یکی از عمده ترین دغدغه های مدیران کارآمد در سطوح مختلف، چگونگی ایجاد بسترهای مناسب بـرای عوامل انسانی شاغل در تمام حرفه ها است تا آنها با حس مسئولیت و تعهد کامل به مسایل در جامعه و حرفه خود به کار بپردازند و اصول اخلاقی حاکم بر شغل و حرفه خود را رعایت کنند. اما این مدیران به رغم کارآمد بودن بعضاَ با توفیق روبرو نیستند و هرازگاهی در رسانه های جمعی می خوانیم پل یا ساختمانی فرو می ریزد، جاده ای غیراستاندارد ساخته می شود، سازمانی ورشکست می شود، پسابهای کارخانه ای به رودخانه ای سرازیر و یا یکی از کارخانه های صنایع غذایی به علت عدم رعایت مسایل بهداشتی تعطیل می شود. همگی این اتفاقات گروههــای مختلف مردم را موردتهدید قرار می دهد اما دلایل وقوع این اتفاق‌ها چیست. بررسی و تحقیق پیرامون چنین اتفاق‌هایی آنقدر آسان نیست که بتوان با نگاهی ساده به این رخدادها آنها را تجزیه وتحلیل کرده و دلایل رخدادشان را به دست آورد. بلکه این دلایل در بطن و نهاد فرایند مشاغل گوناگون و فرهنگ حاکم بر آن استوار است یعنی همان اصول زیربنایی که باید بدان پایبند بود. اصولی کاملاً اخلاقی و حرفه ای که باید ازمنظر اقتصادی، فرهنگی، مدیریتی، سیاسی، ارتباطاتی و اجتماعی موردبررسی و مطالعه قرار گیرد.
اما اینکه چرا در برخی مشاغل و حرفه‌ها، چنین اصولی به خوبی رعایت می شود و در برخی دیگر نه؛ از پرسشهای مهمی که پیوسته مردم را به عنوان مصرف کنندگان واقعی دچار نگرانی و ابهام می سازد یکی از اهداف اصلی در تدوین اصول اخلاقی حرفه ای در بطن حرف گوناگون در جامعه، ایجاد رضایتمندی در نیروی انسانی و درنهایت مشتریان در جامعه است مثلاً اصول اخلاق حرفه ای در حرفه روزنامه نگاری باعث می شود تا اخبار و اطلاعات بطور واقعی، سریع و موثق به مخاطبان برسد و این اطلاعات درست و به دور از شایعـــــات است که نقش مهمی در تصمیم گیری‌های افراد حاکم بر جامعه و نیز مردم ایفا می کند. در امور اقتصادی نیز چنین است زیرا اگر اصول اخلاقی در برنامه ریزی‌ها و اجرا به خوبی رعایت نشود، بی تردید جامعه را با شکست اقتصــادی روبرو می سازد و هزینه های سنگینی را به بار می آورد که جبران آن ممکن است سالها به طول بیانجامد. و این امر درباره مسایل مسکن، صنعت غذایی، بهداشت و درمان و آموزش و پرورش نیز مصداق دارد.
اما اینکه چه عواملی باعث رشد و توسعه اخلاق حرفه ای در مشاغل مختلف می شود و یا درجایی دیگر آن را به افول می کشاند و چگونه می توان این عوامل را تقویت کرد، پیوسته موردتوجه برنامه ریزان جوامع مختلف بوده و هست. واقعاً اگر در حرفه ای آئین نامه اخلاقی رعایت نمی شود دلایل آن را در کجا باید جستجو کرد. آیا نابسامانی‌های اداری، مدیریتی، پزشکی، مالی و اقتصادی، محیط زیست، خدمات، صادرات و مسکن، همه ریشه در موضوعات دیگری جز عدم رعایت اصول اخلاق حرفه ای دارد؟
برای یافتن پاسخ چنین پرسشهایی بر آن شدیم تا این موضوع را سرلوحه گزارش ویژه این شماره تدبیر قرار دهیم و به کندوکاو دلایل رعایت یا عدم رعایت این اصول از نگاه مدیریتی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی بپردازیم.
ارائه تعاریف کلی از کار، اخلاق، تعهدکاری و اخلاق حرفه ای و نیز بررسی دلایل وجود ضعف در رعایت اصول اخلاق حرفه ای در حرفه های اجتماعی و سازمانی از اهداف مهم این گزارش است که در پایان پیشنهادهایی برای رفع نابسامانی‌های حاکم بر اجرای درست اصول اخلاق حرفه ای، مطرح شده است.
اساتید و کارشناسانی که در دستیابی به پاسخهای مناسب و رسیدن به اهداف این گزارش نقش موثر داشته اند عبارتند از:
- آقای مهندس محمدرضا محمد، دبیر انجمن صنفی تولیدکنندگان تجهیزات پزشکی، دندانپزشکی و آزمایشگاهی و مدیرعامل شرکت عالی پیام.
- خانم دکتر شهناز هاشمی، استاد علوم ارتباطات اجتماعی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی و مدیرگروه، گروه امور فرهنگی دانشگاه جامع علمی کاربردی فرهنگ.
- آقای دکتر جمال معینی، مدیرمسئول و سردبیر فصلنامه و ماهنامه جبهه سبز.
- آقای مهندس محمدجواد صفار، کارشناس ارشد حسابداری و دبیرکل جامعه حسابداران رسمی ایران.
- خانم شهرزاد اسفرجانی، مدرس دانشگاه و مدیرعامل شرکت تبلیغاتی داروگ.
- آقای مهندس محمدرضا احمدی مهربانی، مدرس دانشگاه اسلامی کار و مدیراجرایی انجمن صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی ایران.
- آقای دکتر محمد بلوریان تهرانی، مشاور بازاریابی و تبلیغات و مدرس دانشگاهها و موسسات آموزش عالی.
- آقای مهندس محمدحسن امامی، کارشناس ارشد جامعه شناسی و عضو هیات مدیره انجمن مدیریت کیفیت ایران.

ارزشهای اصول اخلاق حرفه ای
اصول اخلاق حرفه‌ای دارای بار و ارزشهای والایی است که رعایت آنها در رعایت هنجارهای اجتماعی بسیار نقش آفرین است و این مستلزم شناخت اولیه و اساسی از اصول مذکور است نخستین پرسش خود را دراین باره از آقای مهندس محمد پرسیدیم. آقای محمد در ارایه پاسخ به این پرسش چنین گفت؛
همچنانکه رفتار و شیوه زندگی ایمان آورندگان به کتب آسمانی گویای محتوی دینی و مذهبی آنهاست و همچنانکه حرکات و سکنات مسلمانان برگرفته از آیات قرآن است و آن کتابی است که اخلاقی واحد را در میان پیروانش ایجاد کرده و در تمام زوایای زندگی آنها دخالت کرده است و برای آن برنامه ای خاص دارد، هر حرفه ای نیز رفتار و تعهدات مربوط به خود را دارد که برگرفته از اساسنامه آن حرفه است. حرفه های مختلف برحسب میزان حساسیت و وظیفه ای که در خدمت به جامعه دارند دارای معیارهای اخلاقی متفاوت می باشند، معیارهای اخلاقی اصول مشترک خصوصیت ارزشها و صلاحیتهایی را مشخص می کنند که اعضای یک سازمان را به هم پیوند می دهد. در واقع معیارهای اخلاقی چارچوبی را برای ارزشها، اصول و مسئولیتها و حقوق سازمانهای غیردولتی ارائه می دهد. به عبارت دیگر معیارهای اخلاقی به ما می گوید سازمانهای غیردولتی چه سازمانهایی هستند، چه باید انجام بدهند، چه نوع تصمیماتــــی می بایست در این سازمانها اتخاذ شود؟ معیارهای اخلاقی همچون نقشه های راهنمایی هستند که به اعضاء یک سازمان کمک می کنند تا نقشهای خود را به روشنی و وضوح کاملی ایفاء نمایند. این معیارها برگرفته از فرهنگ بومی - فرهنگ مدنی روز و بخصوص در کشور ما متاثر از دین مبین اسلام است. صرفنظر از اینکه اخلاق هم به جنبه مثبت و هم به جنبه منفی آن اطلاق می شود. کلمه اخلاق به آن دسته از صفات مثبت که با هنجارهای جامعه همخوانی دارند اطلاق می شود. اصولاً اخلاق منفصل از موضوعات مادی بوده و بعد معنوی طبقات مشاغل را که دارای اهداف و منافـــع مشترک هستند دربر می گیرد و امروز به این نوع اخلاق، اخلاق حرفه ای می گویند.
تدبیر، اصول اخلاق حرفه ای در شغل روزنامه نگاری دارای منزلت و جایگاه خاصی است. از نگاه خانم دکتر هاشمی این منزلت را باید در حقوق اجتماعی و فکری مردم جستجو کرد چرا که مطبوعات به نوعی حقوق مدنی جامعه را مطرح می سازد. باهم نظر کلی ایشان درباره اصول اخلاق حرفه ای در حرفه روزنامـه نگاری را می خوانیم:
- دکتر هاشمی، اخلاق از نظر جامعه شناسی یعنی رعایت حقوق و انتظارات اجتماعی از روی میل و اختیار، این انتظارات اجتماعی شامل تامین نیازها و رعایت حقوق مردم مــــی شود.
اخلاق و انتظارات اجتماعی در کلی ترین حالت خــــود شامل چهـــــار ارزش زیر می شود:
1 - صداقت و راستگویی
2 - انصاف و برابری
3 - امانت داری
4 - وفاداری و احساس مسئولیت اجتماعی.
در عرصه کار مطبوعاتی و خبرنگاری چنانچه ما بتوانیم به یک تعریف عملی و تجربی از این چهار ارزش اخلاقی بنیادین دست یابیم یک کار خبری متعهدانه حرفه ای ارایه کــــرده ایم. مردم از مطبوعات می خواهند آئینه تمام نمای حقایق باشد و واقعیات را همان گونه که هست بدون دخل و تصرف، صادقانه سریع و به موقع منعکس کنند علاوه برایــن مردم از رسانه ها انتظار دارند با مسائل منصفانه برخورد کنند و در طرح مسائل و مشکلات یا دیدگاهها و اخبار یک جانبه عمل نکنند و محل انعکاس افکار و اندیشه های گوناگون باشند.
اخلاق و اصول اخلاق حرفه ای باید جایگاهی بالاتر از قانون داشته باشد کمااینکه قوانین جاری هر کشوری نیز از اخلاق نشات می گیرد و خود اخلاق، هیچ گاه به متن قانونی تبدیل نمی شود.
پدیده اخلاقی، که اخلاقیات روزنامه نگاری زاییده آن است، تحت سه مقوله مشخص و کاملاً وابسته به هم قرار می گیرد. این سه عبارتند از:
1 - قضاوت اخلاقی 2 - عاطفه اخلاقی 3 - اراده و اختیار اخلاقی.
وقتی که قانون به طور مشخص روزنامه نگار را از انجام اعمالی به ظاهر غیرقانونی منع می کند می توان گفت که چیزی از قضاوت اخلاقی برای آن روزنامه نگار باقی نمی ماند. چرا که قانون گذار قبلاً به جای او قضاوت کرده است.
وقتی خبرنگار مقررات اخلاقی را که خود قائل به آنهاست زیرپا می گذارد، پیامدهای عاطفی قضیه مثل پشیمانی یا ملامت درون، مطمئناً از جنبه مسئولیت پذیری و حیثیتی شدیدتر از ترس صرف از تنبیه یا حالت شرمساری است که معمولاً به یک قانون شکن دست می دهد.
کارایی قوانین رسانه ای در خلق روزنامـــه نگاران پای بند اخلاق، نمی تواند در حد معجــزه باشد معیارهای اخلاقی روزنامه نگاری باورهای حرفه ای هستند که باید طی یک عمر تجربه به دست آید.
خانم دکتر هاشمی می افزاید؛ در حالت عادی موازین حرفه ای در روزنامه نگاری مـــی تواند و باید توسط خود روزنامه نگاران به صورت فــردی و از طریق انجمن های حرفه ای آنان و گاهی باتوجه به نظرات نمایندگان جامعه حفظ شود. موفقیت هر نظام دموکراسی منوط به این است که نهادهایی که چهار قوه اصلی کشور را تشکیل می دهند یعنی مجلس، دولت، قوه قضائیه و رسانه ها در زمینه کنترل و ایجاد توازن، عملکرد موثری داشته باشند.
قوانین رسانه ای برای حکومت دموکراتیک ضروری هستند زیرا از یک سو رسانه ها را قادر می سازند که از حقوق و امتیازات خود به طور کامـــل استفاده کنند و از سوی دیگر اجازه نمی دهند که روزنامه نگاران از این حقوق و امتیازات، سوءاستفاده کنند و بدین ترتیب به پیشبرد روزنامه نگاری مبتنی بر اخلاقیات کمک می کنند به هرحال، ماداامی که روزنامه نگاران از هر سر حقوق و پیوسته و آشکارا برای حفظ عملکرد اخلاقی می کوشند، نباید به قانون متوسل شد.
به هرحال برای اعمال اخلاقیات روزنامـــه نگاری می باید از پارلمان و دادگاهها به عنوان دو بازوی دولت بهره برد.
مجلس می توانددر زمینه اعمال اخلاقیــات روزنامه نگاری از طریق وضع قوانین موثر بر روزنامه نگاران، نفوذ محدودی داشته باشد.
به همیـــن شکل دادگاههای حقوقی نیز می توانند گاهی بر اعمال خبرنگاران نظارت کنند. برخی مسائل مورد رسیدگی آنها می‌تواند پرونده های مربوط به هتک حرمت، دخالت در امور شخصی و عدم رعایت موازین ادب و نزاکت باشد. البته تشکیلات صنفی نیز باید اختیاراتی داشته باشند ومانند سازمان نظام پزشکی نظر کارشناسی خود را در مورد جرایم مطبوعاتی اعضای صنف خود به دادگاه ارایه دهد.
منافع این حرفه نشان می دهد که مکانیزمهای داخلی اعمال اخلاقیات از مکانیزمهای خارجی بهتر است. به هرحال اگر برای همه روشن شود که خبرنگاران نمی توانند همکاران خود را وادار به ملاحظه اخلاقیات حرفه ای کنند نتیجه این خواهد شد که حکومت یا موسسات دولتی با وضع مقررات نظارتی این اخلاقیات را اعمال خواهند کرد.

حسابداری و آیین رفتار حرفه ای
دبیرکل جامعه حسابداران رسمی ایران نیز نظریــات خود درباره نقش اصول اخلاق حرفه ای در بهینه سازی روند جامعه ابراز کرد. آقای مهندس صفار در این باره اعتقاد دارد؛
رشد روزافزون جوامع بشری و پیچیده تر شدن روابط و مناسبات اجتماعی، پیدایش حرفه های گوناگون را ایجاب می کند. به دلیل ضرورت تقسیم کار و نیز تخصصی ترشدن امور، این حرفه ها روز به روز نقش بیشتر و موثرتری در بهبود رفاه اجتماعی برعهــــده می گیرند. تداوم حیات این حرفه ها منوط به کیفیت خدماتی که ارائه می کنند و اعتماد و اعتباری است که در نتیجه ارائه این خدمات به دست می آورند. این اعتماد و اعتبار، سرمایه اصلی هر حرفه است و وظیفه هر حرفه و اعضای آن، حفظ سرمایه به دست آمده است. ضوابط رفتار و اخلاقی، مهمترین خط مشی هر حرفه را تشکیل می دهد و دربرگیرنده مواردی از جمله ویژگیهای اصلی هر حرفه و روابط اعضای حرفه با جامعه و یکدیگر است. این ضوابط در حرفه حسابداری عمومی «آیین رفتار حرفه ای» نامیده می شود.
آقای مهندس احمدی مهربانی شکل گیری و تولد اصول اخلاق حرفه ای را برگرفته از فرهنگ کل جامعه می داند و معتقد است:
- زمانی که فــــردی وارد سازمانی می شود به راحتی متوجه می شود که آن سازمان دارای نوعی رفتار ویژه است که در تک تک افرادش قابل مشاهده است. گرچه این نوع رفتار خاص را فرهنگ سازمانی نامیده اند ولی آنچه مسلم است، این است که همین فرهنگ چارچوبهایی را تعریف می کند که به عنوان اصول اخلاق حرفه ای آن سازمان مطرح است.
به نظر من قبل از آنکه از اصول اخلاق حرفه ای سخن بگوییم بهتر است براین نکته تاکید نماییم که اول اصول اخلاقی با تمام ویژگی هایش که برگرفته از فرهنگ کلی جامعه (عقاید، مذهب، آداب و رسوم و...) است شکل می گیرد و در مرحله دوم در درون سازمان حالت اختصاصی تری به خود گرفته و به عنوان فرهنگ سازمانی متبلور می شود در درون این سازمان نیز افراد شاغل و طبقات مختلف دارای خرده فرهنگهای خاص تری هستند که آنها را از دیگران متمایـــز می کند، همه اینها باعث می شود که در میان این گروهها و سازمانها نوعی تعصب کار ی خاص شکل گیرد که آن را اصول اخلاق حرفه ای می نامند. در یک جمله اخلاق حرفه ای متاثر از اخلاق سازمانی است.

مدیریت و اخلاق کسب و کار
اما بررسی اصول اخلاق حرفه ای از منظر مدیریت بحث گسترده ای است تا آنجا که قدمت حضور علم مدیریت در زندگی بشر را می توان در بطن دوران پنج هزار سال تجربیات باارزش او جستجو کرد.
آقای مهندس محمدحسن امامی، بانگاهی جامـــع شناسانه مدیریت و اصول اخلاق حرفه ای در آن را مورد کنکاش قرار داد وی نیز در این باره چنین اعتقاد دارد:
در تولید دانش نوین و تضاد مدرنیته با سنت یک فاصله فراموش شده ای بین باورها و روشهای سنتی با تجربیات حاصل از دانش بشر بوجود آمد. بشر تولیدگرا هرآنچه که در اطراف خود به عنوان میراث پدران خود می دید آن را سنت و خاموش کننده محرک تولید خود تصور می کرد و خواهان یافته ها و راه حلهای جدید بود.
برخوردی غیرحرفه ای است اگر این تغییر فلسفی در بشر را که به او قدرت تولید بسیاری داده است مردود بدانیم. اما در قالب یک نگرش نوستالژیک رقیق شده، می توان به این بشر سریع امروزی گفت: انسان قبل از ورود به عصر صنعتی و تغییر سازوکارهای اجتماعی و اقتصادی، تجربیات بسیار گران بها و قابل تامل در سازوکارهای کنترل و هم افزایی داشته است. حتی می توان برخی را قابل کاربردی در این دوره نیز دانست.
دانش مدیریت نیز از این تولید و تغییر مستثنی نیست. با تحولات تکنولوژیکی و بخصوص توسعه اقتصادی و اجتماعی که جایگاهی خاص برای فرد قائل بود ابزارهای کنترل و پایش منابع انسانی دستخوش تغییراتی شد. طراحان مدلهای مدیریتی در 50 سال گذشته بدون توجه به تجربیات پنج هزارساله بشر همواره مصر به استفاده از تکنولوژی پایش و کنترل بودند. هرچند قادر بودند این کنترلها و پایشها را انجام دهد ولی نه فقط حقوق فردی مورد تجاوز قرار می گرفت بلکه از لحاظ روانشناختی، سازمان را در یک پارادوکس قرار می داد.
در دوره ای از مدیریت که سخن از انعطاف سازمانها در مقابل تغییرات بازار مطــــــرح می شود، قابلیت تغییرپذیری کارکنان و در عین حال انگیزه برای این امر بسیار کلیدی است. در همین راستا طراحان مدلهای مدیریت استفاده صرف از تکنولوژی را برای برخورد با منابع انسانی مطلوب نمی دانند. چرا که بدون کار تیمی و انگیزه برای نوآوری و خلاقیت سازمانها قدرت رقابتی خود را از دست خواهند داد و اینجاست که دانش مردم شناسی در مدلها به کار گرفته می شود.
در مدلهای نوین مدیریتی، مدیران قادر بودند از طریق تکنولوژی، ساختار، فرایندها و منابع انسانی خود را کنترل و بهبود بخشند. این رویکرد مدیریتی در مقوله ساختار و فرایندها از قدرت خوبی برخوردار می باشد و نظر مدیران را به خود جلب کرده است ولی در زمینه منابع انسانی نه فقط گران قیمت است بلکه روانشناسی سازمانی را نیز برای یک سازمان پیشرو دچار مشکل می نماید. به عبارتی سازمانها به این باور دست یافته اند که هدایت و کنترل منابع انسانی فقط از طریق روشها و دستورالعملها و آیین نامه مقدور نیست و مزیت رقابتی را تحت تاثیر قرار می دهد.
این بحث در ابعاد سازمانی، به عنوان یک موجود زنده و متفکر که محور دستیابی جوامع به اهدافشان می باشد، نیز قابل تعمیم می باشد. در این مرحله بود که با آغاز هزاره جدید طراحان مدلهای مدیریتی ابزارهای تجربه شده بشر را به کار گرفتند.
از جمله ابزارهای مهم اخلاق می باشد. اخلاق، این قدرت را برای فرد و یا در بعد یک سازمان فراهم می نماید که خود کنترل و خودبهبودگر باشد و این نظام آموزشی و تربیتی است که این نوع وجدان را چه در فرد و چه در سازمان نهـادینه می نماید. استفاده از اخلاق (اخلاقی که ارزش افزوده ایجاد می نماید) قابلیت سازمانها را در کسب و کار افزایش داده و هزینه های سازمان و جامعه را کاهش مـــــی دهد.
اخلاق در نظام اجتماعی که براساس فرد بنا شده است، هم قادر است احترام فرد را افزایش دهد و هم استقلال او را در جهت نوآوری افزون نماید.
مسیر گسترش و توسعه اخلاق کسب و کار از ابعاد چندگانه ای شکل می گیرد، که سلسله مراتب مازلو تا حدودی روند تحول روانشناختی آن را نشان می دهد. توقف در هر کدام از این مراحل و یا ارزش گذاری بیش از حد به هر کدام تاثیر معکوس خواهد داشت. اولین قدم برای توسعه اخلاق، اجتناب از احساس محرومیت، احساس بی عدالتی و تناقض می باشد.
ایجاد فضایی براساس شایسته سالاری و انجام کارهای تیمی و احترام، سازمانها و جوامع را در ایجاد اخلاق رهنمون خواهد کرد.
درک این موضوع که چه رفتارهایی به خود کنترلی و خود بهبودگر تبدیل می شود از نکات مهم این توسعه است.
برای پاسخ دهی مناسب و هماهنگ با نیازهای سازمانی طراحان مدلهای مدیریت در حال تدوین استاندارد اخلاق در کسب و کار می باشند تا نگرانی هــای اولیه ای از اخلاق، به عنوان خاموش کننده محرک تولید از بین برود و اخلاق در خدمت تولید ارزش افزوده بااحترام به طبیعت انسانی و غیرانسانی باشد.
تدوین چنین استانداردهایی نیازمند لحاظ نمودن ویژگیها و ارزشهای محلی نیز می باشد. بنابراین انتظار می رود که دست اندرکاران امر در تدوین این استانداردها فعال و کنشی عمل نمایند.

عوامل رشد و توسعه اخلاق حرفه ای
- آقای مهندس محمد، تااین بخش از گزارش، تعاریف و کلیات مربوط به اصـول اخلاق حرفه ای مطرح شده است. لطفاً در ادامه، عواملی را که باعث توسعه اخلاق حرفه ای در حرفه های گوناگون می شود را برشمارید.
- مهندس محمد، اساساً میزان توسعه و رشد اخلاق حرفه ای بستگی به میزان کارکرد موفق اخلاق حرف و همین طور میزان تغییرپذیری آن دارد. هرقدر مزایای حاصل از رعایت اخلاق حرفه ای فراگیرتر باشد میزان تعهد به اصول آن از درجه بالاتری برخوردار است. هرقدر محدودیتهای اعمال شده ناشی از اصول اخلاق حرفه ای منطقی تر و در رشد سازمان موثرتر باشد، پایبنــــدی به آن محکمتر خواهد بود. به طور مثال اثر اصول اخلاق حرفه ای یک سازمان در ایجاد حسن مالکیت در اعضای سازمان موفق تر باشد رضایت اعضاء بیشتر و تحمل مشکلات برایشان آسانتر است و در پایبندی به اصول آن اصرار جمعی به اصرار فردی حاکم می شود.
قطعاً انجمن صنفی تولیدکنندگان تجهیزات پزشکی، دندانپزشکی و آزمایشگاهی به عنوان یک تشکل صنعتی غیردولتی، غیرسیاسی، غیرانتفاعی و داوطلبانه که خود را ملزم به پاسخگویی در قبال مفاد اساسنامه خود می داند و دارای حساسیت بالایی به خاطر ارتباط، بهداشت و درمان جامعه می باشد دارای اخلاق حرفه ای ویژه خود است که از مفاد مهم آن حفظ حقوق و منافع مشترک اعضاء و ایجاد ارتباط و همبستگی بین ایشان می باشد.
اطلاع رسانی و مطلع ساختن اعضاء از آخرین اخبار مربوطه و تاکید بر شفافیت مالی و همچنین تعیین نحوه ارتباط با سایر سازمانهای دولتی و غیردولتی و پذیرش تصمیمات گروهی که با نظر اکثریت اتخاذ شده واز همه مهمتر فراهم آوردن شرایط لازم برای رقابت عادلانه و بازارهای جدید و ترغیب اعضاء در استانداردسازی محصولات تولیدی ایشان داوری در حل اختلاف اعضاء و حفظ منافع مشترک ایشان از اهم بندهای آیین نامه اخلاق حرفه ای و برگرفته از اساسنامه صنفی این انجمن است.
حرفه پزشکی از جمله حرف حساس و پرمسئولیت دنیاست که علی القاعده اخلاق حرفه ای آن به هیچ عنوان نمی بایست با مادیات عجین شود. خداوند تبارک و تعالی در آیه شریفه 32 از سوره مائده می فرماید «هرکه نفسی را حیات بخشد (از مرگ نجات دهد) مثل آنست که همه مردم را حیات بخشیده است.» آیا برای چنین اجر و منزلتی می توان حقوق مادی متصور بود و با آن قیاس کرد؟
- خانم دکتر هاشمی به فرآیند روبه رشد حکومتهای مردمی اشاره و این پرسش را مطرح می کنند که آیا روزنامه نگاران می توانند با رعایت اخلاقیات حرفه ای از عهده مسئولیتهای جدید خود برآینــد و از آزادی که به دست آورده اند دفاع کنند. وی درباره چگونگی عواملی که باعـــث رشد اخلاق حرفه ای در حرفه روزنامه نگاری می شوند، می افزاید:
عده ای معتقدند که حکومتها مجازند برای هدایت فعالیتهای رسانه ها و اطمینان از این که خبرنگاران به شیوه ای مسئولانه از رسانه ها بهره ببرند، قوانینی را به کار گیرند. از طرف دیگر، عده ای استفاده از قانون را روش مناسبی برای تحقق روزنامه نگاری اخلاقی نمی دانندبه تعبیر این عده، آزادی مطبوعات حتی حمایت از روزنامه نگاری غیراخلاقی را نیز دربر مــــی گیرد. به نظر آنها آزادی مطبوعات نــمی تواند معنایی داشته باشد مگر آن که روزنامه نگاری غیراخلاقی نیز اجازه یابد تا در کنار روزنامــــه نگاری اخلاقی سیر حیات خود را ادامه دهد. آنها براین باورند که پذیرش خطر بی انصافی و خطای روزنامه نگاری بهایی است که برای آزادی باید پرداخته شود.
به هرحال حاکمان و روزنامه نگاران قائل به مرزبندیهای گوناگون هستند و توجیهات مختلفی برای این امر ارائه می دهند در نبردی که بین سرکوب بیان و آزادی بیان صورت گرفته است و تاکنون ادامه دارد هنوز حریف فاتح مشخص نشده است.
در مورد ماهیت و وظیفه مطبوعات نظریات متفاوتی ارایه شده است که می توان آنها را به طور کلی در دو نظریه تقسیم بندی کرد که همانا نظریه های طرفداری از استبداد و طرفداری از آزادی هستند.

اصل طرفداری از استبداد
ویژگی اصلی یک جامعه استبدادی این است که در هنجارهای اجتماعی آن «دولت» مهمتر و بالاتر از «فرد» به حساب می آید. رسانــه های جمعی در چنین نظامی، تابع یک اصل اساسی هستند و آن اینکه آنها وجود دارند تا از قدرت و حاکمیت حمایت کنند و مطالب موردتوجه حکام را به مردم منتقل نمایند و گاه موظف هستند که بر تحریف واقعیت صحه بگذارند. تعدد، تکثر و استقلال رسانه ای وجود ندارد و نتیجه عملکرد آنها در جهت «مصلحت دولت» است دولت هم تا زمانی که رسانه از قدرت و حاکمیت انتقاد نکنند کاری به کار آنها ندارد. اگرچه از نیمه دوم قرن هیجدهم ورق نظام استبدادی برگشت ولی روحیه این نظام از میان نرفت و امروزه در بعضی از کشورهای دنیا با روشهای گوناگون و با درجات متفاوت اعمال می شود.

اصل طرفداری از آزادی
این نظریه براین اصل استوار است که بشر موجودی خردمند است و قادر به تمیز میـــــان خوب و بد می باشد و باید از حق و جست وجو برای یافتن حقیقت برخوردار باشد. باتوجه به اینکه نقش رسانه ها، همکاری باافراد در کشف حقیقت است، لذا رسانه ها در نظام طرفـــداری از آزادی از حکومت تبعیت نمی کنند بلکه به صورت مستقل و خودمختار عمل می کنند. در چنین نظامی رسانه ها باید قادر به جلوگیری از اجرای اقدامات و محدودیتهایی از سوی حکومت باشند و فقط باید از طریق «فرایند خود اصلاحی حقیقت» کنترل شوند.
به اعتقاد این نظریه پردازان «معتبرترین ملاک حقیقت، قدرت تفکری است که در رقابت بازار قبولانده می شود».
البته مفهوم بازار آزاد عقاید، ایجاب می کند که همه مردم، اعم از گروههای اقلیت و اکثریت برای پیشبرد مکتب طرفداری از آزادی فردی، به رسانه ها دسترسی یابند.
نظریه آزادی گرا به عنوان محصول فرهنگی سرمایه داری غرب شناخته می شود. و در کشورهای سرمایه داری نیز مطبوعات در خدمت خواست و نیاز طبقه حاکم یعنی طبقه سرمایه دار است و آزادی موجود در این کشورها آزادی واقعی نیست چرا که آزادی از سرمایه غیرممکن است.
به عبارتی رسانه ها در دسترس تمام افرادی که امکانات اقتصادی لازم و کافی را در اختیار دارند قرار می گیرد. نه افرادی که سخنی برای گفتن دارند.
در ضمن رسانه ها و اندیشه آزادی برای اصلاح خود، متکی بر بازار آزاد و افکار است و مکانیزم بازار بر ارزش فروش استوار است.
به عبارتی عمل رسانه یک معامله است همانند سایر معاملات دیگر آنها محصولی را عرضه می کند. مردم هم در میدان رقابت آن را می خرد و به مصرف می رساند.
چه بسا بسیاری از رسانه ها قادرند با توسل به روشهای متفاوت و متعددی افکار، نیات و خواسته های خود را به شکلی زیبا و محقانه به مردم عرضه نمایند و آنان را چنان شیفته خود نمایند که گویی خود حقیقت اند.
بروز انتقاداتی علیه نظام آزادی گرا، به خصوص در مورد انحصار وسایل ارتباطی در دست سرمایه داران بزرگ منجر به بروز نظریه مسئولیت اجتماعی گردید. نظریه مسئولیت اجتماعی بر پایه این فرض بنا شده که «آزادی» همیشه تعهداتی را به همراه دارد و رسانه ها در جامعه دارای موقعیت ویژه ای هستند باید در مقابل جامعه مسئول باشند تا آنجا که رسانه ها مسئولیت خود را درک می کنند نظام آزادی گرا کفایت می کند ولی وقتی رسانه ها رسالت خود را نادیده گرفتند لازم است نهادی براعمال مسئولیت اجتماعی آنها نظارت داشته باشد.
سوالی اساسی که اینجا مطرح است اینکه چه کسی یا چه نهادی شایستگی این نظارت را دارد؟ حاکمیت، مردم، یا خود روزنامه نگاران چنانچه حاکمیت حق نظارت داشته باشد این خطر وجود دارد به جای نظارت براعمال حکومت از آن حمایت کنند. و به جای وفاداری به حرفه روزنامه نگاری به دولت وفادار شوند.
اما نظرات و دیدگاههای مردم و همچنین اطلاعات و معلوماتی که مردم کسب می کنند به آنچه رسانه به عنوان پنجره ای به سوی جهان به افراد عرضه می کنند وابسته اند.
پس شایسته ترین نهاد، نهادی است که از خود روزنامه نگاران تشکیل شده باشد و اینجا است که انجمن های صنفی روزنامه نگاری و خبرنگاری اهمیت می یابد و حاکمیت در تشکیل و انحلال آن هیچ نقشی نباید داشته باشد. افراد جامعه نیز محرک اصلی پویایی ارتباطات و روزنامه نگار اطلاعاتی هستند.
مطبوعاتی که به مسئولیت اجتماعی توجه دارند هم از سمت افکار جامعه و هم از سوی اصول اخلاق حرفه ای کنترل می شوند.

حسن اشتهار و خوشنامی حرفه
- تدبیر، باتوجه به ماهیت و نوع حرفه حسابداری چگونه می توان اصول حرفه ای اخلاقی را در آن توسعه داد.
- آقای صفار، ارتباط دوسویه جوامع حرفه ای با نظام اقتصادی که از یک طرف متضمن ارائه خدمات حرفه ای و از سوی دیگر تامین کننده اشتغال ارائه کنندگان این خدمات است. ناگزیر باید تابع ضوابط دقیقی باشد که دو طرف را به حقوق هم آگاه کند. حرفه حسابداری عمومی از متشکلترین و منضبط ترین حرفه های دنیاست و به دلیل نوع و ماهیت خدماتی که ارائه می کند از اعتماد و اعتبار خاصی برخوردار است.
تداوم این اعتبار و اعتماد و تقویت آن، به پایبندی فکری و عملی اعضای حرفه به ضوابط رفتاری و اخلاقــی آن بستگی دارد. رفتار حرفه ای رابطه غیرمستقیمی با محسوس بودن تولید هربنگاه دارد. در یک بنگاه تولید اتوموبیل، رفتار حرفه ای در کیفیت خودرو و خدمات پس از فروش آن متبلور می شود و در یک موسسه نقاشی ساختمان، رفتار حرفه ای در کیفیت خدمات ارائه شده که تابع عمر و زیبایی رنگ است. در حرفه حسابداری عمومی، جامعه و اعضای آن به کسب اعتماد و اعتباری استراتژیک نیازمندند که باتوجه به نوع خدمات ارائه شده از سوی ایشان -خدمات اعتبارافزایی- در دراز مدت قابل تامین است. کسب این حسن اشتهار و خوش نامی برای هر حرفه و اعضای آن و حفظ و ارتقای آن بــــــه سادگی شدنی نیست وعزمی راسخ می طلبد. به طور خلاصه اساس به کارگیری حسابداران رسمی، اشتهار آنان به خوشنامی حرفه ای است و این سرمایه ای است که ضامن بقای حسابداران رسمی و جامعه حرفه ای آنان می باشد.
- این پرسش را از مدیر اجرایی انجمن صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی ایران پرسیدیـــم و عوامل توسعه اصول اخلاق حرفه ای در حرفه های خدماتی را جویا شدیم. آقای احمدی مهربانی در پاسخ چنین گفت؛
- به نظر من انسجام گروهی عامل اصلی رشد و توسعه این اصول در یک حرفه خاص است. البته خود انسجام گروهی نیز متاثر از عوامل متعددی است.
عده ای براین عقیده اند که رضایت شغلی باعث افزایش تعهد به اصول اخلاق در حرفه می شود. ضمن تایید نظر این عده باید یادآور شد که همان گونه که در ادبیات مدیریت نیز بیان شده است؛ رضایت شغلی در مقابلش نارضایتی شغلی را نیز دارد. نارضایتی شغلی هم می تواند باعث شکل گیری نوعی اصول اخلاق حرفه ای گردد. متاسفانه آنچه که در اذهان در خصوص اخلاق شکل گرفته است تعریف درست و جامعی نیست. قضیه را به این گونه شود تحلیل کرد که اخلاق جمع خلق و خوی است و به مجموعه خلق و خوی های افراد اخلاق می گویند. همانگونه که می گویند فلانی آدم بداخلاقی است. پس چون پدیده ای به نام بداخلاقی وجود دارد، اخلاق حرفه ای منفی هم می تواند مطرح باشد. این پدیده در میان گروهها و سازمانهایی که عملکردشان مورد تایید جامعه نیست شکل می گیرد و اصول اخلاق حرفه ای آنها نامیده می شود که از نظر ما مطرود است.

قوانین و نظارت حاکم بر حوزه های تخصصی کار و تولید
باکمی توجه و دقت بر محیط پیرامون و سبک زندگی بشر امروز در سطح ملی و جهانی به خوبی درمی یابیم زندگی امروز انسان، دستخوش تغییرات بسیار سریع و جدیدی شده است بویژه آنکه ابزارهای ارتباطی گسترده (MASS MEDIA) جهان را به دهکده معروف مک لوهان مبدل ساخته است و اطلاعات گاهی فراتر از سرعت نور از یک نقطه به نقطه ای دورتر از جهان، مخابره و ارسال می شود. این چیزی نیست جز تعبیر رویاهای «الوین تافلر» در به تصویرکشیدن موج سوم که مدتهاست بر پیکره جهان جاری شده و به واقعیت پیوسته است.
آقای دکتر معینی با نگاهی به عصر جدید ارتباطات، اصول اخلاق حرفه ای را در دستان پرقدرت سرمایه داری نوین می بینند و به تفسیر آن می پردازند. وی براین اعتقاد است که نیروهای به مراتب پیچیده تر از امروز و دیروز، در حال شکل دادن ماهیت روانی آینده زندگی بشر هستند، بنیانهای اخلاقی و نظامهای ارزشی گذشته، سالهاست فرو ریخته و جای خود را به ارزشهای نوینی داده است که بسیاری از ما هنوز به روشنی شناخت درستی از آنها نداریم. ما سرنوشت خود را به دست تمدنی سپرده ایم که دائماً از طریق مکانیسم های بسیار پیچیده ای، بررفتار، کردار و پندار ما تاثیر می گذارد، تا سرانجام همه را در شبکه هستومندی تنیده از تاروپود اطلاعات و ارتباطات الکترونیکی سازمان دهد.
در چنین فضایی، نظام نوین سرمایه داری با تجدید ساختار خود، تمامی اصول و قوائد حاکم بر بازار کار، اشتغال، تولید و مصرف... را در اختیار می گیرد. تا جایی که به گفته «کاستلز» این سرمایه است که بر سرمایه داران حکومت می کند و برپایه حذف و شمول تمامی جهان ا را به انقیاد خود در می آورد. جهان و شبکه، زمان و مکان نمی شناسد. دینامیسم درونی جامعه شبکه ای روابط درونی این شبکه را به شکلی سازمان می دهد که دائم در حال مرزشکنی و فراسوی از چارچوب های موجود می باشد. شکل و فرم این شبکـه آنقدر سیال می باشد که دمادم در حال تطور و دگرگونی به سر می برد. حجم عظیمی از سرمایه و اطلاعات با سرعت باورنکردنی از طریق امواج الکترونیکی از یک نقطه به نقطه دیگر جابه جا می شود. در حالی که هزاران نفر در یک گوشه جهان یک آن دعوت به کار می شوند در گوشه دیگر ده ها هزار نفر در یک لحظــه از کار باز می مانند.

مفاد مهم آیین نامه های اخلاقی
- بی تردید تمامی حرفه های فعال در جامعه بشری دارای آیین نامه های اخلاقی - حرفه ای هستند که به سان و جدانی بیدار عملکرد و نتایج حاصل از رفتارهای آنها را نظارت و کنترل می کند. بویژه حرفه ای چون حرفه پزشکی که از حساسیت خاصی برخوردار است درباره آیین نامه پزشکی آقای مهندس محمد، گزارش را ادامه می دهد:
- قطعاً حرفه ای چون پزشکی که با جان و مال و ناموس جامعه پیوند نزدیک دارد می بایست دارای اخلاق حرفه ای منحصر بفردی باشد که اختیارات و محدودیتهای فراوانی را برای اعضاء خود ایجاد می کند. تخطی از اصول حرفه ای پزشکی هرچندهم که کوچک باشد آثار زیانباری را در پی دارد. محدودیتی چون اظهار سوگندنامه پزشکی، اعضای این حرفه را قادر می سازد تا به هنگام معالجه، جان و مال و ناموس بیماران را در اختیار بگیرند و تا سرحد توان در بهبود آنان کوشش نمایند.
- خانم دکتر هاشمی، نظرشما درباره اصــول بین المللی اخلاق حرفه ای در خبرنگاری چیست؟
- اصول زیر به عنوان اصول بین المللی اخلاقی - حرفه ای روزنامه نگاری به وسیله سازمانهای بین المللی تدوین شده است که در ده اصل می آید:
اصل اول: حق مردم در دستیابی به اطلاعات درست
مردم حق دارند به اطلاعات دقیق و جامع دست یابند و نیز بتوانند آزادی خود را بااستفاده از رسانه های گوناگـــون فرهنگی و ارتباطی به طور آزادانه ابراز نمایند.
اصل دوم: خبرنگار بایستی خود را وقف حقیقت نماید
خبرنگار می باید رویدادها را وجداناً در گسترة صحیح خود با ترسیم مناسبات اصلی و بدون تحریف با کاربرد ظرفیت خلاقانه خود انعکاس دهد تا مواد خام خبری مناسب در اختیار مردم قرار گیرد.
اصل سوم: مسئولیت اجتماعی روزنامه نگار
اطلاعات در خبرنگاری به منزله منفعت اجتماعی و نه به منزله کالا درک می شود.
اصل چهارم: شرافت حرفه ای خبرنگار
معیارهای عالی شرافت در این حرفه، مشتمل بر حق خبرنگار در خودداری از کارکردن برخلاف باورهایش و یا افشای منابع اطلاعاتـــــی خود و نیز حق شرکت در تصمیم گیری دستگاهی که در استخدام آن است. شرافت حرفه ای به خبرنگار اجازه نمی دهد که هرشکلی از اشکال رشوه را پذیرفته و یا دفاع از منفعتی خصوصی را بررفاه عمومی ترجیح دهد. چنین احترام به دارایی معنوی و بـه ویژه منع سرقت های ادبی از جمله اخلاق حرفه ای خبرنگاران به شمار می رود.
اصل پنجم: دسترسی همگانی و مشارکت
ماهیت این حرفه اقتضا می کند که خبرنگار راههای دسترسی مردم به اطلاعات و مشارکت آنان در رسانه ها را ارتقاء بخشد. از جمله این حقوق همانا حق تصحیح، اصلاح و پاسخگویی است.
اصل ششم: احترام به حریم خصوصی و حیثیت انسانی
احترام، حق فردی، حفظ حریم و اسرار خصوصی و مشورتی انسانی که با قوانین ملی و بین المللی مربوط به حفظ حقوق و شهرت افراد، منع افترا، تهمت، توهین و مخدوش کردن شهرت افراد هماهنگ است.
اصل هفتم: احترام به منافع عمومی
احترام کامل به حیثیت ملی جامعه، نهادهای دموکراتیک، عفت عمومی، اخلاق و عرف جامعه را ضروری می داند.
اصل هشتم: احترام به ارزشهای جهانی و متنوع فرهنگها
یک خبرنگار حقیقی موانع ارزشهای عام انسانی و در درجه نخست، صلح و دموکراسی، حقوق بشر، پیشرفت اجتماعی آزادی ملی است. آگاهی خبرنگار از مقررات مندرج در کنوانسیون ها، بیانیه ها و قطعنامه هــــــای بین المللی نزد اخلاق حرفه ای به شمار می آید.
اصل نهم: محو جنگ و سایر مصائب فراروی بشر
تعهد اخلاقی نسبت به ارزشهای عام انسانی، خبرنگار را به پرهیز از هرنوع توصیه و یا تحریک جنگهای متجاوزکارانه و سابقه تسلیحاتی، بویژه در مورد تسلیحات هسته ای و به پرهیز از شکل های خشونت، نفرت یا تبعیض، بخصوص نژادپرستی و آپارتاید، سرکوبگری رژیم های استبدادی استعمار و همچنین به پرهیز از سایر مصایب بزرگ مضر به حال بشریت چون فقر، سوء تغذیه و بیماریها ملزم می کند.
اصل دهم: برپایی نظم اطلاعاتی و ارتباطی نوین جهانی
هدف این نظم که بخشی لاینفک از نظم نوین اقتصادی بین المللی به حساب می آید، استمارزدایی و دموکراتیک کردن اطلاعات و ارتباطات در سطوح ملی و بین المللی است که برپایه همزیستی مسالمت آمیز مردم و بااحترام کامل به هویت فرهنگی آنان صورت می گیرد.
کمیسیون مک براید، توصیه اکید کرده است که نظامنامه اصول اخلاقی در سطح ملی و در برخی موارد در سطح منطقه ای امری مطلوب است مشروط بر آنکه این قوانین از سوی خود حرفه تهیه و تصویب گردد.
چرا که اصولاً اخلاق، متاثر از عقاید، باورها و ارزشهای حاکم بر جوامع است. لاجرم اخلاق حرفه ای روزنامه نگاری نیز در هر فرهنگ ویژگی ها و مختصات خاص خود را داراست به عنوان مثال حریم خصوصی افراد در یک جامعه شرقی با جامعه غربی تفاوتهایی دارد.
در ایران طرح اولیه میثاق اخلاق حرفه ای روزنامه نگار توسط آقای دکتر کاظم معتمدنژاد مشتمل بر 14 اصل تهیه شده است که با اصول بین المللی، اخلاقی حرفه ای بالا هماهنگی دارد و می باید از طرف تشکل صنفی روزنامه نگاران به رسمیت شناخته شود و نیز قادر به حمایت از آن باشد.
مطبوعات در جامعه ما، همچون هر کالای وارداتی دیگر فرهنگ خاص خود را به همراه دارد. ضرورت تدوین اصول معینی که بتواند علاوه بر حفظ مصالح یک جامعه، چارچوبهای کاری روزنامه نگاران را نیز مشخص کنند. بیش از هرچیز آسودگی خاطر آنها را به همراه خواهد داشت. تعریف معیارهای اخلاقی شفاف کردن خطوط قرمز مانع از مخدوش شدن سهوی یا عمدی آنهاست.

آیین رفتار حرفه ای حسابداران
آقای مهندس صفار، چارچوب آیین رفتار حرفه ای حسابداران رسمی را در قالب اصول و ضوابط حسابداری و حسابرسی می داند و در این باره چنین اعتقاد دارد که جامعه حسابداران باید در قالب این چارچوب ضوابط خاص خود را تدوین کند. این امر در دستور کار سال جاری جامعه قرار دارد.
در این چارچوب اصولی بنیادی پیش بینی شده که عبارت است از رعایت درستکاری، بیطرفی، صلاحیت و مراقبت حرفه ای، رازداری، رفتار حرفه ای و اصول و ضوابط حرفه ای. افزون بر این استقلال حسابداران عمومی، مفهومی کلیدی است که دو جنبه واقعی و حتی ظاهری آن مطرح است. گفته می شود حسابرسان نه تنها در واقع باید مستقل باشند، بلکه باید مستقل نیز به نظر برسند. این اصول کم و بیش در حرفه های دیگر نیز وجود دارد و حسابداران رسمی نیز پایبندی عمیقی به این اصول دارند. مجموعه آیین رفتار حرفه ای در نشریه شماره 123 سازمان حسابرسی درج شده است.

نگاهی گذرا به اخلاق حرفه ای
زمانی که فاصله میان کشورهای جهان ازنظر توسعه در تمام ابعاد افزایش یافت، برای بسیاری از کشورهایی که امروز سرعت رشدشان موردتوجه است، واضح بود که دلایل بسیاری باعث افزایش این فاصله می شود. ازجمله اعتقاد و باور عمیق به توسعه، درک واقعی به انجام کارها به صورت گروهی، وجود فرهنگ وفاق ملی به جای رشد فردی، توجه به رفاه عمومی و توسعه تولید، گسترش بازارهای صادراتی توسعه علم مدیریت نوین و پرداختن به دانش و دانایی در تمام سطوح که نتیجه آن تولد ابزارهای جدید ارتباطاتی - اطلاعاتی یا همان اینترنت به صورت شبکه ای جهانی بوده است.
این توسعه و رشد طی دو دهه بین سالهای 2000-1980 رخ داده است به گونه ای که بازارهای جهانی یکی پس از دیگری توسط کشورهای صاحب دانش و تکنولوژی شناسایی و مورد بهره برداری قرار گرفته است اما یکی از دلایل ناپیدا اما محسوس که باعث رسیدن به چنین رشد و توسعه در کشورهای پیشرفته شده است، شفاف سازی و ارائه تعاریف درست از اصولی است که حاکم بر اجرای کارهای مدیریتی و تولید است یعنی اصول اخلاق حرفه ای که همگی در تمام سطوح و حرف باید به آن معتقد باشند و عمل کنند.
این اصول برمبنای برنامه ریزی درست ازنظر اخلاق حرفه ای و وجدان کار در کشورهای توسعه یافته سالهاست مورداجرا قرار گرفته و کوتاه مدتی است موردتوجه کشورهـای درحال توسعه نیز واقع شده است به گونه ای که تعهد کاری و حس مسئولیت در انجام مشاغل و حرفه های فرهنگی، اجتماعی سیاسی و اقتصادی را تحقق بخشیده است. اما اصول اخلاق کار حرفه ای چیست و ابعاد آن تا به کجاست و چگونه می توان آن را محقق ســـاخت. اینها پرسشهایی است که در ادامه می تــــوان پاسخ آنها را جستجو کرد. با هم می خوانیم:

اخلاق کاری و ابعاد آن
اخلاق کاری عبارت است از مجموعه ای از «بایدها» و «نبایدها» که کارکنان یک سازمان (جامعه) درجهت تحقق کامل شرایط کمی و کیفی کاری که تعهد کرده اند باید رعایت کنند. نظامهای اخلاقی که در کار تاثیر می گذارند دارای دو بعد کلی ثابت و متغیر هستند.
ابعاد ثابت اخلاق کار فراتر از ظرف زمان و مکان هستند و درواقع برخاسته از نگرشهای هستی شناسانه و انسان شناسی فاعل کار (استاندارد کننده کار)اند و ماهیت آنها فرامعیشتی، فراملی، فراتاریخی و جاودانی است همچون نیکی، عدل، ایثار، شجاعت،...
ابعاد متغیر نظام اخلاقی کار در طول زمان باتوجه به مقتضیات زمان و مکان متحول شده و کارکرد و نقش آنها این است که مطلوب ترین شکل کمی و کیفی کار را با توجه به شرایط آن تعیین کنند، مانند دادن حق کارگران، توجه به مسائل رفاهی و اولیه آنان... .
تعریف و نظریه های اخلاق که تشریح شد حکایت از آن دارند که خاستگاه اصلی اخلاق تعهد و احساس تکلیف اجتماعی و روابط اظهاری و عاطفی است. در روابط اظهاری نوعی صمیمیت، اعتماد و تعهد وجود دارد که کنشگران (فردی و جمعی) درگیر در رابطه را وامی دارد رفاه حال یکدیگر را درنظر بگیرند. در این نوع رابطه نفع فردی ازطریق سود جانشین که همان دوستی و معاشرت پذیری است تامین می شود.
اما درمقابل، کار شکلی از کنش ابزاری و صرف انرژی برای تبدیل وضع موجود به مطلوب و پاسخگویی به نیازهای انسانی است.

تعریف تعهد کاری
وجدان یا تعهد کاری در دانش مدیریت چنین تعریف شده است: «وجدان کاری عبارت است از نوعی احساس پای بندی(تقید) درونی به منظور رعایت الزامهای کمی و کیفی کار، که از سوی فرد (یا گروه) انجام آن تقبل شده است». وجدان کاری قبل از هر چیز تحت تاثیر نظام اعتقادی حاکم بر فرد است.
به عبارتی می توان گفت که تعهدکاری: عبارت است از همذات پنداری و پاسخ عاطفی به اجتماع جامعه ای (دگر تعمیم یافته انتشاری) از طریق کار و تعهد حرفه ای: مبتنی است بر احساس مسئولیت و علاقه نسبت به حرفه ای خاص و اجتماع آن است. اجتماع حرفه ای نوعی دگر تعمیم یافته ویژه است. تجسم بیرونی اجتماع حرفه ای را باید در انجمنهای شغلی، اصناف، اتحادیه های کارگری و نظایر آن جستجو کرد.
میزان تعهد حرفه ای تابعی از وجود اجتماع حرفه ای و میزان سرزندگی آن است و این تا حدی بستگی به تجسم خارجی اجتماع حرفه ای دارد که معمولاً در هیات انجمنهای داوطلبانه نظیر اصناف، اتحادیه ها، انجمنهای حرفه ای و غیره تجلی می یابد. درهمین رابطه دورکیم با اشاره به وضع نابسامان نفع اقتصادی جوامع مدرن و رشد روزافـــــزون علایق خودخواهانه فردی می گوید: آنچه پی جویی افراطی و بیمارگونه علایق فردی را مهار میکند گروهی است که فرد به آن احساس تعلق دارد و خود از اقتدار لازم برای وضع قانون و حدود بر رفتار فرد برخوردار باشد، عملکرد موثر هر نظام اخلاقی فقط درصورتی ممکن است که گروه آن اصول اخلاقی را به وسیله اقتدار خود حفظ کند. نظام اخلاقی تشکیل می شود از قواعدی که ناظر بر رفتار افراد است و آنها را وادار می کند به این یا آن شکل عمل کنند و بر امیال آنها حدودی مقرر می کند و آنها را از فراتر رفتن از این حدود منع می کند. فقط یک قدرت اخلاقی مشترک وجود دارد که برتر از فرد است و به طور مشروع می تواند برای او قانون وضع کند و آن قدرت جمع است. (دورکیم 7 - 6 - 1957)
گروههای حرفه ای و انواع گروههای ثانوی، محیطی را ایجاد می کنند که این اصول اخلاقی در درون آنها زاده شود. بهترین راه ایجاد چنین محیطهایی «گردهم آوردن افراد عضو یک حرفه» است هرچه ساختار این گروهها مستحکم تر و هرچه روابط اعضای آنها گسترده تر و مکررتر باشد مبادله افکار و احساسات بیشتر و افکار عمومی حاصل از این تماسها و مبادلات فراگیرتر می شود و عده بیشتری را در برمی گیرد. این گروهها از یک سو علائق و منفعت طلبی‌های خودخواهانه فردی را مهار می کنند و اخلاق اجتماعی را به اعضای خود می آموزند و از سوی دیگر با آفرینش قدرت اجتماعی میل دولت را به سلطه نامحدود بر جامعه مهار می کنند.

تعهد
تعهد یکی از ارکان اصلی اخلاق در هر جامعه است.به همین دلیل، این مفهوم عضویت محوری در تمام نظریه های اخلاق دارد. منتهی بعضی نظریه ها تعهد و الزام را به صورت مقوله شرطی مفهوم سازی می کنند و برای بعضی نظریــــه ها الزام زمانی حائز منزلت اخلاقی می شود که خصلت قطعی به خود بگیرد.
تکلیف اخلاقی انسان برخاسته از تقاضای عقل است. به عبارتی منبع اخلاقیات در خرد موجود عقلانی است. صحت عمل تابع قانون اخلاقی است. و آزمون سازگاری یک کنش با قانون اخلاقی یک آزمون صوری (فرمال) است. به همین دلیل فراقاعده قانون اخلاقی، ازنظر کانت، ناظر به مضمون کنش نیست، بلکه به فرم (شکل) آن است. لذا سوال این است که کنش چه شکلی به خود بگیرد تا طبق فراقاعده (بالاترین اصل)، اخلاقی تلقی گردد. پاسخ به این سوال در ماهیت عقل نهفته است (همان).
شکل عمل اخلاقی همانند شکل عمل ریاضی است. بنیان هر دو نوع عمل بر خرد (عقل) استوار می باشد. لذا ویژگیهای شکل عمل اخلاقی را باید در ویژگیهای عقل ردیابی نمود. ویژگیهای محوری عقل عبارتند از: انسجام منطقی (CONSISTONCY) عامیت (شمولیت) (UNIVERSALITY) و پیشینی(APRIOR)

ادامه دارد ...

منبع:  ماهنامه  تدبیر  1382  شماره 135 ۱۳۸۲
نویسنده : فرانک جواهردشتی
نویسنده : مریم خلیلی عراقی
نویسنده : مهرانگیز یقین لو