مجله  پژوهشگران  آذر و دی 1383، شماره 1 

نویسنده : فروردین راستین
30
حرفه نوین کتابداری که حدود 40 سال است در ایران شناخته شده است، سابقه دیرینی دارد. از زمانی که در کتابخانه های قدیمی از صندوق های کتاب (به جای قفسه های مدرن کتابخانه ها) استفاده شده است، محققان و کتاب دوستان با کتابخانه ها دوستی و صمیمیتی داشته اند تا آنجا که گاهی کتابخانه جای خانه اصلی آنها را پر می کرد و در آن محیط احساس آرامش بیشتری می کردند. اما متأسفانه حرفه کتابداری نوین برای بیشتر انسان ها به خصوص در ایران ناشناخته مانده است. وقتی از کتابداری و کتابدار سخن به میان می آید، فقط شخصی را به ذهن می آورند که به افراد کتاب امانت می دهد، کتاب را پس می گیرد، و سر جایش می گذارد. اما اینکه جای کتاب چطور و چگونه پیدا می شود را نمی دانند. کتابدارها همه همّ و غمّ خود را به کار می برند که جای مناسب کتاب را روی قفسه بیابند؛ برای یافتن سرعنوان های موضوعی برای آن، جلدهای مختلف رده بندی را تورق می کنند تا بتوانند چند کلیدواژه موضوعی مناسب را پیدا و در نهایت شماره راهنمای کتاب را درست و مناسب انتخاب کنند که کتاب تازه وارد در کنار کتاب های هم موضوع خود که از قبل در کتابخانه موجود بوده اند، قرار گیرد و مراجعه کننده ای که در موضوع خاصی کتاب نیاز دارد، تمامی موجودی کتابخانه را در روی قفسه کنار یکدیگر و در برگه دان پشت هم ببیند. سال ها پیش مسئولی که از کتابخانه بازدید می کرد، بعد از تعریف و تعارف، تنها ایرادش این بود که کتاب ها روی قفسه یک اندازه نبودند (برخی بلند و برخی کوتاه بودند)؛ و پرسید چرا کتاب های یک اندازه را در کنار یکدیگر نمی گذارید؟ جواب من به آن مسئول محترم تنها این بود که ما تمامی سعی خود را می کنیم که کتاب های هم موضوع کنار یکدیگر باشند. هر چند که در زمان های قدیم کتاب ها را از روی قطع می چیدند، که کارایی فعلی را نداشت.

کتابداری، حرفه ای فرهنگی و پژوهشی است که متأسفانه آن چنان که باید، شناخته نشده است؛ تا آنجا که در سازمان مدیریت و برنامه ریزی، کتابدار جزو گروه های پژوهشی قرار داده نشده است.

در اینجا برای شناساندن این حرفه به همکاران پژوهشگاه مراحل مختلفی که یک کتاب طی می کند تا به دست محقق در کتابخانه برسد، شرح داده می شود؛ هر چند که ممکن است برای خیلی ها ابتدایی و تکراری باشد.

اولین مرحله، انتخاب کتاب برای کتابخانه است. کتاب باید مناسب و با توجه به هدف کتابخانه و مراجعان آن انتخاب شود. در قفسه های کتاب نباید هر نوع کتابی باشد چون اهداف کتابخانه ها متفاوت است. در کتابخانه پژوهشگاه تنها کتاب هایی باید انتخاب شود که مناسب با اهداف کلی پژوهشگاه و رشته های تحصیلی آن باشد.

بعد از انتخاب، مراحل ثبت در دفتر، فهرست نویسی و رده بندی کتاب است. در طیّ این مراحل، با توجه به استانداردهای بین المللی و سرعنوان های موضوعی و رده بندی مناسب کتابخانه، برگه فهرست نویسی برای کتاب تهیه می شود. در این برگه، همه اطلاعات مربوط به کتاب وارد می شود. از طرفی، مراجعه کننده به کتاب را نیز باید در نظر گرفت که از هر طریقی که کتاب را می شناسد، بتواند آن را پیدا کند؛ برای مثال، اگر کتاب مترجمی دارد یا نویسنده همکاری دارد یا به عنوان دیگری معروف است، کتابدار باید برای تمامی این شناسه ها، شناسه افزوده تهیه کند و در برگه دان کتابخانه بگذارد.

بعد از تهیه برگه کتاب، نوبت به تکثیر برگه ها و آماده سازی کتاب می رسد. برچسب کتاب (همان شماره راهنما) روی عطف کتاب چسبانده می شود و در نهایت کتاب در کنار کتاب هایی با همان شماره راهنما قرار می گیرد.

بنابراین، کتاب بلافاصله بعد از خرید به قفسه منتقل نمی شود؛ بلکه مراحل مختلفی را می گذراند تا برای امانت به مراجعان آماده شود.

نکته قابل ذکر این است که بعد از خرید کتاب طبق نیاز و سفارش مسئولان پژوهشکده ها، برای طیّ مراحل توضیح داده شده مدتی وقت صرف می شود. بنابراین، کتاب ها پس از گذشت زمانی، به امانت داده می شود.

در پایان، یادآوری می شود که هدف و فکر تمامی کتابداران، خدمت به مراجعان و دراختیار گذاردن کتاب به آنها است؛ که اگر این فکر در کتابدار نباشد، او کتابدار نیست. کتابداران مانند پزشکان هستند؛ آنان داروی جسم می دهند و کتابداران داروی روح. اگر کتابداران و کتابخانه ها نباشند، تحقیق ممکن نیست.

به امید روزی که کتابداری و کتابداران بیشتر شناخته شوند.