خطر بافت فرسوده برخی از مناطق و محله‌های شهرهایمان هر لحظه بیشتر می‌شود و دست آخر هم به دردسرمان خواهد انداخت. دیر یا زود دارد، اما از همین حالا پیداست که سوخت و سوز ندارد.
این درست که گمانه‌زنی‌هایمان به جایی قد نمی‌دهد و نمی‌دانیم آخرش چه خواهد شد اما همگی می‌دانیم این خانه‌ها باید بمیرند و از خاکسترشان کاشانه‌ای قرص و محکم در محله‌های فرسوده و قدیمی بنا شوند. اگرچه گشت و گذار در محله‌های قدیمی همیشه خاطره‌انگیز و آرامش‌بخش است اما مدت‌هاست بافت‌های فرسوده و قدیمی شهرهایمان به تهدیدی جدی برای جان ساکنان آن تبدیل شده است.
محله‌های فرسوده و بافت‌های مساله‌دار شهرهایمان در جریان ناهماهنگی‌ها و عدم همکاری و تعامل بین‌بخشی همچنان فرسوده‌تر می‌شوند اما حرکت لاک‌پشتی پروژه نوسازی بافت‌های فرسوده و عدم تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی‌های دقیق موجب شده اقدامات انجام شده تاکنون از اثربخشی لازم برخوردار نباشد و فرصت‌ها در میان اختلاف نظرهای سازمان‌ها و دستگاه‌های متولی به سرعت برق و باد از دست برود تا به هنگام وقوع حادثه تنها افسوس‌ها باقی بماند.

طرحی که فرسوده شد
براساس آخرین آمارهای اعلام شده از سوی وزارت مسکن و شهرسازی، هم‌اکنون حدود 65 ‌هزار هکتار بافت فرسوده در کشور وجود دارد که 3000 هکتار آن متعلق به تهران است و این در حالی است که اگرچه شعار نوسازی و احیای بافت‌های فرسوده کشور از برنامه سوم توسعه آغاز شده و در برنامه چهارم توسعه نیز رسیدگی به این معضل در اولویت اجرایی متولیان امر قرار گرفت اما واقعیت این است که نوسازی بافت‌های فرسوده طی سال‌های اخیر هنوز در پیچ و خم‌های تامین اعتبار و نبود تعامل مطلوب بین سازمان‌های مسوول مانده است.
هرچند به گفته معاون وزیر مسکن، از ابتدای سال 84 تا پایان سال گذشته (برنامه چهارم توسعه) حدود 3500‌هکتار بافت فرسوده شهری احیا و نوسازی شده و این میزان بیش از3‌‌/‌‌5 برابر اقداماتی است که طی 26 سال گذشته در این زمینه انجام شده است اما بسیاری از کارشناسان و صاحبنظران معتقدند عملکرد سازمان‌های متولی مانند وزارت مسکن و شهرداری‌ها در نوسازی بافت‌های فرسوده تاکنون قابل دفاع نبوده و با وجود تمام این تلاش‌ها، این معضل همچنان به قوت خود باقی است.
در واقع اگرچه درخصوص بافت‌های فرسوده، حرف‌های بسیاری گفته شده و طرح‌های مختلفی به تصویب رسیده است اما حتی مسوولان نیز اذعان دارند که در بحث نوسازی بافت‌های فرسوده کشور از حرف تا عمل فاصله بسیاری وجود دارد و اگر گامی هم در این مسیر برداشته شده از اثر‌بخشی لازم برخوردار نبوده است و در صورت ادامه روند کند فعلی، پروژه نوسازی بافت‌های فرسوده کشور تا 10سال آینده نیز به سرانجام نخواهد رسید.

زلزله؛ مهم‌ترین تهدید
براساس مطالعات و بررسی‌های انجام شده مهم‌ترین تهدید بافت‌های فرسوده خطر وقوع زلزله است و معقول‌ترین و کارآمدترین راه برای کاهش آسیب زلزله، بازسازی بافت‌های فرسوده است که چندان با حمایت و استقبال نهادهای ذی ربط در دولت مواجه نشده است.
وضع نامناسب تهران به رغم همه تلاش‌هایی که برای بهسازی آن صورت گرفته معلول صدها عامل کوچک و بزرگ است که در فرآیندی تاریخی شکل گرفته که این مشکلات می‌تواند در آینده نیز منشأ تهدیداتی علیه پایتخت باشد.
سال80 بود که مطالعات شهرداری و موسسه زلزله‌شناسی ژاپن نشان داد که فعال شدن گسل‌های تهران، این شهر را متحمل خسارت‌های بسیاری می‌کند و لذا باید تدبیری برای نوسازی بافت‌های فرسوده کشور و بخصوص تهران اندیشیده شود اما با گذشت بیش از 8 سال از آن زمان و با وجود تخصیص اعتبارات و اجرای طرح‌های متعدد برای حذف بافت‌های فرسوده، هنوز این بافت‌ها باقی‌اند و این معضل حل نشده است.
این درحالی است که به اذعان مسوولان شهرداری هم اکنون 70درصد ساختمان‌های در حال ساخت و به عبارتی نوساز هم به دلیل رعایت نکردن استانداردهای لازم جزو ساختمان‌های فرسوده محسوب می‌شود و این امر جدا از عدم توفیق نسبی در روند نوسازی بافت‌های فرسوده است.

15 درصد تهرانی‌ها، ساکن بافت فرسوده
آنچه در این میان نگران‌کننده است وضعیت نامطلوب 3000 هکتار بافت فرسوده کلانشهر تهران است که همانند یک بمب ساعتی برای ساکنان آن عمل خواهد کرد.
وزیر مسکن و شهرسازی درحالی از وجود این میزان بافت فرسوده در پایتخت خبر می‌دهد که به گفته حمزه شکیب، رئیس کمیسیون توسعه و عمران شورای شهر تهران در محدوده بافت‌های فرسوده شهر تهران 216 هزار واحد و در کل شهر تهران نیز حدود 600 هزار واحد مسکونی فرسوده وجود دارد.
معضلی به نام بافت فرسوده با توجه به آسیب‌های فردی و اجتماعی که با خود به همراه دارد سال‌هاست که نام تهران را همراهی و شهروندانش را تهدید می‌کند و شاید به همین دلیل است که همواره طرح‌های مختلفی از سوی شهرداری و دیگر سازمانهای مسوول برای برون‌رفت این کلانشهر از چنین مشکلی پیشنهاد شده و حتی تا حدودی در جاده اجرایی شدن پیش رفته است اما سرانجام آن جز پابرجا بودن این مشکل نبوده است.
اگرچه در سال‌های اخیر شهرداری تهران و سازمان نوسازی شهر تهران با اجرای طرح‌های مشارکتی قدم‌هایی برای نوسازی بافت‌های فرسوده پایتخت برداشته‌اند اما روند کند پیشرفت این پروژه‌ها موجب شده عملکرد شهرداری تهران در این زمینه راضی‌کننده نباشد.

نارضایتی شورا از کوتاهی شهرداری
عملکرد نه‌چندان مطلوب سازمان نوسازی شهرداری تهران برای نوسازی بافت‌های فرسوده در جلسات متعدد شورای شهر که به بررسی اقدامات انجام شده توسط این سازمان اختصاص داشته، بارها مورد اعتراض اعضای شورای شهر واقع شده به طوری که رئیس کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر تهران در یکی از این جلسات با انتقاد صریح از شهرداری تهران گفت: طی 7 سال گذشته اعضای شورای شهر برای احیاء بافت فرسوده فریاد زدند ولی مجریان در شهرداری با طلب مهلت‌های 2 ماهه و لبخند، زمان را از دست دادند.
رسول خادم معتقد است: شهرداری تهران برای املاکی با وسعت قابل توجه طی چند روز طرح و برنامه ارائه می‌دهد ولی برای اراضی در اختیار در بافت‌های فرسوده تعلل می‌کند و تمایلی برای اولویت دادن به این املاک جهت احیاء و نوسازی ندارد.
از سوی دیگر مهدی چمران ـ رئیس شورای شهر تهران ـ نیز در تایید سخنان خادم گفت: متاسفانه درددل ما در زمینه نوسازی بافت‌های فرسوده بسیار زیاد است، چرا که از دوره دوم شورای شهر به یاد داریم این سازمان در حال ارائه برنامه بوده ولی تاکنون نتیجه مطلوب حاصل نشده است.

نکته:
وضع نامناسب تهران به رغم همه تلاش‌هایی که برای بهسازی آن صورت گرفته معلول صدها عامل کوچک و بزرگ است که در فرآیندی تاریخی شکل گرفته که این مشکلات می‌تواند در آینده نیز منشأ تهدیداتی علیه پایتخت باشد
نگرانی‌های اعضای شورای شهر نسبت به وضعیت ناخوشایند بافت‌های فرسوده و جدی نگرفتن این تهدید بالقوه در پایتخت موجب شده که شورا هر از چند گاهی بطور دوره‌ای از مسوولان شهرداری تهران بخواهد که با حضور در جلسات شورا توضیحاتی را در زمینه پیشرفت کار ارائه دهند.
به نظر می‌رسد هرچه شورا اهرم نظارتی خود را قوی‌تر می‌کند اما شهرداری و سازمان نوسازی شهرداری تهران به عنوان متولی اجرای پروژه نوسازی بافت‌های فرسوده همچنان ترجیح می‌دهد به روش آهسته و ناپیوسته پیش برود!

نوسازی، اسیر اختلاف‌نظرها
نارضایتی شورای شهر نسبت به روند کند نوسازی بافت‌های فرسوده پایتخت در حالی همچنان ادامه دارد و اعضای شورای شهر معتقدند شهرداری و سازمان‌های زیرمجموعه متولی باید با سرعت عمل بیشتری در این زمینه وارد عمل شوند که در مقابل این نظریه شهردار تهران عقیده دیگری دارد.
محمدباقر قالیباف چندی پیش در همایش سالانه نوسازی بافت‌های فرسوده شهری با تاکید بر این‌که در نوسازی بافت‌های فرسوده نباید عجله کرد، گفت: حل مشکل بافت فرسوده نیازمند نگاه سیستمی و مدیریت قوی و ماندگار است که با منطق درست تصمیم‌گیری کند و بنابراین شهرداری نوسازی بافت‌های فرسوده را با اقدامات عجولانه و غیر کارشناسی نمی‌پذیرد.
وی معتقد است: در این اقدامات سرمایه‌گذاران و مردم محروم منطقه، انبوه‌سازان، اعتبارآورندگان، بانک‌ها، دولت، شهرداری، شرایط اقتصادی و فرهنگی حاکم بر شهر و کشور طرف‌های کار هستند و همگی موثر در نوسازی بافت‌های فرسوده که اگر با هم هماهنگ نشوند، اثربخشی لازم به دست نخواهد آمد...
شهردار تهران البته به وجود برخی ناهماهنگی‌ها در پروژه‌های نوسازی بافت‌های فرسوده اشاره کرد و همین مساله را موجب کندی پروژه‌های دردست اجرا دانسته و در آخر آب پاکی را روی شهروندان تهرانی ساکن بافت‌های فرسوده ریخته و گفت: هیچ اقدام عاجلی به درد حل مشکل بافت فرسوده نمی‌خورد و شهرداری نیز هیچ اقدام ضربتی برای نوسازی بافت‌های فرسوده انجام نخواهد داد.
اختلاف نظر میان مسوولان بر سر نوسازی بافت‌های فرسوده و مقام سازی ساختمان‌های مسکونی در حالی ادامه دارد که به نظر می‌رسد آن دسته از مسوولانی که معتقدند برای نوسازی بافت‌های فرسوده نباید عجله کرد، تهدیدهای موجود از جمله خطر زلزله برای بافت‌های فرسوده و ساکنان آنها را چندان جدی نگرفته‌اند.
این مسوولان در حالی بر طرح‌های بلند مدت به جای اقدامات عجولانه تاکید دارند که مشخص نیست برای به سرانجام رساندن طرح‌های طولانی‌مدت خود چه مدت زمانی در نظر گرفته‌اند و نوسازی هر هکتار بافت فرسوده چند سال به طول خواهد انجامید؟
به هر حال، وجود 65 هزارهکتار بافت فرسوده در نقاط مختلف کشور و روند کند بازسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده، زنگ خطری است برای مسوولان که با توجه به زلزله‌خیز بودن کشور همواره احتمال وقوع یک حادثه شوم در آینده‌ای که هر لحظه دور از انتظار نیست را داشته باشند، اما معلوم نیست چرا صدای بلند این زنگ‌های خطر، گوش مسوولان و متولیان امر را نمی‌آزارد؟

منبع: / روزنامه / جام جم ۱۳۸۹/۲/۲۹
نویسنده : پوران محمدی