تمدن‌های کهن بشری در بین‌النهرین، مصر، رودخانه سند و در کنار رودخانه‌های بزرگ شکل گرفتند. در ایران نیز در کنار رودخانه‌های کرخه و کارون تمدن ایلام جلوه‌گر شد و به همین دلیل توجه به نقاط غرب ایران توسط باستان‌شناسان باعث گردید نقاط شرقی ایران ناشناخته باقی بماند. در حالی که کناره رودخانه هلیل رود به طول 400 کیلومتر در جیرفت کرمان تمام پتانسیل‌هایی که لازمه یک تمدن درخشان از لحاظ اکولوژیکی است در خود دارد.
تا پیش از شناخته شدن تمدن هلیل رود و به دست آمدن اشیای هنری بی‌نظیر و بی‌شمار چند کاسه سنگی ظریف و زیبا در خفاجه در دره دیاله عراق به دست آمده بود که به دلیل ناشناخته بودن خاستگاه آن به تمدن سومر منصوب شده است. علی‌رغم آنکه معادن سنگی که این کاسه‌ها از آن ساخته شده در بین‌النهرین وجود ندارد. ولی یک اتفاق باعث شد خاستگاه این ظروف زیبا و هنری شناسایی گردد. سیل عظیمی که در اواخر دهه 70 شمسی در منطقه اتفاق افتاد باعث آب شستگی محوطه‌ای گردید که به لحاظ باستان‌شناسی ناشناخته و فاقد تپه‌های تاریخی و به همین دلیل مسطور مانده بود. این اتفاق باعث کشف تعداد زیادی اشیا توسط روستائیان شد و سوداگران عتیقه نیز به جمع آنان پیوستند و تمام گورستان‌های حاشیه هلیل رود مورد غارت قرار گرفت و این اشیا به نازل‌ترین بها به فروش رسید. چنان که تا هنگام هیأت اعزامی کاوش باستان‌شناسی هیچ گور دست نخورده‌ای باقی نمانده بود. در همین زمان با هیأتی از باستان‌شناسان عازم منطقه شدیم و متأسفانه شاهد صحنه‌های حیرت‌آور بودیم. مردم منطقه ضمن گذران ایام فراغت و پهن کردن بساط به اتفاق خانواده در روز روشن مشغول کند و کاو بودند. چنان که اگر تاریخ روز ماه در نظر گرفته نمی‌شد روز سیزده بدر پنداشته می‌شد و به نظر می‌رسید این جمعیت خانوادگی برای تفرج آمده‌اند.
بدین ترتیب پنج محوطه باستانی و گورستان‌های آن شامل گورستان علاءالدینی – کنار صندل - نظام‌آباد – ریگ انبار – محطوط آباد غارت شد. هزاران گودال عمیق حفر شده توسط قاچاقچیان اشیای تاریخی و فرهنگی محوطه را مانند کندوی زنبور عسل کرده بودند. با توجه به محتویات هر قبر که دست کم دارای 60 اثر تاریخی سنگی و فلزی بوده است (مجیدزاده – جیرفت کهن‌ترین تمدن شرق 1382) می‌توان به عمق فاجعه پی برد.
بدیهی است که این آثار از طریق غیرقانونی از کشور خارج شدند، ولی خوشبختانه با موضعگیری‌های سازمان میراث فرهنگی و مسئولین جلوی این غارت‌ها گرفته شد و برخی از آنها در همان ابتدا کشف و ضبط شدند. امید است تعدادی از آنها که خارج شده‌اند مانند مجموعه اخیر که از کشور انگلستان بازگردانده شد به کشور باز گردند.
در راستای اهمیت آثار به دست آمده از جیرفت می‌توان اظهار داشت که آثار مذکور با توجه به قدمت تاریخی آن که به هزاره پنجم پیش از میلاد تعلق دارند، از آثار ارزشمند به دست آمده در ایران هستند. همچنین به دست آمدن چند قطعه از لوح حاوی خط یکی از مهمترین دستاوردهای تمدن هلیل رود است و به دست آمدن الواح دیگر با اکتشافات باستان‌شناسی. امید است با کشف رمز و قرائت آنها یکی از کهن‌ترین تمدن‌های بشری شناخته شود و گاه نگاری جدیدی را ارائه دهد که شاید باعث تغییر گاه نگاری‌های پیشین گردد.
با توجه به موضوعات اساطیری که بر روی ظروف سنگی جیرفت نقش بسته همچنین تصاویری از معماری‌های عظیم و پیچیده و تکنیک‌ هنری آنها که شامل مرصع‌کاری است، می‌توان جوامع پیشرفته‌ای که این آثار را خلق کرده‌اند، از لحاظ مذهب و هنر، ساختار تفکر و ... تأثیرگذار در تمدن‌های بشری پس از خود دانست.

منبع: / روزنامه / ایران ۱۳۹۰/۹/۲
نویسنده : علیرضا جعفری زند