مجله  پژوهشگران  فروردین و اردیبهشت 1384، شماره 2 

نویسنده : سید فخرالدین مؤیدی
30
مقدمه
جهان پر از فتنه و آشوب هر روز ناآرام تر و رفتار غیرانسانی غالب تر می شود. بارقه های امید سوسوزنان به دنبال مفرّی که مقرّ عدالت و پیام آور امنیت باشد، متوحش و مضطرب، به هر سو روان است تا نشانی از کمال جویی و تعالی روح بیابد، محلّی که با تمسک به آن مطمئن شود؛ و این همان ارشاد پیامبر گرامی (ص) است که فرمودند:

به زودی پس از من فتنه ای برپا خواهد شد. پس، زمانی که چنین شد، ملازم علی بن ابیطالب باشید، زیرا که او اول کسی است که به من ایمان آورد و اول کسی است که در روز قیامت با من مصاحفه می کند؛ او صدیق اکبر و فاروق (جداکننده) این امت است که میان حق و باطل جدایی افکند و او بزرگ پیشوای دین است.

اعلام سال هایی به نام مبارک علی (ع)، از یک سو زمانه پرفتنه را به ذهن متبادر می سازد و از سوی دیگر رهنمودی است به سوی کانونی که دربردارنده نسخه دفع کننده آشوب های زمانه است. ایجاد مرکزی تحقیقاتی به نام امام علی (ع)، مسئولیتی مضاعف را به دوش متولیان آن و همه کسانی که به مهر علی (ع) دل بسته اند، می گذارد که هر یک گامی در حد بضاعت خود بردارند.

تأسیس مرکز
این مرکز در پی نامگذاری سال 1379 با نام مبارک امیرالمؤمنین علی علیه السّلام ازسوی مقام معظم رهبری و به دنبال تصویب ستاد بزرگداشت سال امام علی علیه السّلام از طرف شورای عالی انقلاب فرهنگی و برگزاری کنگره بین المللی «امام علی علیه السلام و عدالت، وحدت و امنیت» با پیشنهاد جناب آقای دکتر گلشنی، و تأیید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در خرداد 1380 تأسیس شد.

در این گزارش، این مرکز و اهداف و وظایف و ساختار و فعالیت ها و برنامه های آینده آن معرفی شده است.

اهداف مرکز
هدف اصلی از ایجاد این مرکز، تلاش در راستای تحقق بند 4 اصل 3 قانون اساسی (تقویت روح بررسی و تتبع و ابتکار در زمینه های علمی، فنی، فرهنگی و اسلامی) است. اهداف خاص تأسیس یک مرکز تحقیقاتی به نام علی علیه السّلام در دو محور زیر قابل احصا است:

الف ــ شناسایی سیره نظری و عملی امام علی علیه السّلام در ابعاد اجتماعی، به معنای عام آن؛

ب ــ عرضه ابعاد اجتماعی سیره نظری و عملی امام علی علیه السّلام به جامعه بشری به منظور حرکت به سوی تحقق جامعه علوی.

وظایف مرکز
جهت دستیابی به اهداف ذکرشده، در ماده 3 اساسنامه مرکز تحقیقات امام علی علیه السّلام، وظایف مرکز بدین شرح عنوان شد:

الف ــ بررسی و تحقیق در زمینه ابعاد مختلف سیره نظری و عملی امام علی علیه السّلام در ابعاد اجتماعی؛

ب ــ انتشار نتایج تتبعات برای تنویر افکار عمومی؛

ج ــ معرفی اندیشه و عمل امام علی علیه السّلام به جامعه های غیرمسلمان؛

د ــ ارائه راهبردها و راهکارهای اجرایی مستنبط از فرمایش ها و سیره عملی امام علی علیه السّلام در ابعاد اجتماعی؛

ه ــ بهره گیری از پژوهش های متفکران مسلمان و غیرمسلمان درمورد مسائل ذی ربط در سطح بین الملل.

ساختار مرکز
از مواد اساسنامه و آیین نامه اجرایی مرکز تحقیقات امام علی علیه السّلام چنین برمی آید که این مرکز ازنظر ساختار سازمانی، نیروی انسانی، بودجه و اعتبار، خط مشی و سیاست پذیری تابع پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی است. ریاست مرکز را درحال حاضر ریاست پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برعهده دارد.

یکی از ارکان مرکز، شورای علمی آن است که اعضای آن را استادان حوزه و دانشگاه تشکیل می دهد. این شورا علاوه بر سیاست گذاری، تصویب طرح های پژوهشی و تحقیقاتی مرکز را عهده دار است؛ و ریاست شورای علمی را براساس بند الف ماده 8 اساسنامه، ریاست مرکز برعهده دارد.

فعالیت های مرکز
در راستای تحقیق در تعالیم و سیره امام علی علیه السّلام در زمینه های مختلف علمی و عملی، به ویژه پاسخ گویی به مسائل فکری و اجتماعی جهان امروز و نیز معرفی ابعاد شخصیت امیر مؤمنان (ع)، اقداماتی در این مرکز انجام گرفته که اهم آنها به شرح زیر است:

الف ـ نشر آثار کنگره امام علی (ع)، عدالت، وحدت و امنیت
اولین اقدام مرکز، انتشار 4 مجلد اثر حاوی مقالات پذیرفته شده در کنگره بین المللی «امام علی (ع) و عدالت، وحدت و امنیت» به زبان های فارسی و عربی است. شایان ذکر است که با عنایت به اینکه تعداد چکیده و اصل مقاله های رسیده از داخل و خارج کشور، بیش از 250 مورد بود، امکان ارائه همه آنها در کنگره میسر نشد، از این رو با تعیین داورانی از فضلای حوزه و دانشگاه، مقاله هایی جهت ارائه در کنگره تعیین شدند؛ و 4 مجلد مذکور، مجموعه مقالاتی است که برای ارائه در کنگره پذیرفته شدند. مجموعه مقالات انگلیسی نیز به زودی منتشر می شود.

ب ـ فراخوان
اقدام بعدی مرکز، فراخوان برای ارائه طرح های تحقیقاتی حول 10 محور زیر بود؛ که تاکنون حدود 70 طرح در این مورد به مرکز رسیده است.

موضوع و تعداد طرح ها
1. حکومت و سیاست از دیدگاه امام علی علیه السّلام(17 طرح)

2. تاریخ و جامعه شناسی از دیدگاه امام علی علیه السّلام(14 طرح)

3. سیره و شخصیت امام علی علیه السّلام(11 طرح)

4. روان شناسی و تربیت از دیدگاه امام علی علیه السّلام(6 طرح)

5. اخلاق و عرفان از دیدگاه امام علی علیه السّلام(5 طرح)

6. اقتصاد از دیدگاه امام علی علیه السّلام(4 طرح)

7. دعا و عبادت از دیدگاه امام علی علیه السّلام(4 طرح)

8. امام علی علیه السّلام و قرآن(4 طرح)

9. حکمت و شناخت انسان و جهان از منظر امام علی علیه السّلام(3 طرح)

10. زیبایی شناسی و هنر از دیدگاه امام علی علیه السّلام(2 طرح)

طرح های پژوهشی واصله طی نشست هایی در شورای علمی مرکز بررسی و براساس خط مشی موجود تعدادی از آنها تصویب و با مجریان آنها قرارداد پژوهشی بسته شد. تعدادی طرحها نیز با ارائه رهنمود، جهت اصلاح یا تکمیل به محققان آنها ارجاع شد. تعدادی از طرح ها نیز به لحاظ به دست نیاوردن حداقل انتظارات علمی در اولویت قرار نگرفتند. برخی از طرح های مصوب و درشرف تصویب عبارت اند از:

1. بررسی سیره شخصیت و اندیشه امام علی علیه السّلام

2. بررسی و مطالعه تأثیر دیدگاههای مشاوره ای و روان درمانی امام علی علیه السّلام

3. موقعیت زنان در حکومت امام علی علیه السّلام

4. امام علی علیه السّلام و اهل کوفه

5. جهان شناسی امام علی علیه السّلام با تکیه بر نهج البلاغه

6. بررسی نحوه ترسیم شخصیت و زندگی و اندیشه های امام علی علیه السّلام در کتاب های درسی

7. وحدت جامعه و امنیت ملی از منظر امام علی علیه السّلام

8. جایگاه دعا در اندیشه و کلام امام علی علیه السّلام

9. تکامل شخصیت انسان از دیدگاه امام علی علیه السّلام

10. آسیب شناسی جامعه پس از پیامبر (ص) و اصلاحات امام علی علیه السلام

شایان ذکر است که طرح های پژوهشی، براساس مندرجات توافق نامه کارفرما و مجری، پس از اتمام به صورت کتاب منتشر خواهد شد؛ مانند کتاب علی (ع) الامام المبین، تألیف استاد علی ابوالخیر ــ کاتب مصری معاصر ــ که در سال 1382 در 2000 نسخه منتشر شد.

ج ـ راه اندازی کتابخانه
گام بعدی مرکز، راه اندازی کتابخانه ای تخصصی در زمینه کتاب های چاپ شده درباره امام علی (ع) است. شکی نیست که ژرف اندیشی و کاوش دقیق پژوهشگران در محیطی شایسته و مملو از منابع مرتبط، بستری نیکو برای فعالیت های علمی و پژوهشی است. این توفیق نیز نصیب این مرکز شد که با فراهم آوردن تمهیدات راه اندازی کتابخانه و گردآوری مجموعه ای تخصصی از مباحث و موضوعات مرتبط با ارتقای فرهنگ اصیل تشیع گامی بردارد و فضلا و اندیشمندان را در تهیه نسخه ای که به کمک آن بتوان ناهنجاری های مهلک عصر ما را با تمسک به سیره قطب عارفان و پیشوای متألهان و امام نور و هدایت درمان کرد، یاری رساند.

به منظور سهولت دسترسی و بهره برداری از کتاب های موجود در کتابخانه، این کتاب ها براساس محورهای زیر درحال طبقه بندی و کدگذاری است:

1. زندگینامه (ولادت، جشن ها، شرح حال، خانواده، فرازهایی از زندگی، یاران، شهادت و سوگواری ها)

2. فرمایش ها (کلام، وصایا، فرمان ها، نامه ها، حکم، خطبه ها، ادعیه)

3. فضایل و مناقب (فضیلت ها، خصلت ها، ارزش ها، روش ها، سیره)

4. نهج البلاغه (تدوین و تفاسیر، شروح، ترجمه ها، بررسی ها)

5. امامت و ولایت (ولایت و رهبری، شیعه، حکومت و سیاست، مخالفان و جنگ ها، مناظرات، مسندها)

6. غدیر خم (منابع غدیر، غدیر و ولایت، عید غدیر)

7. مدایح و مشاهد (اشعار، مدایح، مراثی، مشاهد متبرکه)

8. امام و فرق مسلمان و غیرمسلمان (امام در نگاه فرق مسلمان و غیرمسلمان، امام و ملیت ها و اقوام)

9. کتاب های کودکان (کتاب هایی که به زبان ساده و زیبا برای کودکان منتشر شده است؛ شامل شعر، پازل، مسابقه، رنگ آمیزی و...)

10. طرح ها و پژوهش ها (طرح های علمی و پژوهش های انجام شده در مرکز یا سایر مراکز علمی و دانشگاه ها که در موضوعات مرتبط تهیه شده است)

11. مقاله ها (مجموعه مقالات منتشرشده در جراید و مطبوعات در مباحث مربوط به امام علی علیه السّلام)

12. پایان نامه ها (پایان نامه های دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری)

13. همایش ها و ویژه نامه ها (بیش از ده ها ویژه نامه که در سال های 79 و 80 به مناسبت سال امام علی (ع) و رفتار علوی به چاپ رسیده است، و نیز چکیده مقاله های ارائه شده در آن همایش ها)

14. کتاب های خارجی: در این بخش، کتاب های مربوط به امام علی علیه السّلام به زبان های انگلیسی، اردو، فرانسه، روسی، ژاپنی، و چینی گردآوری شده است.

15. نسخه های خطی: با شناسایی و تصویربرداری از نسخه های خطی که به دلایلی تاکنون منتشر نشده است، مجموعه ای نادر و ارزشمند دراختیار محققان و اهل علم قرار خواهد گرفت.

کتابخانه تخصصی امام علی علیه السّلام آخرین مراحل آماده سازی را پشت سر می گذارد و ان شاءاللّه در اوایل نیمه اول سال جاری افتتاح خواهد شد. این کتابخانه با بیش از 5000 جلد کتاب در حدود 1700 عنوان که 1380 عنوان آن را کتاب های فارسی و عربی تشکیل می دهند، ازجمله کتابخانه های تخصصی نادر امام علی علیه السّلام در کشور است.

د ـ همکاری و ارتباط
مهر و محبت جوشان و مستمر به امام علی (ع)، در صنف و گروه خاصی، در دوران و سنی خاص، در محدوده و اقلیمی خاص، و در فرقه و مکتبی خاص محصور نمی شود؛ لذا آگاهی از اقدامات به عمل آمده در زمینه های مرتبط با آن حضرت، مستلزم ارتباط با نهادهای رسمی و غیررسمی، مراکز علمی دانشگاهی و حوزوی، شخصیت های حقیقی و حقوقی و افراد مرید و گمنام است که با این اقدام، علاوه بر زمینه جذب آثار به وجودآمده و افزایش غنای علمی مرکز، از دوباره کاری و موازی کاری پیشگیری می شود. بر این اساس، تماس ها و ملاقات هایی صورت گرفته است؛ هرچند که با توجه به خیل مشتاقان و ارادتمندان امام (ع)، هنوز در ابتدای راه هستیم.

برنامه های آینده و دردست اقدام
الف ـ راه اندازی سایت اینترنتی: تنوع و گستردگی دامنه وظایف و مسئولیت های مرکز تحقیقات امام (ع) در زمینه های پژوهشی، انتشار، بسط همکاری ها و ارتباطات، برگزاری نشست های علمی ــ در سطح محلی، ملی و بین المللی ــ گردآوری کتاب ها و منابع تحقیقاتی، و نیز ایجاد بانک اطلاعات، با توجه به فناوری عصر ارتباطات، بهره گیری از شبکه جهانی اینترنت را امری لازم و اجتناب ناپذیر کرده است. در این راستا، آدرس هایWWW.ImamAli.ac.Ir و WWW.ImamAli.Ir به نام مرکز تحقیقات امام علی (ع) به ثبت رسیده و سایر اقدامات جهت راه اندازی شبکه در دست اجرا است.

ب ـ گردآوری پایان نامه های مرتبط: به منظور بهره مندی از توان تحقیقاتی و پژوهشی دانشجویان حوزوی و دانشگاهی، و گسترش همکاری مرکز با دانشگاه ها، مؤسسات پژوهشی و آموزشی و مراکز علوم دینی، و درجهت ساماندهی تحقیقات و دستاوردهای پژوهشی درمورد سیره و ابعاد شخصیت امام علی (ع)، راه اندازی بخش پایان نامه های دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری در برنامه های مرکز قرار گرفته و اقداماتی جهت گردآوری پایان نامه های موجود به عمل آمده است؛ ازجمله درمورد دانشجویان علاقه مند به موضوعات مربوط به امام علی (ع) و همچنین فارغ التحصیلانی که پایان نامه ای مرتبط با موضوعاتی حول امام علی (ع) نوشته و دفاع کرده اند، مکاتباتی با کلیه دانشگاه ها و پژوهشگاه های سراسر کشور به عمل آمده است که واجدان شرایط را معرفی کنند تا از حمایت های مرکز، اعم از مالی، چاپ و انتشار آثارشان، بهره مند شوند.

ج ـ تهیه مجموعه مقالات منتشر شده در نشریات و جراید

د ـ برگزاری دوره آموزشی کارشناسی ارشد مطالعات امام علی (ع)

ه ـ برگزاری سلسله مباحث تخصصی امام علی (ع)

و ـ تشکیل کارگاه آموزشی روش های مطالعه شخصیت و سیره امام علی (ع)

ز ـ برگزاری سمینار و همایش با دعوت از پژوهشگران، نویسندگان و اندیشمندان داخلی یا خارجی در سطح محلی، کشوری یا بین المللی

ح ـ برپایی نمایشگاه و فروشگاه کتاب به مناسبت های 13رجب یاعیدغدیرخم

ط ـ ایجاد آرشیو تصویری و صوتی در مورد امام علی (ع)

ی ـ ترجمه متون ارزشمند در زمینه امام علی (ع)، در صورت تصویب شورای علمی مرکز

ک ـ چاپ و انتشار آثار مرتبط با امام (ع)، در صورت تصویب شورای علمی مرکز.

در خاتمه، فرصت را مغتنم می شمریم و از استادان، پژوهشگران، متفکران، نویسندگان و آنان که دل در گرو حب علی (ع) دارند، دعوت می کنیم که در جهت رشد و گسترش کیفی و ارتقای بهره دهی مرکز تحقیقات امام علی (ع)، از همکاری و بذل مساعدت مادی و معنوی به مرکز دریغ نورزند و ما را در این مهم یاری رسانند.

تبریک موفقیت
با کمال مسرّت اطلاع یافتیم که کتاب درآمدی بر اندیشه ها و نظریه های جمعیت شناسی (چاپ چهارم، انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی) در سومین جشنواره انتخاب کتاب معلّم مورّخ 12/2/1382، مقام اوّل را در گروه کتاب های علمی و آموزشی علوم انسانی از آن خود کرده و به دریافت لوح تقدیر و جایزه نایل شده است. این موفقیت را به ریاست محترم پژوهشگاه و مؤلف محترم کتاب، آقای دکتر احمد کتابی ــ استاد پژوهشکده علوم اجتماعی ــ تبریک می گوییم، و با اشتیاق، در انتظار دریافت اخبار بیشتری از موفقیت های علمی همکاران ارجمند هستیم.