مجله  فرهنگ زیارت  بهار 1398، دوره 10، شماره 38 

حرم های ائمه معصوم: را باید نمادی روشن از پیشینه دینی و فرهنگی و تاریخی در شهرهای اسلامی دانست. در شهر سامرا دو قبر شریف امام هادی و امام عسکری علیه السلام و سازه های مربوط به زیارتگاه ایشان، هر زائر شیفته و دقیق نگر را به دقت و تأمل وامی دارد و چشم اندازی تماشایی از گذشته افتخارآمیز فرهنگ و هنر اسلامی را پیش روی او قرار می دهد؛ از جمله باید به نقوش و کنده کاری های موجود بر صندوق هایی که روی قبرهاست  صندوق هایی که حقایق بزرگی را در رابطه با تقدس این مکان ها و اهتمام شدید مسلمانان در حفظ ابعاد دینی و جنبه های هنری و زیبایی شناسانه آن معلوم می دارد  اشاره کرد.
نویسنده : رضایی، محمدمهدی
زیارتگاه کاظمین علیه السلام در عراق
در این زیارتگاه دو صندوق وجود دارد: یکی بر قبر امام موسی بن جعفر علیه السلام و دیگری روی قبر امام جواد علیه السلام که به فرمان شاه اسماعیل صفوی در سال 926 قمری ساخته شده اند و همچنان که بر صندوق قبر امام کاظم علیه السلام حک شده، این کار با بازسازی حرم کاظمین، مصادف با 1519 میلادی، همزمان بوده است. این دو صندوق، بزرگ و به یک شکل و اندازه اند و سطحی از چوب مرغوب و محکم دارند. طول هر کدام سه متر و نیم و عرض هر یک حدود دو متر و بلندی شان نیز دو متر است.
هر صندوق از چهار تخته بزرگ و هشت تخته کوچک متصل به اطراف تخته های بزرگ تشکیل شده است؛ یعنی در هر یک از جهات چهارگانه صندوق، سه تخته به کار رفته است: یک تخته بزرگ در وسط و در هر طرف آن دو تخته کوچک؛ بالای آن نیز کتیبه ای زیبا مزین به نقوش و نوشته ها دیده می شود.

هر یک از این تخته های بزرگ و کوچک، خود از تعداد زیادی قطعات کوچک تر، با شکل های مختلف و متنوع هندسی، که به طور منظم و منسجم در کنار هم چیده و به هم متصل شده و تخته ای صاف و مقاوم را شکل داده، به وجود آمده است و چهار طرف آن را قابی زینت کاری شده، که به کتیبه ها متصل است، در بر گرفته است. هر قطعه از این قطعاتِ به اندازه و کوچک، با نقش های هندسی و گل و بوته و شکل های دیگر، با کنده کاری و قلم زنی و رنگ آمیزی و دیگر شیوه های هنری، که خاص هنرمندان مبدع و مبتکر است، زیباسازی شده است. می توان گفت که تزئینات هر تخته تا اندازه ای با لوح دیگر تفاوت دارد و هنر اعمال شده بر این تخته چوب ها همان خاتم کاری است که از دقیق ترین و چشم گیرترین هنرها به شمار می رود.

برای تزئین و خاتم کاری قطعات این دو صندوق، از چوب آبنوس و عناب و لیمو و ساج و عاج فیل و استخوان شتر و اسب و انواع صدف ها و فلزاتی چون برنز و طلا و نقره و روغن های رنگی براق و روغن صندلوس و مواد روغنی دیگر و مانند آن، که از جهت زیبایی و دقت و دل انگیزی قابل توصیف نیست، استفاده شده و بر بعضی تخته ها نوشته هایی به خط نسخ، به صورت ترکیبی و درهم، با حروف خوانا و خوش نما به چشم می خورد و بعضی کلمات نیز برای زیبایی به خط کوفی بر تخته ها نقش زده شده است.

صندوق قبر امام کاظم علیه السلام
اینک به نوشته های روی صندوق قبر امام موسای کاظم علیه السلام می پردازیم. بر هر یک از تخته های کوچک متصل به دو تخته بزرگ در جهت قبله، ده سطر با خط نسخ خوانا نوشته شده است: چهار سطر در سمت راست، چهار سطر در سمت چپ، یک سطر در طرف بالا و یک سطر هم بر پایه صندوق. البته با ضمیمه سطور نوشته شده بر تخته کوچک دیگر، جمعاً بیست سطر می شود. نوشته های تخته کوچک اول، که سمت راست قاری قرار دارد، بدین ترتیب است:

هذا ضریح سید هذه الامة و کاشف الکروب و الغمة و سابع معصومی الائمة

کبیر القدر عظیم البینات کثیر التهجد و الصلوات المشهود له

بالفضائل و الکرامات و المشهور بالعبادة و المواظب علی الطاعات

الامام (للخیر) القائم الصائم العالم الذی هو لبناء الباطل

هادم ابو ابراهیم موسی الکاظم بن جعفر الصادق بن محمد الباقر بن علی زین العابدین بن الحسین الشهید

ابن الامام المفروض الطاعة علی المؤمنین و امام المتقین اسدالله الغالب

ابو الحسنین علی بن ابی طالب علیهم الصلوات المبارکة و التحیات

انماها ما اظلم لیلها و ازهر ضحاها و کمل عمله و اصطناعه

فی شهر الله الاعظم رمضان المبارک من شهور سنة ست و عشرین و تسعمائة

و صلی الله علی سیدنا و نبینا و آله االطاهرین و الحمدلله رب العالمین

این قبر سرور امت و غمگسار مردم و هفتمین امام معصوم، بنده ارجمند و دارای نشانه های بزرگ و بسیار شب زنده دار و نمازگزار و نامبردار به فضائل و کرامات، مشهور به عبادت و مواظب بر طاعات، پیشوای خیر و اهل نماز و روزه و دانایی که ویران کننده بنای باطل است، ابوابراهیم موسای کاظم، فرزند جعفر صادق، فرزند محمد باقر، فرزند علی زین العابدین، فرزند حسین شهید، فرزند امام واجب الطاعه بر مؤمنان و سالار متقیان شیر پیروزمند خداوند پدر حسن و حسین علی بن ابی طالب که درودها و سلام های بابرکت و فزاینده تا همیشه روزگار بر آنان باد. کار ساخت وساز این صندوق در ماه باعظمت الهی رمضان المبارک از سال 926 هجری قمری به پایان رسید و درود خدا بر سرور و پیامبر ما محمد و خاندان مطهرش. والحمد لله رب العالمین.

بر تخته دوم نیز ده سطر نوشته شده که از پایه سمت راست با این عبارات شروع می شود:

بامر السلطان العادل الکامل محیی مراسم

الشریعة المصطفویة معلی معالم االطریقة المرتضویة

الذی فات سلاطین الآفاق بحباک

جلان مسددة و اطناب ظلال معدلته علی

مفارق اهل الاسلام ممددة و الموفق من عند الملک المنان

السلطان بن السلطان بن السلطان السلطان

ابو المظفر شاه اسماعیل خان الحسین

خلّد الله اقبال و ایده علی مفارق اهل الاسلام

ظلاله و تمت هذه الصنعة الشریفة بعد مساعدة

التوفیقات الالهیة و معاضدة التأییدات الشاهیه فی سنة. . .

به امر سلطان داد گر و کامل، احیاگر مراسم دین و آیین مصطفوی و برپا دارنده نشانه های طریق علوی، همو که به ریسمان شوکت خویش سلاطین عالم را به هم آورد و در اختیار گرفت و سایه سار عدالتش بر سرزمین های پراکنده اسلامی گسترده شده است، آن توفیق یافته از سوی خداوند مالک و نعمت دهنده سلطان فرزند سلطان فرزند سلطان، سلطان ابوالمظفرشاه اسماعیل خان حسینی، که خداوند سایه اقبالش را بر مناطق مختلف اسلامی پاینده بدارد، این ساخته شریف پس از همراهی توفیقات الهی و یاری حمایت های شاهانه در سال. . . .

و در دو طرف آخرین سطر، رقم های تاریخ حکاکی شده که چندان روشن و خوانا نیست. در دو سوی تخته بزرگ، دو دایره وجود دارد. وسط هر دایره، مربعی نقش شده که با خط نسخ، داخل آن در سه سطر چنین نوشته شده است: «لا اله الا الله، محمد رسول الله، علی ولی الله» و در فاصله های چهارگانه بین هر دایره و مربع داخل آن، با قلم نسخ نام های ائمه دوازده گانه ثبت شده است؛ در هر فاصله سه نام از بالا به پایین: (محمد، علی، حسن، حسین، علی، محمد، جعفر، موسی، علی، محمد، علی، حسن).

بر دایره دوم نیز همان کلمات دایره اول نوشته شده است. بر تخته های کوچک متصل به تخته ای که در جهت قبله و سمت پاها قرار گرفته، میان چهارده خانه شش گوش نام های ائمه: نوشته شده، در هر شش گوش یک نام؛ دو شش گوش در بالا، دو در پایین، پنج تا در سمت راست و به همین شمار در سمت چپ، با خط نسخ خوانا:

اللهم صل علی محمد المصطفی

و صل علی علیّ المرتضی

و صل علی فاطمة الزهراء

وصل علی الحسن المجتبی

و صل علی الحسین الشهید بکربلاء

وصل علی علیّ زین العابدین

وصل علی محمد الباقر

وصل علی جعفر الصادق

وصل علی موسی الکاظم

وصل علی علیّ الرضا

وصل علی محمد التقی

وصل علی علیّ النقی

وصل علی الحسن العسکری

وصل علی محمد المهدی

اما بر دیگر تخته ها که مفاد جهت قبله و سمت پاها واقع اند، چیزی نوشته نشده و تنها نقوش و تزیینات مختلف دیده می شود.

صندوق قبر امام محمد الجواد علیه السلام
متن مکتوب قبر امام جواد علیه السلام

با خط نسخ و حروف خوانا بر تخته بزرگ در طرف سر شریف، تمام سوره دهر نگاشته شده است و با جمله «صدق الله العظیم و صدق رسوله الکریم» پایان یافته.

بر تخته بزرگ، در خلاف جهت قبله، با خط کوفی مزین به عاج، سه بار واژه «علی» رو به مرکز نوشته شده و پیرامون آن سه بار واژه «محمد» رو به مرکز حکاکی شده است. اینها داخل هیجده خانه شش گوش قرار گرفته که شش تای آن سمت بالا و به همین شماره سمت پایین، و سه تا در جهت راست و به همین تعداد در سمت چپ تخته است.

به همین شیوه بر دو تخته کوچک متصل به این تخته بزرگ، واژه «علی» به تنهایی با عاج در داخل چهارده شش گوش نوشته شده است؛ دو شش گوش در بالا، دو تا در پایین، پنج تا سمت راست و به همین تعداد در سمت چپ. اما در طرف پاها و سمت قبله، نوشته ای وجود ندارد؛ بلکه کنده کاری ها و نقش برجسته های رنگی ای دیده می شود.

این دو صندوق پس از ترمیم به شکل بسیار زیبایی درآمده اند و قسمت بالای آنها با آیاتی از قرآن کریم زینت یافته که به تعمیرات جدید مربوط می شود و قدیمی نیست. در چهار گوشه این دو صندوق، جام های شیشه ای نصب کرده اند و داخلشان لامپ هایی روشن است. روی این صندوق ها یک پنجره بزرگ نقره ای قرار داده شده که در چهار گوشه آن گوی های طلایی خودنمایی می کنند و این، علاوه بر شکوه و هیبت مرقد مطهر، آیتی از زیبایی و اعجاب و جمال به شمار می آید.

زیارتگاه امامین عسکریین علیه السلام
در حرم عسکریین علیه السلام در سامرا، سه صندوق وجود دارد: یکی بر قبر امام هادی علیه السلام، دیگری بر قبر فرزندش امام عسکری علیه السلام و سوم بر قبر نرجس خاتون. این صندوق ها به فرمان نهمین شاه صفوی، سلطان حسین، در سال 1109 هجری قمری، برابر با 1697 میلادی ساخته شده اند و بر صندوق ها نیز همین تاریخ ثبت است.

صندوق ها از چوب ساج به عمل آمده و هرکدام پنج طرف دارد: چهار طرف در چهار سو و یک طرف رو به سقف که درپوش است. نیازی نیست که کنده کاری ها و نقوش برجسته این صندوق ها را به طراز دو صندوق مشهد کاظمین، شرح و تفصیل دهیم. مواد و چوب ها همان است و نقوش البته با هم اختلافاتی دارند. ما در اینجا تنها به ذکر نوشته های قلم نسخ این سه صندوق، که به زیبایی نقش زده شده، بسنده می کنیم.

نوشته های صندوق قبر امام هادی علیه السلام
نوشته های درپوش صندوق با حروف نسخ خوانا از سمت قبله شروع می شود و گرداگرد آن ادامه می یابد:

{إِنَّ اللهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً} (احزاب: 56). اللهم صل علی البشیر النذیر و السراج المنیر رحمة للعالمین و فخر المرسلین ابی القاسم محمد بن عبدالله خاتم النبیین، و صل علی الاورع السبطین و الحبل المتین و سید الوصیین و السابقین علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین، و صل علی السیدة الغراء و البتول العذراء فاطمة الزهراء، و صل علی امام التقی.

«خداوند و فرشتگان بر پیامبر درود می فرستند. ای مؤمنان بر او درود بفرستید و تسلیم فرمانش باشید». خداوندا! درود فرست بر بشارت گر، بیم دهنده، چراغ تابان، رحمت جهانیان، مایه افتخار رسولان، ابوالقاسم محمد بن عبدالله خاتم پیامبران؛ و درود فرست بر بنده پرهیزکار و آکنده از علم، ریسمان محکم الهی، سرآمد اوصیا و پیشتازان، علی بن ابی طالب امیرمؤمنان؛ و درود فرست بر بانوی گران ارج، بتول عذراء، فاطمه زهرا؛ و درود فرست بر پیشوای پارسا.

نوشته های سمت سر شریف
و سبط المصطفی و شبل المرتضی مصباح الهدی ابی محمد الحسن بن علی المجتبی، و صل علی المعصوم المؤید کهف الامة و والد الائمة و سید شباب اهل الجنة صفوة المصطفیْن و قرة عین رسول الثقلین الامام الشهید ابی عبدالله الحسین.

و نواده مصطفی و فرزند مرتضی، چراغ هدایت ابی محمد حسن بن علی مجتبی؛ و درود فرست بر معصوم تأیید شده خداوند، پناه امت و پدر پیشوایان و سرآمد جوانان بهشت، زبده برگزیدگان و نور چشم رسول انس و جن، امام شهید ابی عبدالله حسین.

نوشته های سمت پشت به قبله
و صل علی ائمة الانام و مصابیح الظلام و دعائم الاسلام و خلفاء الرحمن و حملة القرآن و شفعاء یوم الدین و ضیاء سید المرسلین و معاقل المؤمنین علی بن الحسین زین العابدین و محمد بن علی الباقر علم النبیین و جعفر بن محمد و موسی بن جعفر کاظم غیظ المعتدین و علی بن موسی الرضا المرتضی لاهل السماوات و الارضین، البار الامین و محمد بن علی جواد علی الاجواد و علی بن محمد الهادی الی الحق الیقین و الحسن بن علی الناصر للدین الحجتین.

و درود فرست بر پیشوایان مردمان و روشنایی های در تاریکی ها و پشتوانه های اسلام و خلفای خداوند رحمان و حاملان قرآن و شفاعت گران روز پاداش و نور چشمان سید رسولان و پناهگاه های مؤمنان علی بن حسین زین العابدین و محمد بن علی شکافنده دانش پیامبران و جعفر بن محمد و موسی بن جعفر فروخورنده خشم ستمگران و علی بن موسی الرضا امام پسندیده اهل آسمان ها و زمین و نکوکار و امانتدار، و محمد بن علی بخشنده ترین بخشندگان، و علی بن محمد هادی به حقیقت یقین، و حسن بن علی یاریگر دین خدا و حجت های الهی.

نوشته های سمت پاها
المبین الحسن المهدی المنتظر لتفریج کرب المؤمنین اللهم عجل فرجهم و اهلک اعدائهم و احشرنا معهم و ارزقنا شفاعتهم و لا تفرق بیننا و بینهم فی الدنیا و الآخرة برحمتک یا ارحم الراحمین و یا خیر الغافرین.

امام مبین مهدی منتظر برای زدودن غم های مؤمنان. خداوندا! در کار ایشان گشایش عاجل پدید آور و دشمنانشان به هلاکت رسان و ما را با آنان محشور فرما و شفاعتشان را روزی مان کن و میان ما و آنها در دنیا و آخرت جدایی مینداز. به رحمتت ای مهربان ترین مهربانان و ای بهترین آمرزندگان.

در کنار این نگاشته ها تا وسط درپوش صندوق با شروع از جهت قبله چهار سطر بدین قرار نوشته شده است:

یا معین من استعانه، یا مغیث من استغاثه، یا عاصم من استعصمه، یا منان یا مرشد من استرشد به یا عالم، یا کافی من استکفاه یا غافر من استغفره، یا راحم من استرحمه، یا منعم یا مکرم من استکرمه یا دیان.

ای یاریگر آن که از تو یاری خواهد! ای فریادرس آن که از تو فریاد طلبد! ای نگاه دارنده آن که از تو حفظ و حمایت خواهد! ای نعمت دهنده! ای راهنمای آن که از تو راه جوید! ای عالم! ای کافی برای آن که از تو بسندگی خواهد! ای آمرزنده آن که از تو آمرزش طلبد! ای رحمت کننده بر آن که از تو مهر و شفقت جوید! ای خدای منعم! ای تکریم کننده آن که از تو حرمت و کرامت طلبد! ای حاکم!

در میانه تخته درپوش سه ستاره، که هر کدام هشت پر دارد، دیده می شود. داخل هر کدام سه سطر نوشته شده است. در ستاره وسط علاوه بر سه سطر، تاریخ نیز ثبت شده است:

ستاره اول: {إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا فَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ}؛ «آنان که گفتند خدا پروردگار ماست و استقامت ورزیدند، نه ترسی بر آنهاست و نه اندوهگین شوند» (احقاف: 13).

ستاره دوم: {إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً}؛ «و خداوند اراده کرده است پلیدی را از شما خاندان بزداید و به بهترین وجه پاک و پاکیزه تان گرداند» (احزاب: 33).

ستاره سوم: {وَ جَعَلْنا مِنْهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنا لَمَّا صَبَرُوا وَ کانُوا بِآیاتِنا یُوقِنُونَ}؛ «و از آنان کسانی را پیشوایان قرار دادیم که به امر ما هدایت می کنند. ازآن رو که شکیبایی کردند و به آیات ما یقین آوردند» (سجده: 24).

در چهار طرف صندوق اما نوشته ای وجود ندارد جز بعضی ابیاتی که در آخر بحث به آنها اشاره خواهیم کرد.

ابعاد صندوق: طول 218 سانتی متر، عرض 126 سانتی متر، ارتفاع 127 سانتی متر؛ طول درپوش 224 سانتی متر؛ محیط اطراف 696 سانتی متر و محیط ارتفاع در سه جهت 348 سانتی متر.

نوشته های کنده کاری شده بر صندوق قبر امام حسن عسکری علیه السلام با خط نسخ

نوشته های روی درپوش صندوق که از طرف سر شروع شده و گرداگرد ادامه یافته است:

واقر عیوننا برؤیتهم واحشرنا معهم فی الدنیا والآخرة یا ارحم الراحمین. اللهم انا نتقرب الیک بحبهم و نوالی ولیهم ونعادی عدوهم وبفضلهم نقر ونؤمن باولهم وآخرهم وباطنهم وظاهرهم فضلاً لهم لانکرا ولا نبغی بهم بدلا ولا اتخذ معهم ولیجة واعترف بان الحق فیهم ولهم ومعهم وبهم واجعلنا من انصارهم یا رب العالمین.

و دیدگان ما را به دیدارشان شاد فرما و در دنیا و آخرت با آنان محشورمان بدار ای مهربان ترین مهربانان. خداوندا! ما با دوستی ایشان به تو تقرب می جوییم و با دوستانشان دوستی و با دشمنانشان دشمنی می ورزیم و به فضیلتشان اعتراف داریم و به اولین و آخرین و به حقیقت و ظاهرشان ایمان آورده ایم و این فضلی است برای آنان، نه انکاری. و به جای ایشان دیگری را نمی خواهیم و با وجود ایشان یار و همدمی نگیریم و معترفم که حق در میان ایشان، از آنِ ایشان و با ایشان است و به دست ایشان اقامه می گردد. و ما را از هواداران ایشان قرار ده، ای پروردگار جهانیان.

نوشته های طرف دیگر
شفیع الخلق اجمعین یوم الدین و رحمة العالمین محمد بن عبدالله خاتم النبیین و صل علی ولیک المرتضی و سیفک المنتضی و آیتک الکبری و کلمتک العلیا الشهاب الثاقب امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب، و صل علی الصدیقة الطاهرة الرضیة المرضیة الزکیة الکریمة المحدثة العلیمة المغصوبة المقهورة المعصومة الشهیدة فاطمة الزهراء سیدة النساء و علی امها ام المؤمنین خدیجة الکبری و صل علی امامی الهدی و کهفی الوری و علمی التقی قرتی عین رسول الثقلین الامامین المعصومین المظلومین الحسن و الحسین سیدی شباب اهل الجنة اجمعین و صل علی. (نوشته بعدی جدید است) اشرف الموحدین علی بن الحسین زین العابدین، و صل علی امین الله و علی حبیبه.

شفاعت کننده تمام مردمان در قیامت و رحمت بر هستی ها محمد بن عبدالله خاتم پیامبران؛ و درود فرست بر ولیّ خود مرتضی و شمشیر آخته و نشانه عظما و کلمه برتر خود شهاب ثاقب امیرمؤمنان علی بن ابی طالب، و درود فرست بر صدیقه طاهره رضیه مرضیه زکیه کریمه محدثه علیمه که حقش به ظلم و ستم غصب گردیده، معصومه شهیده فاطمه زهرا، سرآمد زنان، و بر مادرش ام المؤمنین خدیجه کبری؛ و درود فرست بر دو امام هدایت، پناهگاه مردمان و نشانه های تقوا و نور چشمان رسول عالمین، دو پیشوای معصوم و ستم رسیده حسن و حسین سروران جوانان اهل بهشت؛ و درود فرست بر اشرف یکتاپرستان علی بن حسین، زین العابدین؛ و درود فرست بر امین و محبوب خداوند.

نوشته های طرف پاها
و حجته علی جمیع خلقه و موضع سره و عیبة علمه امام المتقین محمد بن علی باقر علم النبیین، و صل علی نور الله فی ظلمات الارضین و شافع المذنبین و وارث علم المرسلین ابن عبدالله جعفر بن محمد الصادق الامین، و صل علی الامام العلیم والسید الکریم و الصراط المستقیم ابن ابراهیم موسی بن جعفر الکاظم الحلیم، و صل علی.

و حجت او بر همه خلق و جایگاه سرّ و گنجینه علم الهی، پیشوای متقیان، محمد بن علی، شکافنده علم پیامبران؛ و درود فرست بر نور خدا در تاریکی های زمین، و شفیع گنهکاران و میراث بر علم رسولان ابی عبدالله جعفر بن محمد صادق امین؛ و درود فرست بر پیشوای دانا و آقای بزرگوار و راه مستقیم خداوند ابی ابراهیم موسی بن جعفر کاظم بردبار؛ و درود فرست بر.

نوشته های طرف پایانی
حجتک العظمی و امینک علی جمیع الوری و سلیل الهدی و ربیب التقی ابن الحسن علی بن موسی الرضا، و صل علی امین البلاد و نور العباد و شافع یوم استناد و سلالة الائمة الامجاد ابی جعفر محمد بن علی التقی الجواد، و صل علی جنب الله القوی و وجه الله المضیء و باب الله العلی ابن الحسن علی بن محمد النقی، و صل علی سید الاخیار و امام الابرار و حجة الجبار العالم بالسر الخفی و وارث علم النبی الحسن بن علی العسکری، و صل علی وصی الاوصیاء و ولی الاولیاء المنصور من السماء المظفر علی الاعداء خلیفة الرحمن و شریک القرآن و خلیفة الایمان و کاشف الاحزان الحجة بن الحسن صاحب الزمان، اللهم وال من والاهم و عاد من عاداهم و انصرمن نصرهم و اخذل من خزلهم و العن من ظلمهم و اجعلنا ممن یکرر فی رجعتهم و مکنا فی دولتهم.

حجت عظمی و امین تو بر تمام خلق و زاده هدایت و پرورده تقوا ابی الحسن علی بن موسی الرضا؛ و درود فرست بر حافظ سرزمین ها و نور بندگان و شافع روز قیامت و فرزند پیشوایان ارجمند ابی جعفر محمد بن علی تقی جواد؛ و درود فرست بر حق قدرتمند الهی و وجه نورانی خدا و باب فرازمند خدا ابی الحسن علی بن محمد نقی؛ و درود فرست بر سرور نیکان و پیشوای خوبان و حجت خداوند جبار و عالم به رازهای نهان و میراث بر علم پیامبر حسن بن علی عسکری؛ و درود فرست بر جانشین جانشینان و ولی اولیاء الله یاری شده از آسمان و ظفر یافته بر دشمنان، خلیفه خدای رحمان، هم طراز قرآن و خلیفه ایمان و برطرف کننده غم ها حجة بن الحسن صاحب الزمان. خداوندا دوستانشان را دوست بدار و با دشمنانشان دشمن باش. نصرت گرانشان را یاری فرما و تنها گذارندگانشان را تنها گذار و ستم کنندگان به ایشان را از رحمت خود دور گردان. و از کسانی قرارمان ده که در رجعت ایشان باز می گردند و از دولت ایشان برخوردارمان ساز.

سطر دوم که در پی این متن آمده و تا وسط درپوش صندوق ادامه یافته، از سمت سر شریف شروع می شود و در چهار پاره خط، بدین ترتیب به پایان می رسد:

یا برهان یا ناصر من استنصره یا دائم، یا مغنی من استغناه یا موفی من استوفاه یا راعی من استرعاه، یا قائم یا شافی من استشفاه یا حنان، یا قضی من استقضاه یا هادی من استهداه یا مقوی من استقوا.

ای دلیل روشن، ای یاری دهنده آن که از تو یاری خواهد! ای پاینده! ای بی نیاز کننده آن که از تو بی نیازی جوید! ای وفادار به آن که از تو وفاداری خواهد! ای مراقب آن که از تو مراقبت خواهد! ای پابرجا! ای شفابخش آن که از تو شفا جوید! ای مهربان! ای برآورنده حاجت آن که از تو درخواست نماید! ای راهنمای آن که از تو هدایت طلبد! ای تواناکننده آن که از تو توانایی خواهد!

نوشته های سه ستاره هشت پر در وسط درپوش
ستاره اول: {أَلا إِنَّ أَوْلِیاءَ اللهِ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ}؛ «بی تردید اولیاء الله نه ترسی دارند و نه اندوهگین می شوند» (یونس: 62).

ستاره دوم: {لَهُمْ دارُ السَّلامِ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ هُوَ وَلِیُّهُمْ بِما کانُوا یَعْمَلُونَ}؛ «خانه سلامت

نزد پروردگارشان از آنِ ایشان است و او به پاداش آنچه می کنند، ولی و سرپرست آنان است» (انعام: 127).

ستاره سوم: {تِلْکَ الْجَنَّةُ الَّتِی نُورِثُ مِنْ عِبادِنا مَنْ کانَ تَقِیًّا}؛ «همان بهشتی که آن را به بندگانمان که تقوا پیشه کرده اند، عطا می کنیم» (مریم: 62).

نوشته های سمت سر شریف
بانی صندوق، شاه سلطان حسین صفوی 1109ه‍ (می گویند این نوشته پیش از تعمیر صندوق موجود بوده است).

اندازه ها: طول 214 سانتی متر، عرض 125 سانتی متر، ارتفاع 127 سانتی متر، طول درپوش 220 سانتی متر، عرض 127 سانتی متر.

نوشته های روی صندوق قبر نرجس خاتون
آنچه بر درپوش صندوق نوشته شده، که از جهت قبله آغاز می شود، با حروف نسخ خوانا بدین ترتیب است:

{إِنَّ اللهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً}. اللهم صل علی قدوة الانبیاء و نخبة الاصفیاء و وجه الله علی اهل الارض و السماء فخر النبیین ابی القاسم محمد بن عبدالله سید المرسلین، و صل علی علیّ امام المسلمین و سید الوصیین علی بن ابی طالب امیر.

«خداوند و فرشتگانش بر پیامبر درود می فرستند. ای مؤمنان شما نیز بر او درود فرستید و تسلیم فرمانش باشید». خداوندا! درود فرست بر الگوی پیامبران و سرآمد برگزیدگان و وجه خداوند در برابر اهل زمین و آسمان، مایه افتخار پیامبران، ابوالقاسم محمد بن عبدالله سرور مرسلان؛ و درود فرست بر علی، پیشوای مسلمانان و سید اوصیاء علی بن ابی طالب امیر.

نوشته های طرف سر
المؤمنین، و صل علی الصدیقة طاهرة العلیمة الرضیة فاطمة الزهراء سیدة نساء العالمین و امها خدیجة الکبری ام المؤمنین، و صل علی الامامین.

مؤمنان، و درود فرست بر صدیقه طاهره علیمه رضیه فاطمه زهرا، سرآمد تمام زنان عالم و مادرش خدیجه کبری ام المؤمنین، و درود فرست بر دو پیشوای.

نوشته های طرف دیگر
الهمامین المظلومین قرتی عین الرسول و ریحانتی رضیة البتول، امامی الهدی و کهفی الوری الحسن و الحسین سیدی شباب اهل الجنة اجمعین، و صل علی امام الموحدین علی بن الحسین زین العابدین، و صل علی امام المسلمین محمد بن علی باقر علم النبیین، و صل علی حبل الله المتین جعفر بن محمد الصادق الامین، و صل علی عیبة علم.

دلاور و مظلوم و نور چشم رسول و دو گل خوشبوی رضیه بتول، دو امام هدایت و پناهگاه مردمان، حسن و حسین، سرور جوانان اهل بهشت؛ و درود فرست بر پیشوای موحدان علی بن حسین زین العابدین؛ و درود فرست بر امام مسلمانان، محمد بن علی، شکافنده دانش پیامبران؛ و درود فرست بر ریسمان محکم خدا جعفر بن محمد صادق امین؛ و درود فرست بر گنجینه علم.

نوشته های طرف پاها
الله الحکیم موسی بن جعفر الکاظم الحلیم، و صل علی السید الکریم علی بن موسی الرضا، و محمد التقی و علی بن محمد النقی و الحسن بن علی و الحجة القائم.

خدای حکیم موسی بن جعفر کاظم بردبار؛ و درود فرست بر آقای بزرگوار علی بن موسی الرضا، و بر محمد تقی و علی بن محمد نقی و حسن بن علی و حجت قائم.

کنار این نوشته ها، سطری دایره وار به داخل درپوش صندوق بدین عبارت دیده می شود:

یا حبیب یا قریب یا عفوّ یا غفور یا مجیب یا مغیث یا رقیب یا منیب.

ای محبوب، ای نزدیک، ای بسیار بخشنده، ای آمرزنده، ای اجابت گر، ای فریادرس، ای نگاهبان، ای توبه پذیر.

آن گاه این سه سطر در میانه سرپوش صندوق خودنمایی می کند:

اول: «یا احد یا مغنی یا غنی یا بصیر یا صمد یا مفتی یا علی یا قدیر»؛ «ای یکتا، ای بی نیازکننده، ای توانگر، ای آگاه، ای بی نیاز، ای فرمان ده، ای بلندمرتبه، ای قدرتمند».

دوم: «یا خیر الناصرین یا خیر الفاتحین»؛ «ای بهترین یاریگران و ای بهترین توفیق دهندگان».

سوم: «یا رحمن یا رحیم یا حبیب یا منیب یا ودود یا خبیر یا مجیر یا معین یا سید یا شهید یا حبیب یا حسیب یا مؤمن یا مهیمن یا مصور یا بارئ»؛ «ای رحمان، ای رحیم، ای محبوب، ای توبه پذیر، ای مهربان، ای آگاه، ای پناه دهنده، ای یاریگر، ای مولا، ای گواه، ای حبیب، ای حسابگر، ای ایمنی بخش، ای مراقب، ای صورتگر، ای آفریدگار».

در جهات چهارگانه صندوق ستاره های ده پَر نقش شده، نوشته های داخل آنها عبارت است از:

ستاره اول طرف سر: {سَلامٌ عَلی إِلْ یاسِینَ}؛ «سلام بر آل یاسین» (صافات: 130).

ستاره دوم: {کُلُوا وَ اشْرَبُوا هَنِیئاً بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ}؛ «بخورید و بیاشامید. نوش جانتان به پاداش آنچه می کرده اید» (طور: 19).

ستاره سوم: {مُتَّکِئِینَ عَلی سُرُرٍ مَصْفُوفَةٍ وَ زَوَّجْناهُمْ بِحُورٍ عِینٍ}؛ «برتخت های ردیف شده تکیه زده اند و حورعین را به همسری شان درآورده ایم» (طور: 20).

اندازه ها: طول 191 سانتی متر، عرض 103 سانتی متر، ارتفاع 100 سانتی متر.

در جهات مختلف این صندوق ها، ابیات شعری زینت بخش بوده که متأسفانه در تعمیرات و بازسازی ها محو و زائل شده است. جناب سیدمحمد صنیعی مصلح ورقه ای داشت که معتقد بود اشعار نوشته شده در آن، همان اشعار روی صندوق هاست. وقتی اشعار را ملاحظه کردم، دیدم بیشترشان از جهت وزن و قافیه دچار مشکل است و کم و زیادهایی دارد. لذا به نقل آنها رغبت نیافتم.

زیارتگاه کربلا
در این مکان مقدس دو صندوق وجود دارد که از جهت خاتم کاری و نقش و نگارها و مواد ساخته شده، همانند صندوق های پیش گفته است: یکی متعلق به قبر امام حسین علیه السلام و دیگری روی قبر جناب عباس علیه السلام- من این دو صندوق را دیده ام، اما به عللی موفق به تحقیق نوشته ها و نقش های آن نشدم. در نوشته ای از سیدصادق حسینی در این باره آمده که دو صندوق زیارتگاه کربلا به فرمان شاه سلطان حسین دوم، پادشاه صفوی ساخته شده است.

زیارتگاه نجف
همچنین در نگاشته سیدصادق حسینی آمده که صندوق ضریح امام علی علیه السلام به امر جعفرخان زند، برادر کریم خان زند، یکی از شاهان ایرانی، ساخته شده است. البته من خود این صندوق را ندیده ام و امیدوارم در فرصتی مناسب به مشاهده و بررسی آن بپردازم.

سخن پایانی
در شهر موصل صندوقی از مرمر تیره رنگ وجود دارد که آن را به بارگاه مقدس

امام هادی علیه السلام متعلق می دانند و نوشته های روی آن نیز بدین مطلب گواهی می دهد. این صندوق به شکلی زیبا و چشم گیر ساخته شده و در دو طرف آن پنج زمینه مرمرین، با نقش های برجسته گل و بوته که با دقت و ظرافت کنده کاری کرده اند، دیده می شود. در طرف سر نیز سه زمینه دارای نقش و نگارهای مختلف جلوه گری می کند و همچنین آن در طرف پاها. بالای این زمینه ها، کنده کاری هایی به شکل طوق و بالاتر، نوشته هایی زیبا به خط نسخ خوانا که چهار طرف زمینه ها را در بر گرفته، دیده می شود. این نوشته ها، بسم الله الرحمن الرحیم و تمام آیة الکرسی است.

این صندوق مرمرین، درپوش مسطح از مرمر تیره رنگ دارد که در وسط آن فرو رفتگی ای تعبیه شده با نقشی از یک قندیل و گلی برجسته در بالا. بر چهار طرف این سطح، نوشته هایی با قلم نسخ خاتم کاری شده که از طرف سر شروع می شود و گرداگرد آن را در بر می گیرد؛ عبارت این است:

بسم الله الرحمن الرحیم. هذا ضریح مولانا علی ابن الامام علی الهادی ابن الامام محمد الجواد بن الامام علی الرضا ابن الامام مو.

این قبر مولای ما علی فرزند امام علی هادی فرزند امام محمد جواد، فرزند امام علی رضا فرزند امام مو. (سطر دوم پایین سطر اول، به طرف سر بر می گردد).

سی الکاظم ابن الامام جعفر بن الصادق ابن الامام محمدالباقر ابن الامام علی زین العابدین ابن.

سی کاظم فرزند امام جعفر بن صادق فرزند امام محمد باقر فرزند امام علی زین العابدین فرزند (این سطر در جهت دیگر ادامه می یابد).

الامام سیدنا و مولانا الامام السبط الشهید الحسین بن الامام المرتضی امام المتقین.

امام مولای ما امام نواده پیامبر پیشوای شهید حسین فرزند امام مرتضی علی پیشوای متقیان (این سطر از طرف بیرون به جهت سر بازمی گردد).

و سید الوصیین علی ابن ابی طالب صلوات الله علیهم اجمعین الطیبین الطاهرین.

و سرآمد اوصیاء علی بن ابی طالب که درودهای خداوند بر تمام آن پاکان و پاکیزگان باد.

این نوشته ها را کتیبه ای از نقش ها و کنده کاری های مرمرین و اشکال مختلف با مرمر سفید قوسی شکل که در طرفی از آن امضایی به صورت طغرا دیده می شود، احاطه کرده است. طرف دیگر نیز همین گونه است. پایین پاها شکل های مختلفی به صورت مربع نقش زده شده است.

اندازه ها: طول 217 سانتی متر، عرض 110 سانتی متر و ارتفاع 150 سانتی متر.

سوگمندانه این صندوق تاریخ ندارد. اما طرز نوشته های آن به جهت شبهات به مکتوب های محراب «البنجه» مربوط به 686 قمری، نشان می دهد که به قرن هفتم یا همان حدود برمی گردد.