فرآیند تبدیل شدن آکادمیسین به دال اعظم تئوریک پدیده یی است که باید آن را در برساخته شدن قاعده های جهانی در سیطره نئولیبرالیسم کنونی جست وجو کرد. از قضا دلالت یافتن مرجعیت نظریات ساموئل هانتینگتون به خوبی با وضعیت پیوند یافتن نئولیبرالیسم جهانی با تئوری های تمدن گرا و هویت محور سازگار است.
تا پیش از واقعه یازدهم سپتامبر هانتینگتون آکادمیسینی معمولی با کتابی کم اهمیت با عنوان «رویارویی تمدن ها» بود؛ اثری که بلافاصله پس از واقعه یازدهم سپتامبر به صورت تئوری رهایی بخش و راهبردی درآمد.
علت این همه اقبال به چنین اثری چه بود؟ آن هم درحالی که تا پیش از واقعه یازدهم سپتامبر مضامین تئوری های هانتینگتون به روشنی فاقد بصیرت فلسفی و مملو از ساده سازی های ضدهگلی تاریخی بود. هانتینگتون در این کتاب به تقسیم بندی ساده یی از تعارض های تاریخی پرداخت و با تقسیم بندی تاریخی ستیز بشری در سه صورت و ساختار عملاً کتابی پیشگویانه و از جنس طالع بینی های هندی و چینی ولی با رنگ و لعابی آکادمیک نگاشت.
او در این اثر بر این باور بود که ستیز و تعارض های بشری در قرن نوزدهم در تعارض های دولت- ملت متبلور شده است درحالی که در قرن بیستم مساله به صورت ستیز تمدنی درآمده است چرا که دیگر ستیز دولت و ملت در شبکه جهانی ادغام شده و ابتدا به صورت ستیز ایدئولوژیک در میانه جنگ سرد درآمده و سپس با فروپاشی شوروی به صورت ستیزه تمدنی فرهنگی و هویتی درآمده است.
اما مساله اساسی این است که فرهنگ و تمدن در چنین تلقی فاقد بستر های تاریخی و به صورت انتزاعی در نظر گرفته شده است. درست است که کارکردهای سنتی دولت - ملت رنگ باخته است اما ثمره آن برجسته شدن فرهنگ و تمدن به عنوان ایدئولوژی تمامیت خواه نیست. بی معنا شدن سیاست در زمانه ما به بی معنا شدن فرهنگ نیز می انجامد. امروزه سلطه سرمایه داری جهانی نه به واسطه ایدئولوژی های تمدنی و مواریث فرهنگی بلکه از طریق کنترل مستقیم غرایز صورت می پذیرد. حتی نظام اقتصادی نیز از این منطق پیروی می کند. امروزه مبارزه اساسی نه تنها در ستیز تمدنی بلکه در نیروهای داخل در یک حوزه اقتصادی (کار- سرمایه) نیز صورت نمی پذیرد و میان کل نظام و گروه هایی رخ می دهد که به حاشیه رانده شده اند. در واقع ریشه های اساسی ستیز و تعارض ها ریشه های فرهنگی و تمدنی متفاوت به زعم هانتینگتون نیست. چرا که در زمانه ما نه تنها سیاست و فرهنگ بلکه توحش نیز از ایدئولوژی های تمدنی بی نیاز شده است. ستیز و تعارض در منافع را به کلیتی تحت عنوان «تمدن» نسبت دادن به معنای نادیده انگاشتن آنتاگونیسم درونی جامعه جهانی است.
به نظر می رسد ترس از «دیگری خودساخته» و ماخولیای ترور در ساخته شدن دال اعظم هانتینگتون بی تاثیر نبوده باشد. هانتینگتون به جعل هویت های کاذب سیاسی ازدست رفته یی که اتفاقاً ثبات اقتصادی خود را در وابستگی به شرکت های چندملیتی می پندارند، تحت عنوان رویارویی تمدن های اسلامی و مسیحی پرداخت که به خوبی در پیوند با محافظه کاری و نئولیبرالیسم قرار داشت.
پروسه هویت سازی تمدنی و فرهنگی هانتینگتون نه تنها در سطح فرافکنی ستیز و تعارض به ماخولیای دیگری در سطح جهانی تداوم یافت بلکه در سطح داخلی نیز در مضمون «ستیزدرونی تمدن آنگلوساکسون» ادامه یافت. او در کتاب آخر خود تحت عنوان «ما که هستیم؟» به خطر مدفون شدن فرهنگ اصیل امریکایی در زیر بار فرهنگ های دیگر پرداخت و از خطرات کاتولیسیسم بنیادگرای نهفته در فرهنگ اسپانیایی های مهاجر در امریکا سخن گفت؛ آن هم بدون توجه به ساختار تمدن امریکایی که اساساً تمدنی متکثر و فاقد هویتی یکدست است و برآمده از اقوام گوناگونی است که اکنون منافع مشترک با یکدیگر دارند.
هانتینگتون در دو دهه پایانی عمرش به معنای لیبرالی تمام عیار خوشبختی را تجربه کرد چرا که به خوبی می دانست چگونه از استثنای برآمدن تاریخی فرهنگ ها چه در سطح جهانی و چه در سطح داخلی هویتی کاذب تحت عنوان «تمدن» را انتزاع کند و قاعد ه مند شدنش را تئوریزه سازد؛ قاعده یی که به خوبی با سلطه روزافزون نئولیبرالیسم و جهانی شدن فقر و فلاکت هماهنگ است.

منبع: / روزنامه / اعتماد ۱۳۸۸/۰۲/۱۷
نویسنده : امین حامی‌خواه