غنی‌سازی اوقات فراغت همواره یکی از دغدغه‌های اصلی سازمانهای تصمیم‌گیرنده مسائل جوانان بوده به طوری که وقت و هزینه زیادی را در نهاد‌های مربوط به خود اختصاص داده است. در حال حاضر بیش از 20 نهاد و دستگاه اجرایی کشور با این موضوع درگیر هستند و در این میان البته سازمان ملی جوانان به عنوان مجری اصلی طرح‌های اوقات فراغت در کشور مطرح است.
در این راستا سازمان بسیج سازندگی که از سال 79 با هدف جایگزینی جهاد سازندگی تأسیس شده طی سه سال برگزاری اردوهای هجرت در صدد غنی‌سازی اوقات فراغت جوانان بر آمده است. به گفته سردار مجید خراسانی - مسئول بسیج سازندگی کشور - این سازمان در سال گذشته با آمار 23 میلیون نفر روز، بالاترین عملکرد را در زمینه غنی‌سازی اوقات فراغت جوانان داشته است. وی با بیان این که غنی‌سازی اوقات فراغت از اولویت‌های بسیج سازندگی و اردوهای هجرت بوده است حرکت در این راستا را در هفت عرصه بهسازی و نوسازی مدارس، عمرانی، منابع طبیعی و کشاورزی، خدمات رسانی و محرومیت زدایی، بهداشت و درمان، علمی - آموزشی و فنی – حرفه‌ای عنوان کرده و می‌گوید: مأموریت بسیج سازندگی به دو بخش پر کردن اوقات فراعت جوانان و سازندگی تقسیم می‌شود که البته سازمان بیشترین تمرکز خود را بر غنی‌سازی اوقات فراغت و سازندگی معنوی و روحی جوانان قرار داده است.
بر طبق آمار سازمان بسیج سازندگی، گزارش عملکرد اردوهای هجرت 3 و سایر فعالیت‌های بسیج به تفکیک عرصه‌ها در سال 1387 به شرح زیر است: 1-مرمت، بهسازی و زیباسازی مدارس تعداد 2063932 نفر روز، 2- منابع طبیعی کشاورزی و آبخیزداری تعداد 133089، 3- خدمات درمانی و آموزش بهداشتی تعداد 1796298 نفر روز، 4- خدمات عمران و آبادانی روستایی تعداد 1662169، 5- کلاس‌های تقویتی جبرانی و خدمات مشاوره تحصیلی3593332، 6- آموزش فنی و حرفه ای 2801726، 7- خدمات حمایتی 1017942، 8-گروه‌های جهادی دانشجویی639053 و 9- سایر عرصه‌ها و اشتغال موقت ایجاد شده 7656230 نفر روز. که از این تعداد به تفکیک جنسیت 35درصد دختر و 65 درصد پسر و به تفکیک رده تحصیلی 33 درصد دانش‌آموز، 9 درصد دانشجو، 7 درصد متخصص و مابقی دارای تحصیلات دیپلم و کمتر بوده‌اند.
مشارکت و فعالیت‌های جوانان در امور اجتماعی یک فرآیند دو طرفه است به طوری که هم جوانان باید مشتاق حضور فعال در صحنه‌های اجتماع بوده و هم مدیران جامعه در پی بستر سازی برای مشارکت فعال جوانان در توسعه اجتماعی و اقتصادی باشند. رعایت چنین ابعادی در بسیج سازندگی باعث شده که اردوهای هجرت در سال 84 با 111 درصد پیشرفت، 85 با 260 درصد پیشرفت، 86 با 400 درصد پیشرفت و 87 با 501 درصد پیشرفت عملکرد قابل قبولی از خود نشان دهند. در این راستا مسئولان و کارشناسان آموزشی نیز در سطح کشور از اجرای چنین طرحی احساس رضایت کرده و بر این عقیده‌اند که اجرای طرح‌هایی همانند اردوهای هجرت می‌تواند نقش مؤثری در مسیر توسعه کشور داشته باشند.
یک کارشناس و برنامه ریز اوقات فراغت با بیان این که تنها تشکیل کلاس‌های آموزشی، سفرهای سیاحتی و زیارتی و اردوهای مختلف نمی‌تواند پاسخگوی نیازهای جوانان و نوجوانان باشد، می‌گوید: نباید غنی‌سازی اوقات فراغت را به معنی پر کردن وقت اضافی جوانان و نوجوانان دانست بلکه شکوفایی استعداد‌ها و نوآوری‌ها، کسب مهارت و زمینه سازی برای زندگی موفق در آینده باید مورد توجه قرار گیرد.
به این ترتیب به نظر می رسد بسیج سازندگی در قالب اردوهای هجرت زمینه مناسبی برای بکار گیری توانایی بالقوه جوانان فراهم آورده به طوری‌که استفاده از دانش‌آموزان در حوزه بهسازی مدارس نه تنها در بالا بردن توانمندی‌های آنان در یادگیری و انجام یکسری مهارت‌ها تأثیر گذاشته بلکه احساس تعهد و مسئولیت بالاتری را در نگهداری از امکاناتی که به دست خودشان بازسازی می‌شود ایجاد می‌کند.
به گفته مسئولان سازمان بسیج سازندگی، این سازمان با برنامه ریزی‌های متنوع و گسترده موفق به آموزش، سازماندهی و بکارگیری خیل عظیم جوانان داوطلب در این حوزه شده است.
مروری بر نتایج عملکرد رده‌های مختلف بسیج سازندگی نشان می‌دهد، فعالیت‌ها و اقدامات انجام شده در عین حالی که توانسته موجبات غنای پوشش اوقات فراغت جوانان را در ابعاد فردی و گروهی فراهم نماید، به میزان قابل توجهی در خدمت رسانی، اشتغال زایی، بازسازی، بهسازی، عمران و آبادانی مناطق محروم کشور، خصوصاً در عرصه‌های آموزش و پرورش، کشاورزی و منابع طبیعی، فعالیت‌های فنی و حرفه ای مؤثر واقع شده است.

● غنی‌سازی اوقات فراغت
در حالی که غنی‌سازی اوقات فراغت با استفاده از نیروی نشاط جوانی، کمک به محرومیت زدایی و ایجاد زمینه‌های اشتغال از اهداف طرح بسیج سازندگی است اما طی 9 سال فعالیت بسیج سازندگی و سه سال اجرای طرح اردوهای هجرت اکثر برنامه‌ها بر غنی‌سازی متمرکز بوده و دیگر اهداف را به نحوی تحت تأثیر قرار داده است. این در حالی است که با توجه به پتانسیل و نیروی بالای جوانی در کشور می‌توان از آن در جهت پیشبرد اهدافی همچون محرومیت‌زدایی استفاده بهتری برد. به اعتقاد کارشناسان امروز دیگر تنها نهاد‌های دولتی همچون وزارت نیرو و جهاد سازندگی متولی بحث سازندگی کشور نیستند و بسیج سازندگی به عنوان یک نهاد مردمی، خودجوش و مستقل در عرصه‌های سازندگی نقش انکارناپذیری را ایفا می‌کند. بنابراین به نظر می‌رسد که می‌توان با حرکت برنامه‌های سازمان در جهت سازندگی و عمرانی علاوه بر پر کردن اوقات فراغت حرکت در راستای محرومیت‌زدایی را پررنگ‌تر کرد. ضمن این که روحیه مطالبه‌گری دانشجویان می‌طلبد که در انجام کارهای جدی تر و متناسب روحیات آنها به کار گرفته شوند. قطعاً چنین روحیه‌ای در به سرانجام رساندن کارها نقش بسزایی خواهد داشت.

● ابعاد جهانی بسیج سازندگی
جوانان در حالی که هدف توسعه هستند مهم ترین ابزارهای توسعه نیز محسوب می‌شوند. خصوصاً اگر این مشارکت به صورت داوطلبانه و در اوقات فراغت باشد به عنوان یک فرصت فرهنگی، رشد و پیشرفت جوانان و توسعه اجتماعی را به طور همزمان به همراه خواهد داشت. از این رو موضوع بکارگیری جوانان در امر سازندگی در سایر کشورهای جهان تقریباً به صورت یک سنت جهانی در آمده است. اما آنچه موجب تفاوت‌های اساسی اجرای این طرح در بین کشورهای مختلف بخصوص سبک غربی و شرقی آن شده ویژگی سازمان یافتگی و فعالانه بودن در سبک غربی و کشورهای توسعه یافته نسبت به کشورهای شرقی و در حال توسعه است به طوری که این سازمان یافتگی در کشورهای توسعه یافته تا حدودی پذیرفته‌تر است. به صورتی که در الگوی شرقی مشارکت جوانان در فعالیت‌های سازندگی و اجتماعی بیشتر در قالب طرح‌های کلان، موجی و مقطعی صورت می گیرد، در حالی که در الگوی غربی از جمله امریکا و انگلستان افراد یا به صورت دائمی عضو یک گروه و انجمن داوطلبی برای ارائه خدمات و فعالیت‌های داوطلبانه هستند یا با آمادگی قبلی در یک حوزه خدماتی خاص ثبت نام و در انتظار خدمت‌اند و همچنین داوطلبانه در پی یادگیری و آموزش در آن حوزه مورد علاقه هستند. علاوه بر این، توزیع شبکه ای و گرو ه‌ها گسترش N. G. Oهای مختلف خود به خود بستر اقدام سازمان یافته را فراهم می‌کند. گروه‌ها و تشکل‌های داوطلبانه جوانان کمتر رسمی هستند، بلکه از الگوی غیر رسمی و خود گردانی پیروی می‌کنند. نمونه آن شکل‌گیری انجمن‌ها و تشکل‌های متنوع و با اسامی تخصصی و حرفه‌ای در عرصه‌های مختلف سازندگی از جمله محیط زیست، فرهنگ، آموزش و مسکن و خدمات اجتماعی در این کشور‌ها هستند.
در این راستا به نظر می‌رسد کشور ما علی رغم موفقیت‌های بدست آمده از حیث تنوع واثر بخشی برنامه‌ها و گستردگی حوزه فعالیت‌های اجرا شده، می‌تواند در راستای عمق بخشی و کارآمد کردن شیوه‌های غنی‌سازی اوقات فراغت در عرصه سازندگی، از تجربه‌ها و اندوخته‌های سایر کشورهای جهان خصوصاً کشورهایی که دارای ویژگی‌های انقلابی و مشترکات فرهنگی با کشور ما هستند و همچنین سابقه‌ای در بکارگیری نیروهای مردمی و جوانان داوطلب در امور بازسازی و عرصه سازندگی دارند استفاده کند. به عبارت دیگر با بررسی سوابق و اقدامات سایر کشورها در این زمینه و بومی‌سازی تجربیات آنان به الگوهایی فراتر از تجربیات و عملکرد کنونی سازمان بسیج سازندگی در این زمینه دست یابد. به طوری که بتوان در ابعاد نظری و عملی به غنی‌سازی و پوشش مطلوب و مناسب اوقات فراغت جوانان رسید.

● اوقات فراغت و فعالیت‌های سازندگی
به عقیده کارشناسان رابطه فعالیت‌های سازندگی با اوقات فراغت یک رابطه معنی دار است. به این مفهوم که هدف اصلی از به کارگیری جوانان در عرصه سازندگی صرفاً و تنها حجم وسیع و سریع فعالیت‌های سازندگی نیست، بلکه یک فرایند آرام بوده به عبارتی بسیاری از جوامع در پی آن هستند تا با بهره گیری از توان داوطلبان، ضمن پاسخگویی به حجم گسترده‌ای از نیاز‌های خدماتی، اقتصادی و معیشتی در باطن و عمق فعالیت‌ها به اهداف شهروند سازی یا نوسازی مدنی و بازسازی روحی جامعه و افراد نیز کمک کرده باشند.
گذری بر مفهوم و ابعاد اوقات فراغت و ارتباط آن با فعالیت‌های سازندگی و مشارکت اجتماعی نسل جوان در جامعه نشان می‌دهد که عمده سیاست‌ها و برنامه‌های اوقات فراغت و سازندگی دارای سه بعد اساسی است. یک بعد آن این است که اوقات فراغت باید دارای انتفاع درونی و تأمین آسایش روحی و روانی و تفریح بوده و شادی را برای فرد به همراه داشته باشد. در درجه دوم، بتواند سطحی از آمادگی، مهارت و توانایی را در فرد به وجود آورد تا فرد بتواند متناسب با نیاز‌های اجتماعی و جامعه تشخیص و عمل نماید، یعنی قابلیت پاسخگویی داشته باشد و بعد سوم آن است که فراغتگر در درون خود نسبت به جامعه و سایر هموطنان احساس مسئولیت داشته باشد که اگر حتی نهاد‌ها و ارگان رسمی جامعه نتوانست به نیازهای شهروندان پاسخ دهد، به صورت داوطلبانه و خود جوش از زمان‌هایی که در اختیار دارد به آن حوزه وارد شده و خدمتی سودمند را به جامعه و دیگران ارائه نماید.

منبع: / روزنامه / ایران ۱۳۸۸/۰۶/۱۸