مجله  میقات حج  تابستان 1380، شماره 36 

173
مدیریت کلان
در کشور پاکستان امور حج توسط بخش دولتی اداره می شود و امور مربوط به تحقیقات و پژوهش های حج، توسط برخی مجتمع های تحقیقاتی در شهرهای بزرگ انجام می گیرد. وزارت امور مذهبی پاکستان متولّی امور حج در این کشور است. دولت عربستان همه ساله سهمیه ای را به زائران پاکستانی اختصاص می دهد که این سهمیه در سال 2000 میلادی 105 هزار نفر بوده است. گاهی اوقات تقاضای تشرّف به حج با سهمیه درنظر گرفته شده تطبیق نمی کند و در سال هایی نیز تقاضاکمتر از سهمیه است. در صورتی که تقاضا بیشتر باشد، عزیمت به حج بر اساس قرعه کشی است و آن ها که از قرعه کشی حذف شوند برای سال بعد در نوبت تشرف قرار می گیرند.

روزنامه ها، رادیو و تلویزیون مردم را از ثبت نام در حج تمتع آگاه می سازند و علاوه بر آن از سوی وزارت امور مذهبی در معابر عمومی پلاکاردهایی مبنی بر فراخوان ثبت نام نصب می شود. زائری که اعزام می شود نباید ناتوانی جسمی داشته باشد و زنان هم بدون همسر نمی توانند به حج مشرف شوند.

در کشور پاکستان محدودیتی برای عزیمت به عربستان وجود ندارد و هر فرد می تواند به اندازه توانایی خود و در سال های متمادی برای ادای مناسک حج به عربستان سفر کند.

ثبت نام از متقاضیان پاکستانی به صورت متمرکز انجام می شود و زائری که ثبت نام کرده، در صورت انصراف نمی تواند سهمیه اش را به دیگری واگذار کند. مسؤولان برگزارکننده حج در پاکستان برای ادارات و سازمان ها و دانشگاه ها و نیز تشویق از توابع و... سهمیه ویژه ای را درنظر می گیرند. دولت پاکستان هیچ یارانه ای به زائران پرداخت نمی کند و در صورتی که خدمتی به آنان ارائه دهد وجه آن را می گیرد. یک زائر پاکستانی در هنگام ثبت نام 85 هزار روپیه برای هزینه های مربوط به حج پرداخت می کند. در حال حاضر هر 60 روپیه پاکستانی معادل یک دلار آمریکایی معامله می شود. مبلغی را که زائر می پردازد صرف کلیه هزینه های حج تمتع می گردد. فقط هزینه گذرنامه از این محل پرداخت نمی شود.

دولت پاکستان برای مدیریت حج، افرادی را تربیت می کند و آموزش زائران ونظارت بر امورحج نیز توسط تشکیلات وابسته به دولت انجام می گیرد. زائر پاکستانی هیچ گونه امکاناتی را با خود به عربستان منتقل نمی کند و تمامی نیازهای خود را از کشور مقصد تهیه می کند. زمان معرفی زائر به کاروان در پاکستان، یک هفته قبل از عزیمت است.

گذرنامه و ویزا:
برای زائر پاکستانی گذرنامه معمولی دریافت می شود؛ گذرنامه ای که برای سفرهای خارجی دیگر نیز دارای اعتبار است. گذرنامه در کشور پاکستان توسط اداره مهاجرت و صدور پاسپورت صادر و هزینه آن نیز توسط خود متقاضی پرداخت می گردد و درخواست گذرنامه توسط خود زائر یا نماینده قانونی او انجام می شود. برای صدور گذرنامه مهلت خاصی تعیین نشده است. مسؤولان امور حج پاکستان، گذرنامه های زائران را یک ماه پیش از اعزام، به سفارت عربستان در اسلام آباد تحویل می دهند و دو هفته قبل از اعزام نیز دریافت می کنند.

انتقال زائران به عربستان (هوایی ـ زمینی ـ دریایی):
در پاکستان معمول است که زائران به وسیله هواپیما به عربستان منتقل شوند، لیکن در موارد استثنایی، این انتقال از مسیر زمین و دریا هم صورت گرفته است. هزینه آمد و شد زائران از محل 85 هزار روپیه پرداختی تأمین می شود و دولت هیچ مساعدتی در این زمینه به آنان نمی کند. زائران پاکستانی از طریق 7 فرودگاه مبدأ به مقصد فرودگاه شهر بندری جده پرواز می کنند. در هر روز 4 پرواز از پاکستان به عربستان انجام و در هر پرواز 450 زائر پاکستانی منتقل می شوند. مجموعه عملیات پروازی رفت و برگشت زائران پاکستانی 40 روز به طول می انجامد و زائر پیش از عزیمت، از زمان برگشت خود آگاهی می یابد. ناوگان هوایی پاکستان به هیچ وجه توان انتقال زائران را ندارد و به همین دلیل از کشور عربستان در موسم حج هواپیما اجاره می کند. بسیاری از زائران کشور پاکستان در سال های گذشته از طریق دریا به جده منتقل می شدند و این سفر 14 روز به طول می انجامید. زائران پاکستانی اگر بخواهند به صورت زمینی به عربستان سفر کنند، خود رو شخصی بهترین وسیله برای آنان است که این گونه سفر فقط برای متموّلین پاکستانی میسّر است.

گمرک ـ ارز ـ سوغات:
گمرک پاکستان هیچ مبلغی در هنگام خروج زائران، از آنان دریافت نمی کند. مسؤولیت بازرسی بدنی و وسایل زائران در این کشور بر عهده کارشناسان سازمان مهاجرت می باشد. زائران پاکستانی مجاز هستند اجناسی را که متنوع هم هستند با خود به عربستان انتقال دهند و آن ها را به فروش برسانند. اجناس مجاز، در لیست بلندبالایی گنجانده شده، در اختیار کارشناسان گمرک قرار می گیرد. هنگام خروج زائران، اجناس همراه آنان را با لیست مذکور که در رایانه ثبت شده، تطبیق می دهند.

زائران پاکستانی هنگام ورود به کشورشان با محدودیت کمی در وارد کردن کالا مواجه هستند ولی مرسوم این است که هر زائر یک قلم کالای بزرگ و الکترونیک می تواند به همراه داشته باشد. آب زمزم، خرقه، خرما و برخی اجناس لوکس از جمله وسایلی است که زائر پاکستانی به عنوان سوغات با خود به کشور می آورد. زائر پاکستانی اگر اجناس غیر ممنوعه بیش از اندازه با خود داشته باشد، فقط جریمه نقدی به آن تعلق می گیرد و از اجناس در حد مجاز مبلغی دریافت نمی شود. بار زائر پاکستانی همراه خود او به مقصد می رسد. ارز زائران پاکستانی هیچ محدودیتی ندارد و متناسب با توانایی آنان است و دولت در این زمینه هیچ یارانه ای نمی پردازد.

فرودگاه جده ـ حمل و نقل داخل عربستان:
مسؤولان امور حج پاکستان معمولاً هیچ مبلغی را در هنگام ورود زائر به جده، به مقامات سعودی نمی پردازند. زائران این کشور حداقل یک و حداکثر سه ساعت در فرودگاه جده می مانند و در این مدت توسط مأموران دولت پاکستان از آنان پذیرایی به عمل می آید. وسیله انتقال به مدینه و یا مکه تنها اتوبوس است و در میان راه، از زائران به وسیله غذا، نوشابه و میوه پذیرایی می شود ولی سرانه این پذیرایی مشخص نیست. دولت هیچ مسؤولیتی در قبال آمد و شد زائران در داخل شهرهای مکه و مدینه ندارد و زائران خود در این مورد اقدام می کنند.

مسکن:
چند روز پیش از عزیمت زائران، منازل مورد نیاز آنان توسط نمایندگان اعزامی از سوی سازمان حج و زیارت وزارت امور مذهبی پاکستان اجاره می شود. دولت پاکستان در شهرهای مکه و مدینه دفتر نمایندگی دائمی دارد که در زمینه اجاره مسکن نیز اقداماتی را انجام می دهد لیکن در موسم حج نیز افرادی به آنان ملحق می شوند.

سرانه هزینه مسکن زائران پاکستانی از رقم ثابتی تبعیت نمی کند و هرساله با اندک تغییر مواجه است. زائران پاکستانی عموماً بعد از ادای مناسک حج به مدینه منوره مشرف می شوند. نحوه اسکان زائران به این صورت است که در مکه مردان و زنان به صورت جداگانه در اتاق ها اسکان داده می شوند. سلیقه آنان نیز در موضوع توزیع، دخالت دارد.

برای زائران پاکستانی هتلی اجاره نمی شود بلکه آنان در طول سفر در مکه و مدینه از منازل و آپارتمان هایی که با قیمت ارزان نیز اجاره می شود استفاده می کنند. بر همین اساس سعی می شود این منازل و آپارتمان ها حتّی الامکان نزدیک حرمین باشد. مسؤولان اجاره، فرش و امکانات استراحت را از موجر دریافت می کنند و برای تأمین وسایل دیگر خود اقدام می نمایند. منازل اجاره شده به صورت 24 ساعته در اختیار زائران است. هزینه اجاره منازل، در ابتدای اجاره به موجران پرداخت می شود.

تدارکات و تغذیه:
وضعیت تغذیه زائران پاکستانی در سفر، برنامه مدوّنی ندارد و در طول سفر، زائران مسؤولیت تهیه غذای خود را به عهده دارند و در انتخاب نوع غذا نیز آزادند و معمولاً غذاهای ساده تهیه و گذران امور می کنند. در طول سفر، از میوه و چای نیز بر اساس نیازی که دارند استفاده می کنند و حتی آب شرب مورد نیاز خود را نیز از بازار می خرند. مبلغ مورد نیاز جهت تغذیه زائران در طول سفر، شاید از 100 ریال سعودی هم تجاوز نکند.

بهداشت و درمان:
زائران این کشور دو روز قبل از سفر به عربستان، تحت معاینات پزشکی لازم قرار گرفته و نسبت به بعضی از بیماری ها واکسینه می شوند. این زائران در طول سفر تحت پوشش بیمه خدمات درمانی قرار دارند و براساس همین حمایت، از همه نوع خدمات درمانی و دارو و پزشک برای بیماری های عمومی برخوردار هستند ولی در قالب این بیمه به آنان خدمات تخصصی ارائه نمی شود.

مسؤولان بهداشت و درمان پاکستان، مقدار کمی دارو از داخل کشور با خود به همراه می برند و بقیه نیازهای خود را از عربستان تهیه می کنند. هزار نفر تحت عنوان نیروهای خدماتی و درمانی چند روز قبل از اعزام زائران از پاکستان به عربستان عزیمت و در دو شهر مکه و مدینه مستقر می شوند و تا چند روز پس از خروج زائران پاکستانی در این دو شهر اقامت دارند. آنان وظیفه دارند که مشکلات بهداشتی و درمانی زائران پاکستان را مرتفع نمایند و در صورتی که به تخصص های بالاتر نیاز داشته باشند، از امکانات پزشکی و بیمارستانی دولت عربستان بهره می گیرند. علاوه بر همه این ها در طول سفر و در موقع رفت و آمدهای هوایی و زمینی زائران و فرودگاه جده، از خدمات زائران پزشک نیز استفاده می شود. در مکه و مدینه و منا و عرفات مراکز درمانی با نیرو و امکانات مشخص مستقر می شود.

زائران پاکستانی در آموزش های قبل از سفر و توسط کارشناسان بهداشتی، دوره های آموزش خاصی را برای فراگیری مسائل بهداشتی و پیشگیری از بیماری ها طی می کنند. هزینه این آموزش در سر جمع هزینه کل زائر محاسبه شده و سرانه معمول مربوط به بهداشت و درمان هر زائر پاکستانی 500 روپیه است (که کمتر از 10 دلار می شود).

آموزش:
حجاج پاکستانی یک هفته قبل از سفر، تحت آموزش های فشرده بهداشتی و زیارتی قرار می گیرند. این آموزش ها توسط مقامات وزارت امور مذهبی پاکستان اعمال می گردد. این مقامات در مورد مسائل آموزشی، حتی می توانند به مدیران نیز دستور دهند. وظایف برخی از آموزش دهندگان در داخل کشور پایان می یابد امّا تعدادی نیز در طول سفر، زائران را همراهی می کنند و از طریق مدیران کاروان ها ارتباط آموزشی خود را با آنان حفظ می کنند. متولّی اصلی امر آموزش در پاکستان بخش سازمان حج وزارت امور مذهبی است. آموزش ها به صورت غیرمتمرکز و محلی و منطقه ای است و در آن از امکانات رسانه ای کشور پاکستان نیز استفاده می شود. علاوه بر آموزش های تئوری، برخی از جزوات و فیلم های آموزشی به صورت رایگان بین حجاج توزیع و برخی دیگر را نیز خود زائران از بازار تهیه می کنند. هزینه آموزش نیز در سر جمع کلّی هزینه ای که از زائران گرفته می شود دیده شده است ولی دارای سرانه معینی نیست. دولت در زمینه هزینه های آموزشی زائران درحد کمی مساعدت می کند.

تشکیلات:
دو هزار نفر توسط وزارت امور مذهبی پاکستان به عنوان نیروهای بعثه انتخاب و در موسم حج به صورت متمرکز به انجام وظایف می پردازند. این افراد وظایف اجرایی و هماهنگی دارند و در مکه و مدینه به صورت یکسان عمل می کنند. خدمتگزاران به زائران از سازمان های مختلف دولتی و توسط وزارت امور مذهبی پاکستان انتخاب نمی شوند. این افراد وضعیت ویژه ای ندارند لیکن باید به کاری که در حین سفر انجام می دهند آشنایی داشته باشند. آنان تقریباً 35 روز در سفر هستند و در این مدت زیر نظر بخش سازمان حج وزارت امور مذهبی، وظایف خود را به انجام می رسانند و ارزیابی عملکرد آنان نیز توسط همین نهاد انجام می شود. بعثه در طول حج به روش های مختلف با مجریان حج ارتباط دارد و اطلاع رسانی منظمی هم برای زائران و مسؤولان وجود دارد. زائران پاکستانی در طول سفر از لباس های متحدالشکل استفاده نمی کنند.

نظارت و بازرسی:
از سوی سازمان حج وزارت امور مذهبی پاکستان، افرادی انتخاب می شوند تا در طول سفر، مسائل اجرایی حج را کنترل کنند. این افراد باید در امور اجرایی حج کار کرده و امکان حضور 35 روز در عربستان را داشته باشند. آنان بر عملکرد مسؤولان اجرایی و کارگزاران امر حج نظارت می کنند و گزارش های خود را به وزارت امور مذهبی پاکستان ارائه می دهند. پیشنهادهای اصلاحی این افراد مورد بررسی قرار می گیرد و در صورت مفید بودن، در حج بعد به مورد اجرا، گذاشته می شود. عملکرد مالی مجریان نیز به گونه ای توسط حسابرسان بخش سازمان حج و زیارت وزارت امور مذهبی کنترل می شود.

منا و عرفات:
همان گونه که پیش تر گفتیم، مقامات حج پاکستان هیچ تعهدی در قبال تأمین وسیله نقلیه زائران ندارند و به همین دلیل وسیله نقلیه منا و عرفات نیز توسط خود زائران تأمین می شود. چادرهای منا و عرفات قبل ازورود زائران، توسط مدیران اجرایی دریافت و طی دو روز توزیع می شود. جای هر زائر بستگی به وضعیت و میزان همکاری دولت سعودی دارد.

وضعیت تغذیه زائران هنگام حضور در منا و عرفات از پیش تعیین شده است.

چادرهای زائران پاکستانی در منا و عرفات شماره و کدگذاری می شود و خیمه ویژه ای هم برای افراد و اشیای گمشده دایر می شود. مأموران پاکستانی راهنمایی زائران و به ویژه افراد کهنسال و بی سواد را بر عهده دارند و به علاوه از خدمات دولت سعودی نیز استفاده می کنند. پاکستانی ها برای مکه و مدینه نیز از سیستم امدادرسانی به گمشدگان برخوردار هستند.

چنانچه زائر پاکستانی در عربستان دنیا را وداع گوید، در همان جا جسدش را دفن