تقابل طبیعت و تربیت یکی از اسرار بزرگ ذهن است و پژوهش های زیادی بر نقش نسبی ژن ها و محیط در تعیین ویژگی های فردی از توانایی های ورزشی گرفته تا شخصیت یا استعداد چاقی بر آن متمرکز بوده اند.

پژوهش های هوشمندانه
بیش از یک قرن پیش «سر فرانسیس گالتون» پژوهش درباره نقش ژن ها در تعیین هوش را آغاز کرد. وی چنین فرض کرد که والدین هوش را به فرزندان شان انتقال می دهند و آنها نیز ژن های تقویت کننده هوش را به فرزندان خویش منتقل می کنند. او به منظور آزمایش اندیشه های خود از روشی استفاده کرد که امروزه هم کاربرد گسترده یی دارد؛ بررسی دوقلوها. دوقلوهای همسان علاوه بر اینکه شبیه یکدیگر به نظر می رسند، ژن های دقیقاً یکسانی را حمل می کنند. برای مثال دانشمندان با بررسی تفاوت های بین دوقلوهای همسان و غیرهمسان که در یک محیط پرورش یافته اند، اما ژن های متفاوتی دارند، می توانند اثرات محیط را در برابر وراثت ارزیابی کنند.
با پیشرفت ژنتیک مولکولی و نقشه برداری ژنوم انسان در سال 2000 دانشمندان همچنین توانسته اند نقشه هر یک از سلول های بدن انسان را بررسی کنند. هم اکنون پژوهشگران در تلاش هستند ژن های خاصی را بیابند که می توانند مسوول رفتارهایی چون اعتیاد، توانایی ورزشی، افسردگی و تمایلات خشونت بار باشند.

نقش تربیت در کجاست
محققان ژن های خاصی را شناسایی کرده اند که با رفتارها و بیماری های ویژه یی مرتبط هستند. برخی یافته های اخیر از این قرارند؛
- نسخه های متفاوت ژن CYP2A6 تعداد سیگارهایی را که یک فرد در طول روز دود می کند، تعیین می کنند. کسانی که یک نسخه از این ژن را داشته باشند، نیکوتین را متابولیزه می کنند و بنابراین به تعداد بیشتری سیگار نیاز دارند.
- حدود 80 درصد خطر ابتلا به بیماری آلزایمر، ژنتیک است.
- احتمال دارا بودن ژنی که سبب انقباض قدرتمندتر عضلات در سرعت های بالا می شود، در بین دوندگان دو سرعت بیشتر از دوندگان دو استقامت است.
نقش ژن ها در ابتلا به الکلیسم از سال های 1970 یعنی زمانی که بررسی دوقلوها برای اولین بار این ارتباط را نشان داد، مورد توجه بوده است. در آوریل همین سال گروهی به سرپرستی «سوزان برگسون» از دانشگاه تگزاس در آستین 20 ژن را به عنوان کاندیدای ایفای این نقش پیدا کردند. «هانری کرنزلر» استاد روانپزشکی در دانشکده پزشکی دانشگاه کنکتیکت می گوید؛ «هم اکنون پس از بررسی های متعدد، چهار ژن شناسایی شده اند که در ابتلای فرد به الکلیسم نقش دارند.»

حالت بینابینی
پیشرفت علم بررسی ژن های انسان به معنای مطلق انگاشتن نقش طبیعت نیست. به علاوه دانشمندان در پی یافتن شواهدی هستند که هر دو وجه داده ها را تقویت کرده و یک راه بینابینی را مد نظر قرار دهد. پژوهشگران دانشگاه کالیفرنیای جنوبی سال گذشته دریافتند زنان در مقایسه با مردان در تجربه اولین نخ سیگار خود بیشتر تحت تاثیر عوامل محیطی نظیر فشار همجنسان خویش هستند. اما در مورد مردان عامل ژنتیک نقش مهمی در آغاز این تجربه دارد. پژوهشگران مایوکلینیک دریافته اند عوامل محیطی از قبیل قرار گرفتن در معرض حشره کش ها و مواد شیمیایی صنعتی نقش عمده یی در ابتلا به بیماری پارکینسون در مردان بازی می کنند، حال آنکه در مورد زنان عوامل ژنتیک نقش موثری دارند. اگرچه دانشمندان ژن هایی را یافته اند که با بیماری الکلیسم رابطه دارند، اما نمی توان تاثیر عوامل محیطی را در این میان نادیده گرفت. «کرنزلر» در این باره می گوید؛ «هم اکنون نقش ژن ها در وابستگی به الکل و مواد مخدر مورد پذیرش بخش عظیمی از جامعه علمی قرار گرفته است، اما همچنین بسیار روشن است که بدون دخالت عوامل محیطی نظیر دسترسی به الکل و مواد مخدر، اعتیاد بروز نمی کند.»

دردسر مضاعف
نتیجه تمامی بررسی ها این است که تظاهر ژنی، تحت تاثیر محیط قرار می گیرد. تظاهرات بیرونی ژن ها به شاخص های اپی ژنتیک معروف هستند. این شاخص ها شبیه شستی های تنظیم کننده شدت صوت عمل کرده و شدت تظاهر ژنی را تعیین می کنند. دوقلوهای همسان با اپی ژنوم مشابه به دنیا می آیند، اما در طول زمان عوامل محیطی از قبیل مواد شیمیایی، رژیم غذایی و سایر تفاوت های مربوط به شیوه زندگی می توانند این شاخص ها را تغییر دهند. به همین دلیل است که شباهت دوقلوهای همسان با افزایش سن آنها کمتر می شود. در یکی از دوقلوها یک شاخص اپی ژنتیک می تواند تظاهر ژنی اسکیزوفرنی یا سرطان را فعال کند و در دیگری این کار را انجام ندهد. این کشف وجه دیگری به پیچیدگی مساله «طبیعت در برابر تربیت» افزوده است. برای مثال این یافته که دوقلوهای همسان هر دو به یک بیماری نظیر اعتیاد مبتلا نمی شوند، نمی تواند به این معنا باشد که اعتیاد اساس ژنتیک ندارد.
در حال حاضر پژوهشگران به پروژه ژنوم انسانی، پروژه اپی ژنوم انسانی را نیز افزوده اند. مطابق معمول، دانش به جای رسیدن به پاسخ روشنی برای معضل «طبیعت در برابر تربیت»، با پرسش های بیشتری مواجه شده است.

منبع: / سایت خبری / عصر ایران ۱۳۸۸/۱۱/۰۵
نویسنده : زهرا عباس پور تمیجانى