مجله پژوهشگران آذر و دی- بهمن و اسفند 1385، شماره 10 و 11

نویسنده : دکتر سیدحسین میرجلیلی

38

تأسیس پژوهشکده اقتصاد در 28/4/1376 به تصویب شورای گسترش آموزش عالی رسید براین اساس، اکنون پژوهشکده اقتصاد ده ساله شده است. از جمله اهداف تأسیس این پژوهشکده، انجام پژوهش های بنیادین و گسترش افق مطالعات و تعمیق آموزه های اقتصاد در کشور است.

این پژوهشکده، شامل سه گروه پژوهشی: فلسفه و روش شناسی اقتصاد، اندیشه های اقتصادی در اسلام و نظام های اقتصادی معاصر است. بدین منظور، در گروه پژوهشی اندیشه های اقتصادی در اسلام، موضوعات اقتصادی از منظر آموزه های دینی، تحلیل می شود و در گروه پژوهشی فلسفه و روش شناسی اقتصاد، موضوعات اقتصادی از منظر فلسفی مورد بحث قرار می گیرد. در گروه پژوهشی نظام های اقتصادی معاصر، به بررسی مباحث نظری و کاربردی نظام های اقتصادی پرداخته می شود. بنابراین، گستره وسیعی از موضوعات اقتصادی در این پژوهشکده مورد تتبع قرار می گیرد.

به همین منظور، در این معرفی، ابتدا خاستگاه تأسیس پژوهشکده مطرح شده و سپس زمینه های فعالیت پژوهشی هر یک از گروه های پژوهشکده معرفی می شود. پس از آن مستندات قانونی تأسیس پژوهشکده آورده شده و در نهایت برخی فعالیت های پژوهشکده ذکر شده است.

آشنایی با پژوهشکده اقتصاد

علم اقتصاد به عنوان یکی از علوم اجتماعی و انسانی، عهده دار توضیح پدیده های اقتصادی در سطح خرد و کلان است. توضیح اقتصادی با رویکرد ریاضی که طی قرن اخیر غلبه یافته است، به سیطره کمیت در علم اقتصاد انجامیده و در پاره ای از مباحث، این دانش را به فن تقلیل داده است. از این رو، در حال حاضر در دانشگاه های کشور به جای پرورش متفکر اقتصادی، عمدتا تکنیسین اقتصادی تربیت می شود. امروزه در کشور ما اقتصادانان برای تبیین پدیدارهای اقتصادی و روابط میان آنها به مفاهیمی که قابل اندازه گیری، مشاهده پذیر و قابل کمی سازی است، بسنده می کنند و در تحلیل های اقتصادی نیز به جای علت غایی، به علت فاعلی اکتفا می شود.

محدودشدن افق دید مطالعات اقتصادی و تمرکز بیش از حد آن در زمینه مدل های ذهنی و مجرد علمی ـ با توسل به ابزارهای آمار و ریاضیات پیشرفته ـ باعث شده است که عملاً رشته اقتصاد به صورت شاخه ای از ریاضیات کاربردی درآید و با مشکلات روش شناسی جدی مواجه شود. از آنجا که ابزارگرایی افراطی در مطالعات اقتصادی در ایران سبب ناکامی در تحلیل واقعی و جامع پدیده ها و مسایل اقتصادی این کشور شده است، توجه بیشتر به مبانی فکری و فلسفی علم اقتصاد و لحاظ کردن اندیشه های اقتصادی مسلمانان و همچنین لحاظ کردن ابعاد مربوط به نهادها در تحلیل اقتصادی، می تواند به بومی کردن ادبیات اقتصادی و گسترش افق نگرش اقتصادی بیانجامد. افزون بر آن، پرورش محققانی که علاوه بر مطالعات نظری در اقتصاد محض، بتوانند با مطالعه و تحقیق در ارزش های فرهنگی و نهادها و رفتارهای جامعه، افق مطالعات اقتصادی را گسترش دهند و تأثیر فرهنگ و پیشینه تاریخی و همچنین نهادها را در شکل گیری و تحول زندگی اقتصادی مطالعه کنند، از جمله هدف های تأسیس این پژوهشکده است. این پژوهشکده، شامل سه گروه زیر است:

گروه اندیشه های اقتصادی در اسلام (اقتصاد اسلامی)

زمینه های بررسی و پژوهش در گروه اقتصاد اسلامی شامل موارد زیر است:

ـ بررسی نقش دانشمندان مسلمان در تحول اندیشه اقتصادی؛

ـ بررسی اندیشه های اقتصادی و مطالعه نحله های فکری در ادبیات اقتصاد اسلامی؛

ـ بررسی اندیشه های اقتصادی اندیشمندان مسلمان در نیمه دوم قرن بیستم با عنوان اقتصاد اسلامی در موضوعات اقتصاد خرد، اقتصاد بخش عمومی، پول و بانکداری، رشد و توسعه اقتصادی، اقتصاد بین الملل، اقتصاد مالی و...؛

ـ نظریه پردازی و الگوسازی برای تبیین روابط میان پدیده های اقتصادی و ارائه راه حل برای مسایل اقتصادی با استفاده از موازین اقتصاد اسلامی؛

ـ بررسی تطبیقی ساختار اقتصادی کشورهای اسلامی و وضعیت اقتصادی جهان اسلام و زمینه های همکاری میان کشورهای مسلمان؛

ـ بررسی سازمان های اقتصادی بین المللی در جهان اسلام مانند گروه بانک اسلامی توسعه، به منظور بهره مندی از امکانات آن و تعامل با کشورها و اندیشمندان مسلمان؛

ـ بررسی مبانی فقهی اقتصاد اسلامی.

گروه نظام های اقتصادی معاصر

زمینه های بررسی و پژوهش در این گروه، شامل مباحث نظری و کاربردی نظام اقتصادی است. لذا گستره وسیعی از موضوعات را شامل می شود که برخی از آنها به شرح زیر است:

ـ نظام و ساختار اقتصادی ایران به طور کلی و بررسی های موضوعی آن؛

ـ تاریخ اقتصادی ایران و بررسی پیشینه موضوعات اقتصادی ایران مانند: برنامه ریزی توسعه در ایران، بودجه ریزی، مالیات، کشاورزی، صنعت، بازرگانی، بانکداری، جمعیت، بیکاری، تورم و... ؛

ـ بررسی نظام بازار، شامل الگوهای نظری و عملی سرمایه داری و انواع آن؛

ـ بررسی نظام اقتصادی سوسیالیسم بازار؛

ـ بررسی اقتصاد مختلط؛

ـ بررسی ساختارهای اقتصادی مختلف در دوره معاصر؛

ـ بررسی خاستگاه تاریخی و شرایط تکوین نظریه های اقتصادی؛

ـ بررسی تحولات اقتصادی جهان اسلام در دوره معاصر؛

ـ بررسی اندیشه های اقتصادی غرب؛

ـ بررسی نسبت اقتصاد با دیگر علوم و نظام های اجتماعی؛

ـ بررسی نسبت اقتصاد و فرهنگ؛

ـ بررسی تطورات و شاخه های جدید در دانش اقتصاد.

گروه فلسفه و روش شناسی اقتصاد

زمینه های بررسی و پژوهش در این گروه عبارت است از:

ـ بررسی مفاهیم اقتصادی از منظر فلسفی مانند: عقلانیت، انسان اقتصادی، عدالت اقتصادی، تعادل، رفاه، مطلوبیت، آزادی اقتصادی، توسعه و...؛

ـ مباحث معرفت شناختی در علم اقتصاد مانند: عینیت، روایی، صدق، نقش تجربه و ما قبل تجربه در گزاره های این دانش، جایگاه جملاتی که به شرط ثبوت سایر شرایط صادق اند و همچنین شهود و نقش آن در فرایند نظریه پردازی اقتصادی و... ؛

ـ روش شناسی علم اقتصاد؛

ـ تجزیه و تحلیل مکتب های اقتصادی؛

ـ تجزیه و تحلیل بنیادها و لوازم متافیزیکی اقتصاد مدرن؛

ـ بررسی نسبت دین و اخلاق با نظریه های اقتصادی مدرن؛

ـ فلسفه و اقتصاد.

برخی فعالیت های پژوهشکده اقتصاد

1. انتشار کتاب؛ «گروه بانک اسلامی توسعه»، انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی. 1384.

2. انجام طرح پژوهشی؛ «روش تأیید و ابطال در علم اقتصاد»، 1384.

3. تهیه مقالات یک شماره فصلنامه فرهنگ ـ ویژه اقتصاد. (در دست انتشار ـ 1386).

4. برگزاری نشست علمی و انتشار آن با عنوان؛ «دور دوحه و گسترش آزادسازی ها در نظام تجاری چند جانبه جهان»، آذر ماه 1384.

5. برگزاری نشست علمی و انتشار آن با عنوان؛ «دو چالش فراروی بانکداری ایران»؛ با همکاری مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، شهریور 1384.

6. برگزاری نشست علمی و انتشار آن با عنوان؛ «نقش تجارت در انتقال فناوری»؛ با همکاری دفتر همکاری های فناوری وابسته به نهاد ریاست جمهوری، آبان 1384.

7. شرکت اعضای هیئت علمی پژوهشکده در گردهمایی های داخل و خارج کشور و ارائه مقاله.

8. طرح پژوهشی؛ «اطلاعات نامتقارن و ترتیبات نهادی در بازار وام»، (در دست انجام ـ 1385).

9. اجرای طرح پژوهشی؛ «بررسی ایجاد فرصت های شغلی زنان در فعالیت های عمده اقتصادی با رویکردی به برنامه چهارم توسعه اقتصادی کشور»؛ طرح مشترک با گروه مطالعات زنان در پژوهشگاه.

10. همکاری مستمر دوساله با طرح پژوهشی؛ «جهانی شدن»: ارجاعی از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی.

11. انجام طرح پژوهشی وزارت صنایع با عنوان؛ «روش های بسترسازی و ایجاد انگیزه جهت سرمایه گذاری در بخش معادن و صنایع معدنی»، 1384.

12. انجام طرح پژوهشی قوه قضائیه با عنوان؛ «بررسی زمینه های اجتماعی ـ اقتصادی جرم خیزی در کشور».

13. برگزاری نشست علمی و انتشار آن، با عنوان؛ «بررسی ابعاد قانون جدید بازار اوراق بهادار»، اسفند 1384.

رساله هایی در اخلاق و سلوک زنان

مجری طرح: دکتر روح انگیز کراچی(1)

تاریخ شروع: 1/12/84

شرح طرح:

تصحیح پنج متن کوتاه متعلق به سده های دوازدهم و سیزدهم قمری در موضوع حکمت عملی، شامل سلوک النساء، مناقب النساء، در بیان تأدیب زنان، سلوک و سیرت زن و آداب معاشرت نسوان؛ متن هایی که نمونه ای از ادبیات اخلاقی است.

هدف: با تصحیح و معرفی چنین متن هایی، جایگاه زن در جامعه گذشته نشان داده خواهد شد و نسل های آینده با آگاهی از نقش زنان در دوران های گذشته، پژوهش های مستند و مستدّلی ارائه خواهند داد. نسخه ها متعلق به کتابخانه های ایران و پاکستان است. در دو نسخه، نام مؤلف مشخص است و در باقی نسخه ها نام مؤلف نیامده است.

وضعیت طرح:

نخستین نسخه از این طرح ــ سلوک و سیرت زن ــ استنساخ شده و اکنون در مرحله نمونه خوانی است. پژوهش درباره نام مؤلف و اشعار کتاب نیز در دست انجام است.

1. عضو هیئت علمی پژوهشکده ادبیات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

فعالیت های پژوهشی گروه زبان و ادبیات عربی

نام طرح:

الایرانیون و الادب العربی

(شبه دایرة المعارف با موضوع: خدمات ایرانیان به فرهنگ و علوم و معارف اسلامی ـ عربی)

مجری طرح:

قیس آل قیس(1)

همکاران طرح:

این طرح به شکل انفرادی توسط مجری طرح در دست انجام است.

تاریخ شروع طرح:

طبق موافقت نامه شماره 4187 مورخ 13/8/71 که به تأیید معاون پژوهشی وقت رسید، کار طرح رسما شروع شد. پیش تر، این طرح به صورت کاری جانبی در دست انجام بود.

پیشرفت کار:

کار طرح، بر مبنای زمان بندی تعیین شده، پیش می رود و هیچ گونه تأخیری در انجام مراحل آن صورت نگرفته است.

تاریخ خاتمه طرح:

طرح، شامل 21 موضوع و هر موضوع در یک مجلد در دست تدوین است. اتمام هر مجلد نیز نیازمند صرف یک سال و نیم الی دو سال زمان است.

تعداد مجلدات چاپ شده:

کتاب های چاپ شده طرح، به شرح زیر است:

تعداد مجلدات باقی مانده:

تعداد 12 عنوان کتاب به شرح زیر باقی مانده است:

الف ـ تاریخ و جغرافیا:

1. کتاب التاریخ و المؤرخون.

2. کتاب الجغرافیا و الجغرافیون و الرحلات.

ب ـ ادبیات:

1. کتاب فقه اللغه و النحو الصرف.

2. کتاب المعاجم و الخطابة و الانشاء و دیوان الرسائل.

3. کتاب الشعر و الشعراء و الدواوین.

4. کتاب القصص و الروایات و الملاحم.

5. کتاب الآداب بوجه عام.

ج ـ هنر در اسلام:

1. کتاب الفن المعماری و بناء المساجد و العمارات الاسلامیة.

2. کتاب الخط و الکتائب و النقوش و الفسیفساء فی العصر الإسلامی.

3. کتاب المدائح النبویة و المقامات و المواویل و مدائح آل البیت (ع).

د ـ طرح بحرالانساب الکبیر:

طبق دستور مطاع ریاست محترم پژوهشگاه و موافقت شورای محترم پژوهشی پژوهشگاه در تاریخ 31/3/1385 کار تحقیق، تصحیح، تحشیه و تعلیق مجلد اول و دوم نسخه خطی منحصر به فرد کتاب بحرالانساب الکبیر، مشتمل بر 1420 صفحه، به طور کامل انجام و جهت چاپ به انتشارات پژوهشگاه ارائه شد که به مناسبت سال نبی اعظم (ص) منتشر شد.

دیگر فعالیت های پژوهشی گروه:

فعالیت هایی که اضافه بر طرح موظف و طبق دستورات صادره انجام گرفته، به شرح ذیل است:

الف ـ کنگره امام علی (ع):

1. کتاب قضاء امیرالمؤمنین علی (ع)، تصحیح، تبویب، حاشیه نویسی و مقدمه (چاپ شده).

2. ویرایش کتاب المؤتمر الدولی للامام علی (ع) و العدالة و الوحدة و الأمن (مجموعه مقالات) ــ جلد اول و جلد دوم گردآوری و تصحیح: دکتر مهدی گلشنی ــ مطابقت: قیس آل قیس.

3. انتشار کتاب بحرالانساب الکبیر فی النساب العلوبین به مناسبت کنگره ملی علوم انسانی که در اسفند ماه 1385 برگزار شد.

ب ـ فعالیت های جانبی:

کتاب الأوائل ـ تألیف آیت الله حاج شیخ محمدتقی علامه شوشتری (ره) ــ حاشیه نویسی، تبویب، تصحیح، تعلیق، فهارس و مقدمه (قیس آل قیس).

توسط پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی چاپ شده است.

ج ـ مجله آفاق الحضارة الاسلامیة:

تهیه شماره های: 9 ـ 10 ـ 11 ـ 12 ـ 13 ـ 14 ـ 15 ـ 16 ـ 17 ـ 18 و 19، مجله فوق الذکر و تدوین ابواب زیر برای هر شماره:

1. شخصیة العدد.

2. اخبار ثقافیة من العالم الاسلامی.

3. جولة بین الکتب و المجلات.

د ـ امور متفرقه:

1. ترجمه متن های عربی و کمک به رفع مشکلات همکاران در درک و فهم و ترجمه روشن تر این متن ها و رفع مشکلات عربی همکاران پژوهشکده ادبیات. نامه تشکر ریاست محترم پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به شماره 6763 مورخ 4/12/72 مؤید این تلاش ها است.

2. ترجمه کلیه مکاتبات عربی پژوهشگاه و مجله آفاق الحضارة الاسلامیة و تهیه پاسخ آن ها.

1. مدیر گروه عربی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی