مجله  فرهنگ کوثر  فروردین 1377، شماره 13 

نویسنده : احمد محیطی اردکانی
60
امامزادگان
در پایان خیابان معلم قم که از سوی بیت امام خمینی(قدس سره) به موازات خیابان چهارمردان ادامه دارد،امامزاده بزرگواری خفته است که در این شماره با زندگی وی آشنا می شویم.

نسب احمد بن قاسم با سه واسطه به حضرت امام جعفر صادق(ع) می رسد.

پدر بزرگوارش قاسم بن احمد شعرانی، فرزند علی بن جعفر عریضی است که از راویان مورد اطمینان می باشد. و مادرش ام کلثوم، دختر عبدالله بن اسماعیل بن ابراهیم بن محمد بن عبدالله بن محمد بن علی زینبی است.

خاندان
قاسم بن احمد، پدر ارجمندامامزاده احمد بن قاسم، دارای دو فرزند دیگر به نامهای علی و فاطمه نیز بوده است.

علی بن قاسم نیز مانند پدر از راویان مورد اطمینان بوده، اما از احمد بن قاسم به عنوان راوی ذکری به میان نیامده است.

فاطمه، خواهر امامزاده احمد بن قاسم، مادر یکی از امامزادگان بزرگوار مدفون درقم به نام محمد عزیزی است.

سید محمد عزیزی فرزند عبدالله بن حسین بن علی بن محمد بن الامام جعفر صادق(ع) است که به سید سربخش معروف می باشد. وی سیدی دلاور، تنومند و قوی بود، که در اواخرقرن سوم برای زیارت عتبات مقدس با کاروانی عازم بغداد شد. در نزدیکی نهروان باگروهی از راهزنان روبرو گردید و همراهانش از وی خواستند تا شر آنها را دفع نماید. سید با لباس فاخری که بر تن داشت شمشیر حمایل نموده، عمامه سبزی بر سرنهاد و نزدیک آنها رفت.

ابتدا کوشید تا با نصیحت آنها را از این کار خلاف باز دارد اما نتوانست. کاربه مشاجره کشید و سید محمد به قتل رسید. راهزنان سرش را از بدن جدا کردند و به پیش امیرشان فرستادند و تمام اموال کاروان را غارت نموده با خود بردند.

کاروانیان برهنه و گرسنه، بدون زاد و توشه از رفتن به عراق منصرف شده، به قم بازگشتند. غلامان سید، تن بی سر مولای خود را به کمک دیگران به قم آوردند و درخانه اش (نزدیک مسجد رضائیه، در خیابان آذر، حوالی چهل اختران) به خاک سپردند.

از آن سو یکی از نزدیکان وی به دنبال راهزنان به راه افتاد و نزد بزرگشان رفته،به هر کیفیت سر بریده سید محمد را از آنها گرفت، و چند روز دیرتر از کاروان به قم آمد و سر او را در گوشه بقعه، جدا از تن دفن کردند.

هجرت از مدینه
یکی از دلایل مهم مهاجرت سادات علوی از مدینه به ایران در اوایل قرن سوم، ورود حضرت امام رضا(ع) (200 ه .ق) به ایران است.

احمد بن قاسم نیز در حدود همین سالها به همراه خواهرش فاطمه از مدینه به قم آمد و تا آخر عمر در این شهر ماند.

او سیدی فاضل و پرهیزکار بود. در اواخر عمر بر اثر بیماری آبله که در چشمش پیدا شد، نابینا گردید و بقیه عمر را در گوشه ای به تهجد و عبادت سپری نمود.

مزار احمد بن قاسم
وی پس از عمری تلاش و مجاهده در راه تهذیب نفس، بدون فرزندبه دیدار معبود شتافت و دار فانی را وداع گفت، بدن مطهرش را در مقبره مالون(نزدیک دروازه قلعه) به خاک سپردند و بر فراز تربتش بر طبق معمول آن روزسایبانی از بوریا ساختند.

در سال 258 ه .ق معتمد عباسی برای اشغال شهرهای زنجان، ابهر سلطانیه وقزوین، که در تحت تصرف یکی از سادات علوی به نام حسین کوکبی بود و در آن منطقه حکومت مستقلی تشکیل داده بود، لشکری مجهز، به فرماندهی موسی بن بوغا (بغا) به آن سو گسیل داشت. و به عبدالله بن طاهر (حاکم خراسان) نامه ای نوشت که او را کمک نماید.

موسی بن بوغا، خاقان بن مفلح ترک را سردار لشکر خویش گردانید و به او ماموریت داد که در سر راه خود، شورش مردم قم را فرو نشاند و مالیات عقب مانده را وصول نماید و کسانی را که از دستورهای وی سرپیچی کنند، سرکوب کند و در ری به اردوی بغداد ملحق گردد.

ابن مفلح پس از چند روز تلاش، از حصار قم گذشت و وارد شهر گردید و تنی چند ازسران را به قتل رسانید و مالیات چند ساله قم را وصول نمود.

یکی از اعمال ناشایستی که انجام داد این بود که دستور داد سایبانی که روی مزار احمد بن قاسم ساخته بودند، خراب کنند! سپس به جانب ری حرکت کرد.

مدتی پس از خراب شدن سایبان کسی او را زیارت نمی کرد، تا اینکه در سال 371 ه .

ق یکی از مردان صالح قم خواب دید در اینجا مردی فاضل مدفون می باشد و زیارت کردن او دارای اجر و ثواب بسیار است. از آن پس دوباره بر آن قبر سایبانی ساختند ومردم برای زیارت و طلب شفا به آنجا روی آوردند.

پس از گذشت زمانی، مردم قم بر فراز تربت وی قبه ای بنا نهادند.

این مقبره به مرور ایام رو به خرابی نهاد و بارها تعمیر و بازسازی شد تااینکه در سال 780 ه .ق از ناحیه علی بن عزالدین اسحق (فرزند علی بن صفی الدین)حاکم عراق تجدید بنا شد و گنبد کنونی که قرنها از آن می گذرد از آثار باقیمانده وی است. مولف تاریخ قم می نویسد:

بعضی از افراد مورد اعتماد چنین نقل کردند که عده ای از کسانی که دارای امراض صعب العلاج بودند و دکترها از معالجه آنها ناامید گشتند به این بارگاه پناه آوردند و از این بزرگوار شفا گرفتند.

گنبد و بارگاه
در این بارگاه علاوه بر احمد بن قاسم، خواهرش فاطمه، مادر سیدمحمد عزیزی، نیز مدفون است. گنبد آن، گنجینه آثار هنری و از بناهای اصیل باستانی است که تزئینات گچبری خود را تا حال حفظ کرده است و تاریخ بنای آن سال 780 ه .ق می باشد.

کتیبه ای به طور سینه بندی و به خط ثلث برجسته در داخل گنبد وجود دارد که ازجنبه تاریخی حائز اهمیت است و روی آن این عبارات گچبری شده، نظر هر بیننده رابه خود جلب می نماید:

«لله الاعانه و الاغاثه. امر ببناء هذه العماره الرفیعه و الروضه المنیعه مرقدالمعصوم المظلوم احمد بن قاسم بن موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابیطالب (علیهم السلام) الصاحب الاعظم الاعدل الاعلم ملاذ طوایف الامم مستعبد ارباب السیف و اصحاب القلم صاحب دیوان الممالک و الامم ملجا العظماء العالم موئل صنادید بنی آدم، عمیم المواهب و النعم عضد الخواتین المنصور بنصره خیر الناصرین قوام الحق و الدنیا و الدین مغیث الخلایق اجمعین علی بن الصاحب الاعظم السعید عزالحق و الدنیا و الدین اسحق بن علی الصفی الماضی عظم الله تعالی قدره بعمل ابن محمد علی ابوشجاع البناء» در اینجا تذکر چند نکته ضروری است:

1 در نسب نامه امامزاده اشتباهی در کتیه مزبور راه یافته و نام موسی درسلسله انساب افزوده شده است.

2 این کتیبه در بعضی نشریات با چند اشتباه نقل شده است.

3 بانی این بنای تاریخی علی بن عزالدین وزیر دولت شیخ ابواسحق و آل مظفربوده است.

بازسازی بارگاه
در این اواخر از طرف اداره اوقاف و امور خیریه قم، این گنبد وبارگاه تعمیر اساسی گردید. ضریح نقره ای و زرنگار مجللی روی قبر نصب نموده اند که رویش این عبارات منقوش است:

«سازنده ضریح مطهر، احمد و عباس پرورش، قلمزنی علیرضا و حسن اسدی،نجاری حاج نعمت الله حیدرزاده، اصفهان 1369 شمسی » روی قبر سنگ مرمر زیبایی قرار داده شده که این عبارات بر آن کنده شده است:

«بسم الله الرحمن الرحیم مرقد مطهر حضرت ابوالحسین احمد بن قاسم بن علی بن جعفرالعریضی علیهم صلوات الله، از فرزندان امام صادق(ع).» مدفن مقدس حضرت فاطمه خاتون زوجه عبدالله بن عزیز بن حسین بن علی بن محمد دیباج، مادر بزرگوار سید سربخش که در قم مدفون است نقل از گنجینه آثار قم بازسازی 1411 ه .ق راوقاف قم.