این نوشتار، حاصل سخنرانی های استاد فاطمی نیا در شهر اصفهان است. این سخنرانی ها در ده مجلس ایراد شده و گردآورنده نیز در قالب مجالس ده گانه آورده است.

83- هادیان در کلام امام هادی (ع): بحث هایی پیرامون امام شناسی در زیارت جامعه کبیره. سیدحسین حسینی، تهران، مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر، 1391، 3 جلد، وزیری.

مقالات
84- آثار صلوات در زیارت جامعه: گفتاری از مرحوم آیت الله احمدی میانجی. حسن قدوسی زاده، پرسمان، ش 148، اردیبهشت 1394، ص 14- 15- در این گفتار چهار اثر برای صلوات بر ائمه بیان شده است: یکی این که خُلق را پاک می کند. دوم این که نفسِ ما از رذایل و صفات و خلق های بد پاک می شود. سومین اثرِ صلوات، رشد انسان ها بیان شده است. اثر چهارم این است که گناهان را از بین می برد.

85- اخلاص در زیارت جامعه. زائر، ش 81، تیر 1380، ص 9- 10-

86- امام حسن عسکری (ع) و تداوم سیره عملی و نظری امام هادی (ع) با محوریت زیارت جامعه کبیره. محمد اسماعیل زاده، مجموعه مقالات همایش ملی امام حسن عسکری (ع)، دانشگاه پیام نور کرمان، 1390. این مقاله در پی آن است که ضمن تبیین ارزش و اهمیت زیارت جامعه کبیره، به بیان مصادیق بلندآن درحیات پربار امام هادی و امام حسن عسکری (علیهما السلام) بپردازد.

87- امام زمان (عج) در آیینه زیارت جامعه. سیدجواد حسینی، مبلغان، ش 100، بهمن و اسفند 1386 ص 22- 28-

حضرت هادی (ع) از فرصت ها بهره برداری نمود و گاه به صورت صریح و زمانی در پوشش دعا مسئله مهدویت را زنده نگه داشت. از جمله در زیارت جامعه کبیره که از متقن ترین، صحیح ترین و جامع ترین متون زیارتی شیعه است، علاوه بر بیان اصل امامت، به موضوع مهدویت، مخصوصا دوران ظهور حضرت مهدی (عج) و رهاورد حکومت او اشاره شده است. از این رو این مقاله نگاهی گذرا به مسئله مهدویت در زیارت جامعه کبیره است.

88- اهل بیت (علیهم السلام) جایگاه معرفت الله. جنان عبدمناف حلو،آفاق مهر، ش 28، مرداد و شهریور 1387، ص 115- 117-

89- بازخوانی مبانی قرآنی توحید در زیارت جامعه کبیره. روح الله زینلی، مشکوة، ش 121، پاییز 1392، ص 95- 113- در این بررسی نشان داده شده که نه تنها زیارت جامعه هیچ ناسازگاری با قرآن کریم ندارد، بلکه متنی برگرفته از این کتاب آسمانی است. همچنین از رهگذر استدلال های عقلی و نقلی، مشخص شده که هیچ یک از عبارت های این زیارت با توحید باری تعالی، به ویژه در توحید ربوبیت و توحید افعالی ناسازگار نیست؛ بلکه روح حاکم بر تمام عبارت ها، توحید و توجه به مبدئیت باری تعالی در همه امور است.

90. بر آستان ولایت: شرح زیارت جامعه. سیدمحمد مرتضوی، زائر، ش 40، آذر 1376، ص 10- 11؛ ش 59، تیر 1378، ص 12- 13-

91- بررسی سندی زیارت جامعه کبیره. شیخ محمد سند، ترجمه مهناز فرحمند،سفینه، ش 15، تابستان 1386، ص 92- 116- نگارنده در این گفتار، ابتدا از ضوابطی که در ارزیابی حدیث بر مبنای طریق روایتی آن آورده، نتیجه می گیرد که کلام دانشمندان رجالی پیشین، آخرین کلام در باب وضع راویان نیست. آن گاه درباره موسی بن عمران نخعی بحث می کند و بر اساس مشایخ و راویان، وثاقت او را ثابت می کند. سپس درباره صحت سند زیارت جامعه، از چند دیدگاه دیگر سخن می گوید.

92- بررسی محتوایی زیارت جامعه کبیره. شیخ محمد سند، ترجمه عدنان درخشان، سفینه، ش 16، پاییز 1386، ص 47- 71-

زیارت جامعه کبیره دارای مضامین عالی و معارف بلند دینی است که در این معارف، اهل بیت (علیهم السلام) واسطه فیض الهی معرفی شده و مقام ها و فضایلی برای ایشان بیان شده است. برخی با توجه به این مقام ها پرسش هایی را مطرح کرده اند؛ از جمله: منافات ظاهری عبارت «و إیاب الخلق إلیکم و حسابهم علیکم» و ظواهر آیات قرآن؛ نظریه جسم انگاری و مباحث بطلان آن؛ مباحث مرتبط با صفات الهی؛ تجلی صفات الهی از طریق مخلوقات برتر و نفی تعطیل و نفی تشبیه.

93- پژوهش در زیارت جامعه. بشیر احمد سروری، زائر، ش 83، آبان 1380، ص 9-

94- پژوهشی درباره زیارت های جامعه. سید کاظم طباطبایی، مطالعات اسلامی، ش 62، زمستان 1382، ص 111- 132؛ موعود، ش 50، بهمن 1383، ص 68- 71- نویسنده با این بیان که در میان زیارتنامه های مأثور، زیارت هایی هست که با عنوان «زیارات جامعه» شناخته می شود، از دو زیارت جامعه کبیره و جامعه صغیره که شهرتی ویژه دارند، به عنوان نمونه های ی از زیارت های جامعه نام برده است. وی پس از توصیف زیارت های جامعه، با مراجعه به کتب اهل فن مقدار اعتبار و ضعف و قوت این دو زیارت را بررسی کرده، به این نتیجه رسیده است که با صرف نظر از صحت مضامین این دو زیارت، سند زیارت جامعه صغیره، قوت و استحکام بیشتری نسبت به جامعه کبیره دارد.

95- تأملی در اصالت متن زیارت جامعه کبیره. محمد فاکر میبدی، حدیث پژوهی، ش 11، بهار و تابستان 1393، ص 85- 106- در این نوشتار، با بررسی متن زیارت جامعه، به ادعای حذف یا به تعبیر درست تر، تحریف متن زیارت جامعه پاسخ داده شده و نتیجه می گیرد که از متن مشهور زیارت جامعه کبیره چیزی کاسته نشده و آن متن بدون تغییر و تصحیف و کاهش است.

96- تحلیلی بر مسئله امام شناسی در «زیارت جامعه». سیدعلی حسینی، شکوه سامرا: مجموعه مقالات درباره امام هادی و امام عسکری (علیهما السلام) (به اهتمام محمدحسن حیدری، تهران، دانشگاه امام صادق (ع)، 1390)، ص 23- 94- این مقاله نگاهی کلی و تحلیلی بر امام شناسی در زیارت جامعه کبیره دارد. نویسنده در ابتدا سند این زیارت را بررسی کرده و در ادامه این موضوعات بررسی شده است: فضای صدور زیارت جامعه، تطور نشریه امامت پیش از امام هادی (ع)، امام شناسی در قالب زیارت، واقعیت ها و زیارت جامعه، مضامین زیارت جامعه، اصل معرفت ائمه (علیهم السلام)، اصل وجوب معرفت امام، مراتب شناخت امام و محورهای معرفت ائمه در زیارت جامعه.

97- تعامل شیعه با ائمه (علیهم السلام) در زیارت جامعه کبیره. حسن اردشیری لاجیمی، اشارات، ش 7، پاییز 1391، ص 179- 204- در این نوشتار برخی فضایل و ویژگی های زیارت جامعه کبیره بیان شده است. در بخشی از آن می نویسد: جدای از این که خود زیارت، جلوه ای از ارتباط دوسویه امام و زائر است، برخی فرازهای نورانی زیارت نیز این تعامل و ارتباط را نشان می دهد. اولین کلامی که در زیارت گفته می شود، عرض سلام به محضر آن ذوات نورانی است.

98- تفسیر زیارت جامعه. سیدمحمد مرتضوی، نگاه حوزه، ش 38- 40، تابستان 1377، ص 72- 80؛ ش 41- 42، مرداد و شهریور 1377، ص 121- 122- در این مقاله بخی از فرازهای زیارت جامعه کبیره شرح و تفسیر شده است.

99- جامعه کبیره سرود شیدایی. فاطمه صالحه شاهنوش فروشانی، نامه جامعه، ش 109، فروردین- اردیبهشت 1393، ص 40- 44-

در این مقاله برخی از فرازهای زیارت جامعه شرح و تفسیر شده است. عناوین برخی از بخش های این مقاله عبارتند از: سند منابع و علت نام گذاری زیارت جامعه، ضرورت پرداختن به زیارت جامعه، ائمه اطهار مظهر کرم خدا (اصول الکرم)، کلیدداران گنجینه الهی (خزان العلم)، سیاستمداران بندگان (ساسة العباد).

100. جایگاه سلام از نگاه زیارت جامعه. سیدمحمد مرتضوی، زائر، ش 46، خرداد 1377، ص 7- 9-

101- دراسة فی سند الزیارة الجامعة الکبیرة. حمید ستوده خراسانی، تراثنا، ش 113- 114، محرم- جمادی الآخرة 1334 ق، ص 184- 203-

102- رجعت از نگاه امام هادی (ع) با رویکردی به زیارت جامعه کبیره. بی بی زینب حسینی، مجموعه مقالات کنگره بین المللی فرهنگ و اندیشه دینی (مرکز راهبری مهندسی فرهنگی شورای فرهنگ عمومی استان بوشهر، 1393).

در این پژوهش تلاش بر آن است تا با تأکید بر مضامین زیارت جامعه کبیره مستندات رجعت و حکومت دینی به عنوان اصلی مسلم در نزد امامان شیعه بررسی شود و با شناخت شرایط زمانی امام هادی (ع) که دوران اختناق و فشار سیاسی بوده، کارکرد مسئله رجعت و امید به سیطره حکومت دینی تبیین گردد و نشان دهدکه چگونه این باور، تحمل شرایط سخت را برای شیعیان ممکن نمود و ایشان را منتظر بازگشت ائمه اطهار (علیهم السلام) و تحقق عدالت در دوران رجعت قرار داد.

103- رساله فی ظلال زیارة الجامعة. سید عادل علوی، رسالات ولائیه (نوشته عادل علوی، قم، المؤسسة الإسلامیة العامة للتبلیغ و الإرشاد، بی تا)، ص 107- 153-

مقدمه ای تحلیلی در توصیف محتوا و دفاع از سندیت زیارت جامعه کبیره است. نویسنده با بررسی راویان این زیارت، به این نتیجه رسیده که سند آن حسن، بلکه صحیح است و مشهور علما از ابتدا تا عصر حاضر، به این زیارت عمل کرده اند و مداومت بر آن، ضعف سندی اش را جبران می کند. این ضعف به سبب وجود شخصی به نام موسی بن عمران نخعی است که شناخته شده نیست. در ادامه ضمن معرفی 9 مورد از شروح زیارت جامعه کبیره در 10 عنوان، معارف عمیق این زیارت را توضیح داده و سپس متن دستنویس آن را آورده است.

104- زیارت جامعه کبیره: اقیانوسی مواج از معارف الهی و مضامین عالی، زائر، ش 230، شهریور 1393، ص 26- 27- در این نوشتار مختصر، برخی از فضایل زیارت جامعه کبیره بیان شده است.

105- زیارت جامعه در آینه پژوهش. محمد اصغری نژاد،فرهنگ کوثر، ش 70، تابستان 1386، ص 75- 77-

در این مقاله برخی از شرح هایی که درباره زیارت جامعه کبیره نوشته شده، فهرست وار معرفی شده است. بیان ویژگی های انسان کامل در زیارت جامعه، یکی دیگر از موضوعاتی است که نویسنده در ابتدای مقاله، مطالبی درباره آن آورده است.

106 زیارت جامعه سراسر توحید است. گفت وگو با سیدمجتبی حسینی، خیمه، ش 87، اردیبهشت 1391، ص 48- 49- گفت وگو با سیدمجتبی حسینی، از نویسندگان حوزه امام شناسی و نویسنده کتاب «مقامات اولیا» در شرح زیارت جامعه کبیره است. گفت وگو حول این موضوع است که چرا زیارت جامعه کبیره، یک صحیفه امام شناسی است.

107- زیارت جامعه نمادی از توحید. محمدباقر شریعتی سبزواری، معارف اسلامی (دفتر تبلیغات)، ش 68، تابستان 1386، ص 2- 6- با مروری بر زیارت جامعه، روشن می شود که سراسر آن، مفاهیم توحیدی و عالی ترین درس معرفت الهی و توحید عرفانی است. در این نوشتار برخی از جملات این زیارت شرح و تبیین شده است.

108- شرحی بر زیارت جامعه کبیره. سیداحمد خاتمی، پاسدار اسلام، شماره های متعدد،این شرح در قالب سلسله مقالاتی طی سال های 1380 تا 1386 و با عناوین فرعی مختلف در این نشریه منتشر شده است. عناوین مقالات برخی شماره ها عبارتند از: امامان (علیهم السلام) و نزول وحی؛ امامان، اولیاء نعمت؛ امامان، رهبران شایسته بشریت؛ امامان، کانون رحمت الهی؛ امامان، گنجینه داران علوم الهی؛ امامان، نشانه های تقوا؛ امامان برهان حق؛ امامان حجت های خداوند؛ امامان، ریشه های کرامت؛ امامان قیام کنندگان بزرگ الهی؛ امامان معصوم، ارکان جهان هستی؛ امامان معصوم؛ امامان، تقواپیشگان صادق؛ امامان یاران دین خداوند؛ امامان نور و صراط مستقیم؛ حلم و بردباری؛ در آستان امامان؛ دو رکن مهم دین؛ سلام بر اهل بیت (علیهم السلام).

109- شرحی بر زیارت جامعه. سیدمحمد مرتضوی، زائر، ش 41، دی 1376، ص 5- 6-

110- فروغی از دانش امام هادی (ع) عباس کوثری، فرهنگ کوثر، ش 31، مهر 1378، ص 71- 73-

111- القوافی اللامعة فی الزیارة الجامعة. سید محمدعلی حکیم، تراثنا، ش 83- 84، رجب و ذوالحجه 1426 ق. ، ص 259- 307-

112- کتاب شناسی زیارت جامعه کبیره. ناصرالدین انصاری قمی، علوم حدیث، ش 30، زمستان 1382، ص 250- 262-

معرفی برخی از شروح منظوم و منثور زیارت جامعه کبیره است. این کتاب شناسی در پنج بخش تنظیم شده است. در بخش اول و دوم، کتاب های چاپی عربی و فارسی همراه با مختصات کتاب شناختی آنها آمده و در بخش سوم و چهارم مختصات کتاب های خطی عربی و فارسی که در کتابخانه های ایران و عراق نگه داری می شوند با معرفی نشانی و مآخذ آن معرفی شده است. در پایان، دو اثر که در ترجمه انگلیسی زیارت جامعه نگاشته شده اند، آمده است.

113- مستندات قرآنی زیارت جامعه کبیره. عباس نوری، سفینه، ش 16، پاییز 1386، ص 126- 134-

این مقاله برگرفته از پایان نامه کارشناسی ارشد نویسنده با همین عنوان است. وی در این پایان نامه، جملاتی از زیارت- که به نوعی با آیات قرآن ارتباط لفظی یا معنایی دارد- استخراج کرده و در قالب جدولی مشتمل بر 85 مورد، به ترتیب عبارات زیارت و نظم تدوینی قرآن کریم تنظیم کرده است.

114- معرفت عارفانه و اجمالی از والیان عارف دینی و عارفان والی دین (مقدمه ای بر زیارت جامعه کبیره).

حزب الله اندیشه، ش 2- 3، پاییز و زمستان 1379، ص 93- 96-

115- نکاتی درباره زیارت جامعه کبیره. صادق رضا قمی، آفاق مهر، ش 43، اسفند 1389، ص 30- 33-

116- نگرش قرآنی امام هادی (ع) در زیارت جامعه کبیره به امام مهدی (عج). سیدمحمدرضا علاءالدین و سیده فاطمه حسینی، فصلنامه قرآنی کوثر، ش 53، بهار 1394، ص 31- 50. این نوشتار درصدد تبیین نگرش قرآنی امام هادی (ع) و نقش ایشان در حفظ اسلام ناب محمدی (ص) و تثبیت مقام امامت امام زمان (عج) و نجات آن از گرداب سخت و هولناکی که با آن روبه رو شده بود و مقابله آن حضرت با جریانات انحرافی موجود در جامعه در جهت صیانت از اسلام و اداره تشکیلات وکالت و بیان زیارات و احادیث روشنگر درباره ظهور آخرین منجی، و آماده سازی اذهان برای دوران حضور و غیبت ولی عصر (عج) و وظایف منتظران بر اساس زیارت جامعه کبیره می باشد.

117- نگرشی موضوعی بر زیارت جامعه کبیره. نفیسه نجفی، سفینه، ش 26، بهار 1389، ص 150- 159-

این نوشتار، پس از مقدمه ای کوتاه در باب امامت و معرفی مختصر زیارت جامعه، عبارات آن را در هفت موضوع تقسیم و دسته بندی کرده است. این موضوعات عبارتند از: سلام، شهادت، ابراز علایق، دلیل عرض ارادت، دعا و توسل، معرفی امام و مقام امامت، شئون ائمه.

118- نیم نگاهی به عصر امام هادی (ع) و میراث ماندگار او. گفت وگو با آیت الله محمدعلی گرامی

افق حوزه، ش 364، خرداد 1392-

در گفت وگو با آیت الله محمدعلی گرامی، ایشان به عصر دهمین امام همام شیعیان، حضرت امام هادی (ع) و میراث حدیثی آن حضرت و همچنین شرح کوتاهی از فرازهای زیارت جامعه کبیره پرداخته اند.

119- واکاوی آثار تطهیر ائمه (علیهم السلام) در زیارت جامعه کبیره. فتح الله نجارزادگان و مهدی عارفی جو

پژوهش های اعتقادی- کلامی، ش 14، تابستان 1393، ص 147- 160.

طهارت و عصمت ائمه (علیهم السلام) از لغزش های غیر ارادی، فتنه ها، آلودگی ها و هرگونه زشتی و پلشتی، توسط خداوند به آنان عطا شده و از جمله مضامین بلندی است که در زیارت جامعه کبیره آمده است. امامان (علیهم السلام) به سبب چنین عطایایی، اقداماتی را در جهت شکر این موهبت ها به انجام رساندند؛ از جمله این که جلال و شأن خداوند را بزرگ شمردند و کرم او را ستودند و یادش را زنده نگاه داشتند و. . . که این نوشتار در پی بیان برخی از این اقدامات و رابطه آن با موهبت عصمت و طهارت به آن ذوات مقدس است.

پایان نامه ها

120- از ژرفای نور: امام شناسی از منظر زیارت جامعه کبیره. رقیه مسعودی، پایان نامه سطح دو حوزه، مدرسه علمیه بانو مجتهده امین اصفهان، 1385-

121- بررسی ابعاد عرفانی و اخلاقی زیارت جامعه کبیره. احمد بحرینی پور،پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد فسا، 1389-

122- بررسی اوصاف ائمه (علیهم السلام) در زیارت جامعه کبیره. مسعود عباسی، پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی حمیدرضا مستفید و مشاوره علی اصغر باستانی، رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، 1392-

این پایان نامه شامل سه فصل است. در فصل اول کلیات مورد بررسی قرار گرفته است. فصل دوم به بررسی منابع و شروح زیارت جامعه و تعابیر بزرگان درباره آن پرداخته است. در این فصل سه منبع روایی از متقدمین و نُه منبع روایی از متأخرین شیعه آمده است. فصل سوم به دسته بندی اوصاف ائمه معصوم (علیهم السلام) بر اساس اشتراکات لفظی و معنایی اختصاص یافته است. این فصل، قسمت اصلی پایان نامه است و به دوازده بخش تقسیم شده است.

123- بررسی برخی از ویژگی های معصومین (علیهم السلام) در زیارت جامعه کبیره. محمد منتظری

پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اراک، 1383-

124- بررسی تطبیقی اوصاف معصومین (علیهم السلام) در قرآن و زیارت جامعه کبیره. مرضیه صدیق زاده، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد زنجان.

125- بررسی سبک شناسی زیارت جامعه کبیره (فکری، لغوی، ادبی). زهرا آزمند،پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی طیبه سیفی و مشاوره جلال مرامی، رشته زبان و ادبیات عرب، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، 1393-

126- بررسی شبهه غلوّ در زیارت جامعه کبیره. فرشته چهل امیرانی، پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی محمدهادی قندهاری و مشاوره غلامحسین تاجری نسب، رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده اصول الدین تهران، 1389-

این رساله به بررسی شبهه غلوّ در زیارت جامعه کبیره می پردازد. در گام نخست، مفهوم زیارت بررسی می شود؛ سپس معنای زیارت، مشروعیت آن و آداب و ارکان و لوازم آن بیان شده و در ادامه، به شبهاتی پیرامون زیارت در نزد وهابیان پاسخ داده می شود. در مرحله بعد خود زیارت جامعه به طور مفصل بررسی شده که شامل انواع زیارت های جامعه، محورهای زیارت جامعه، زیارت جامعه در گفتار دانشمندان، اهمیت زیارت جامعه و صحت سند آن می باشد. بحث بعدی درباره غلوّ، پیشینه مکتب غلوّ، مخالفت متکلمان امامیه با پدیده غلوّ است و در پایان، به این شبهه که آیا اعتقاد به کمالات حجج الهی غلوّ است یا خیر پاسخ داده شده است. در فصل پایانی با عنوان «زیارت جامعه و غلوّ» به شبهاتی درباره فرازهایی از این

زیارت که ظاهرا در تعارض با آیات قرآن است، پاسخ داده شده و ثابت شده که هیچ گونه غلوّی در عبارات زیارت جامعه دیده نمی شود. در پایان به برخی شبهات به صورت مستند پاسخ داده شده است.

127- بررسی صنایع بدیعی در دعای کمیل و زیارت جامعه کبیره. خدیجه شریف زاده، پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی عباسعلی بهاری اردشیری و مشاوره ضیاءالدین العسکری، رشته زبان و ادبیات عرب، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، 1389-

زیارت جامعه کبیره و دعای کمیل جایگاه والایی بین دانشمندان اسلامی دارند. با توجه به اهمیت و عظمت زیارت جامعه و دعای کمیل، شروح مختلفی بر آن نوشته شده است؛ ولی هیچ اثری به طور مستقل به بلاغت آنها، اعم از معانی، بیان و بدیع نپرداخته است. فصل اول این رساله به طور خلاصه به معرفی و جایگاه دعای کمیل و زیارت جامعه کبیره و همچنین مهم ترین شروح آن می پردازد. در فصل دوم علم بلاغت و به طور خاص علم بدیع از آغاز تا امروز مورد بررسی قرار گرفته است. فصل سوم نیز که خود به دو بخش تقسیم می شود، محسّنات لفظی و معنوی استخراج شده از صحیفه را در بردارد. نویسنده در این رساله نشان داده که بسیاری از آرایه های لفظی و معنوی در دعای کمیل و زیارت جامعه، نمونه هایی در متون دیگر دارد.

128- بررسی مبانی اعتقادی شیعه در زیارت جامعه. لیلا علی رضایی، پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی ولی الله نقی پور و مشاوره فاطمه هاشمی، رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، 1384-

هدف پژوهش بررسی مبانی اعتقادی، از جمله اصول اعتقادی و بحث های خاص، از جمله بحث شفاعت، رجعت و جایگاه امامت در نظر زیارت جامعه است. روش پژوهش مطالعه کتابخانه ای و اسنادی و بررسی تحلیلی و مقایسه ای است.

129- بررسی مستندات قرآنی زیارت جامعه کبیره. عباس نوری،پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی سیدمهدی صالحی و مشاوره سیدمهدی قریشی، رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد خوی، 1385-

در این رساله، جملاتی از زیارت که به نوعی با آیات قرآن ارتباط لفظی یا معنایی دارد، استخراج شده و در قالب جدولی مشتمل بر 85 مورد، به ترتیب عبارات زیارت و نظم تدوینی قرآن کریم تنظیم شده است.

130. بررسی مضامین قرآنی در زیارت جامعه کبیره. کبری پروین، پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی مهرداد صفرزاده، دانشگاه شهید اشرقی اصفهانی، 1387-

این تحقیق بر آن است تا بر اساس آیات قرآن کریم، به بررسی مضامین قرآنی در زیارت جامعه کبیره بپردازد و آیاتی را که مستقیم و غیرمستقیم (به صورت اشاره لفظی یا مفهومی) در آن وارد شده، مشخص نماید.

131- پژوهشی پیرامون اوصاف امام در زیارت جامعه کبیره. نفیسه نجفی، پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی حسن افتخارزاده و مشاوره دل آرا نعمتی پیرعلی، رشته الهیات و معارف اسلامی، دانشکده الهیات و ادبیات عرب، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرج، 1386-

132- پیوستگی توحید با امامت در زیارت جامعه کبیره با رویکرد پاسخ به شبهه غُلوّ. محمدجواد بختیاری

پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی زهرا کاشانی ها و مشاوره سیدمحسن میرباقری، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، 1393-

هدف از این پژوهش، ردّ شبهه غلوّآمیز بودن متن زیارت جامعه کبیره است که تلاش شده است با توجه به عبارات خود متن زیارت جامعه کبیره ثابت شود که اولویت با توحید بوده و هیچ یک از شئون ائمه (علیهم السلام) به صورت مستقل و بدون اذن الهی مد نظر نمی باشد و نبودن هرگونه غلوّ در این زیارت و بلکه ارتباط و پیوستگی بین توحید و امامت در آن، ثابت گردیده است. نویسنده به روش توصیفی و تحلیل محتوا، با توجه به آیات قرآن کریم و متن زیارتی جامعه و احادیث ائمه (علیهم السلام) به بیان عبارات توحیدی و پاسخ به شبهات پرداخته است.

133- تبیین کلامی امامت در زیارت جامعه کبیره. زینت پوشه، پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی مهناز امیرخانی و مشاوره اعلی تورانی، دانشکده الهیات، دانشگاه الزهراء، 1393-

این پایان نامه بر آن است تا تبیین کلامی امامت در زیارت جامعه کبیره را بررسی کند تا راهی باشد برای ارتباط قلبی با امامان معصوم (علیهم السلام) و مقدمه ای باشد در شناخت و معرفت آن بزرگواران. در این نوشتار اثبات ضرورت و دلایل شرعی و عقلی وجوب امامت بررسی شده است. شیعه، امامت را از اصول دین و عقاید اسلامی می داند، ولی دیگر مذاهب کلامی، آن را از فروع دین می شمارند. ریشه تفاوت این دو دیدگاه به این امر بازمی گردد که از نظر شیعه، نصب و تعیین امام از شئون خداوند و به شیوه انتصابی است؛ ولی در نظر مذاهب دیگر، به نحو دیگری است. محورهای اصلی مبحث امامت که بیشتر متکلمان به آن پرداخته اند و در زیارت جامعه کبیره کاوش و بررسی شده، شامل مواردی مانند چیستی امام، راه تعیین و تشخیص امام، صفات، ویژگی ها و وجوه ممیزه امام نسبت به دیگران است.

134- تجلی آیات قرآن در زیارت جامعه کبیره. زینب کسمائی

پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، 1393-

135- ترجمه الانوار اللامعه فی شرح الجامعه. جواد وصالی، پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی زین الدین جعفر زاهدی، دانشگاه فردوسی مشهد، 1349- ترجمه کتاب «الانوار اللامعه فی شرح الجامعه» که به قلم سید عبدالله شُبّر در قرن 13 هجری نوشته شده است. از دیدگاه نگارنده، این اثر شامل مطالب علمی و فلسفی و دلایل محکم و براهین گویا از قرآن مجید و احادیث معتبر است. نویسنده با دقت نظر و باریک بینی خاص، فواید وحی الهی و رازهای کلمات پیغمبر اکرم (ص) را با بیانی طبیعی و روان نگاشته است. زیارات بسیاری از اصحاب و یاران ائمه (علیهم السلام) بیان گردیده که زیارت جامعه کبیره از لحاظ بلندی مرتبه و مقام، از بزرگ ترین آن زیارات است و مؤلف این کتاب سعی بر آن داشته تا معانی نهفته در این زیارت را شرح دهد.

136- ترجمه کتاب الانوار اللامعه فی شرح الزیاره الجامعه. عمران رجب اف، پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی جابر اکبرزاده و مشاوره رضا حبیبی، مدرسه عالی فقه و معارف اسلامی، جامعة المصطفی العالمیه، 1384-

این تحقیق، ترجمه، تفسیر، دیدگاه ها، فضایل امام هادی (ع) و زیارت جامعه، راه های امام شناسی و توصیف هدایت از زبان امام هادی (ع) را در زیارت جامعه کبیره بررسی کرده است.

137- جایگاه عرفانی اهل بیت (علیهم السلام) در زیارت جامعه کبیره. غلامرضا خلیلی نیا،پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اهواز، 1390.

138- جلوه آیات در ادعیه و روایات. درالنجف پیروی پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی عباس همامی و مشاوره ولی الله نقی پورفر، رشته علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد فسا، 1379-

این پژوهش مشتمل بر آیاتی از قرآن است که در فرازهایی از زیارت جامعه کبیره و دعای ابوحمزه ثمالی آمده است. نویسنده در آغاز با استناد به آیاتی که درباره دعا یا تشویق به آن نازل شده، مفهوم و اهمیت دعا از دیدگاه قرآن را بررسی کرده است. آن گاه به شرح فرازهایی از دعای ابوحمزه و زیارت جامعه پرداخته است.

139- جلوه های عرفان در شرح زیارت جامعه کبیره. عالیه شفیعی، پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی عزت الله دهقان، رشته الهیات و فلسفه، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، 1382-

140. زیارت جامعه کبیره متن و سند (بررسی سند زیارت جامعه و پژوهش دقیق لغوی متن و بررسی نکات ادبی زیارت). وحید شاپوری، پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی حمیدرضا مستفید و مشاور ه علی اصغر باستانی، رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، 1390.

141- شرح فرازهای عرفانی زیارت جامعه کبیره. علی اسماعیلی

پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد زنجان، 1394-

142- شرح و ترجمه و اهم نکات ادبی (نحوی و بلاغی) زیارت جامعه کبیره. زهرا آزادی کزج

پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی عباس پورعباسی الطائی و مشاوره بتول علی نیا، رشته زبان و ادبیات عرب، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اسلامشهر، 1392-

نویسنده در این رساله، پس از مراجعه به کتب و منابع معتبر درباره زیارت جامعه کبیره، ترجمه ای روان و سپس شرحی موجز عرضه کرده و در پایان به شرح نکات نحوی و بلاغی این زیارت نامه پرداخته است.

143- مبانی قرآنی زیارت جامعه کبیره. عطیه ثابتی، پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی امیر جودوی، رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، 1388-

هدف این رساله عرضه فقرات و موضوعات زیارت جامعه کبیره بر آیات قرآن کریم است تا در پی آن، میزان هماهنگی زیارت با قرآن روشن گردد. مبانی و موضوعات قرآنی زیارت جامعه در دو بخش معادل های مشترک یا مشترکات و شواهد معنایی و لفظی قابل بررسی است. در بررسی مشترکات معنایی، به ترتیب به موضوعات شفاعت، اطاعت و عصیان، علم، بازگشت خلق (معاد)، عصمت، رجعت و تفویض و تصرف در امور عالم پرداخته شده است. مشترکات لفظی نیز خود به دو شکل مشترکات لفظی همسان و مشترکات لفظی یکسان تقسیم گردیده است. مبانی قرآنی لفظی همسان نیز به ترتیب عبارتند از: سلام، شهادت، ارتباط، تعیین معیار حق، تمنا ودعا. از این میان، مبحث ارتباط، خود به ارتباط خدا با اهل بیت (علیهم السلام) و به عکس و ارتباط مردم با اهل بیت (علیهم السلام) دسته بندی شده است.

144- مبانی قرآنی زیارت جامعه کبیره. ناصر ساجدی فر (شهیدی)،رساله سطح سه حوزه، به راهنمایی مجتبی کلباسی و مشاوره محمدصابر جعفری، حوزه علمیه قم، 1393-

145- مقام و منزلت ائمه (علیهم السلام) در زیارت جامعه کبیره. ذاکرحسین عرفانی

پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی محمدجعفر حسینیان و مشاوره سیدرشید صمیمی، جامعة المصطفی العالمیة قم، 1390.

این پژوهش در پنج فصل، به چند ویژگی ائمه (علیهم السلام) که در زیارت جامعه بدان ها اشاره شده، پرداخته است. یکی از آنها عصمت است که برخی عبارات این زیارت، بر آن دلالت دارد و به نظر امامیه، محدوده زمانی عصمت، از هنگام ولادت تا پایان عمر است. عصمت عللی دارد که از جمله آنها، وجود ملکه مانع از معصیت و داعی عفت در معصوم، آگاهی از کیفر گناه و تأیید روح القدس است. نویسنده رهیافت های عصمت، ادله عقلی عصمت و ادله نقلی را از آیات و روایات ارائه نموده است. ویژگی دیگر ائمه، علم غیب، یعنی عالم بودن به اسرار غیب به اذن خداوند است که با ادله عقلی و نقلی و از آیات و روایات ثابت است. نویسنده چند دلیل عقلی و نقلی و دیدگاه های دانشمندان درباره علم غیب را ارائه نموده است. همچنین به دوازده جمله از زیارت جامعه کبیره، همراه با آیات و روایات حاکی از علم غیب ائمه اشاره شده است.

146- واکاوی اسلوب، معنا و عاطفه در دعای عرفه امام حسین (ع) و زیارت جامعه کبیره امام هادی (ع). نرگس معتمدی بارزیلی، پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی امیر مقدم متقی و مشاوره عبدالاحد غیبی، رشته ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، 1393-

در زیارت جامعه کبیره اسلوب، معنا، عاطفه و خیال به عنوان عناصر ادبی در آفرینش اثر ادبی نقش مهمی دارند و هر یک به عنوان مکمل یکدیگر، با تأثیری که بر خواننده می گذارد، موجب ماندگاری اثر ادبی می شود. این پژوهش در صدد است تا به روش توصیفی- تحلیلی به واکاوی اسلوب، معنا و عاطفه این زیارت و نیز دعای عرفه امام حسین (ع) پرداخته و ساختارهای زیبای اسلوب، معنا و عاطفه این زیارت و دعا را نشان دهد و درجه فصاحت، بلاغت و موسیقی متن را با استفاده از آرایه هایی که در آن به کار رفته است، تبیین کند. از خلال بررسی های انجام گرفته، این مطلب به دست آمد که حضرت سیدالشهداء و امام هادی (علیهما السلام) این نیایش و زیارت پرطنین و پر محتوا را از روی طبع و به دور از تکلف و در نهایت اخلاص و بندگی، در نثری فنی بر زبان مبارکشان جاری کرده اند. در دعای عرفه و زیارت جامعه کبیره، تناسب الفاظ با یکدیگر، استشهاد به قرآن و کاربرد صور خیال در استحکام و قوت اسلوب، نقش مهمی داشته و علاوه بر آن باعث ژرفایی معنا گردیده است.

وظیفه امت در برابر امام معصوم (ع) در زیارت جامعه کبیره. راضیه عبدالهی، پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی عبدالرضا زاهدی، دانشکده اصول الدین، 1392-

در این پژوهش، وظایف امت در برابر امام معصوم (ع) در زیارت جامعه بیان شده است. از آن جا که در هر زیارتی سندیت آن بسیار مورد توجه است، لذا در این پژوهش ابتدا به بررسی اسناد و رجال زیارت جامعه کبیره پرداخته و سپس وظایف امت را در برابر امام معصوم بیان می کند. اگرچه زیارت جامعه کبیره دارای موضوعات مختلف در باب امامت است، اما در این پژوهش با تکیه بر متن زیارت، وظایفی چون شهادت بر صفات امام، طلب شفاعت از امام، محبت نسبت به امام، انتظار امام زمان و اعتقاد به رجعت ائمه (علیهم السلام)، پناه آوردن به امامان، فداکاری در راه ائمه با همه امکانات و ایمان به ائمه و تصدیق ایشان را برای امت بیان می کند و به بحث تولی و تبری می پردازد.

پی نوشت:
[1] .« بررسى سندى زیارت جامعه کبیره»، شیخ محمد سند، ترجمه مهناز فرحمند، سفینه، شماره 15، تابستان 1386.

[2] جمعى از نویسندگان، فرهنگ زیارت - فصلنامه فرهنگى، اجتماعى، سیاسى، تاریخى، 25جلد، سازمان حج و زیارت، حوزه نمایندگى ولى فقیه در امور حج و زیارات - تهران - ایران، چاپ: 1، 1388 ه.ش.