اگر ریشه بسیاری از پیشرفت‌های امروز کشور را در دوران دفاع مقدس و تحریم‌های سفت و سخت آن زمان بدانیم، اغراق نگفته ایم. در آن زمان بود که فکر کمک گرفتن ازمحققان،مبتکران،پژوهشگران و مخترعان در حد عالی رعایت می‌شد ونگاه مردم و دولت به جهاد خودکفایی به عنوان یکی از ارکان حرکت‌های اصیل انقلابی مورد نظر خاص و عام بود.
امروز اگرچه دوران خوشه چینی آن دوران مطرح است،اما ممکن است این سوال برای بسیاری از مردم پدید آید که چرا توسعه و پیشرفت ما در زمینه تولید کالاهای مصرفی خانواده وحتی عرصه‌های کشاورزی کم است و بازار در اختیار محصولات وارداتی است؟
اتفاقا پاسخ این سوال هم در تحریم است و اگر رقابت شدید کشورهایی همچون آلمان و ژاپن را که به هیچ وجه اجازه تحقیقات و ساخت تجهیزات نظامی را ندارند، ملاک پیشرفت‌های صنایع غیر نظامی آنها برای بقاء قرار دهیم درخواهیم، یافت که در طول دوره‌های پی در پی تحریم‌ها بر ضد کشور ما در سه دهه اخیر، هیچگاه این کالا‌ها مشمول تحریم نبود. همچنان که اکنون اگرچه در همه حوزه‌های خاص علمی و پژوهشی و حتی تجهیزات آزمایشگاهی دانشگاه‌ها مشمول تحریم هستیم، کالا‌های مصرفی نه تنها مشمول تحریم نیست که برای تحریک فاصله طبقاتی در کشوری همچون ایران، صادرات این کالاها به آسانترین شکلی ادامه دارد و صادر کنندگان این نوع کالاها مایلند حتی با پرداخت رشوه و خرید صاحب منصبان،این بازار را برای دهه‌های آینده در اختیار خود داشته باشند.
شاید برای بسیاری از ما این مسأله عادی باشدکه علوم پزشکی ما از دوران دفاع مقدس تاکنون از چنان پیشرفتی برخورار شد که نه تنها نیازی به اعزام بیماران برای درمان به خارج از کشور نیست،که حتی علاوه بر مردم کشورهای منطقه، برخی از روسای جمهور و شخصیت‌های سیاسی این کشورها برای درمان خود به بیمارستان‌های کشورما مراجعه می‌کنند.و در حوزه‌های نظامی،نفت و پتروشیمی هم که مثال‌های فراوانی را همه مردم شنیده‌اند و می‌دانند.
اما این همه وضعیت پژوهش و اهمیت دادن به پژوهشگران در کشورما نیست. پژوهشگران،محققان و مخترعان فراوانی را می‌شناسیم که برای شرکت در برنامه‌های هفته پژوهش یا نمایشگاه‌های در زمینه ابتکارات و اختراعات، سختی‌های فراوانی را تحمل می‌کنند و روزها و شب‌ها در مراکز استان‌ها و تهران به تنهایی به سر می‌برند، تا کارهای آنها از سوی مسئولان دیده شود.مخترعی که به امید فردایی بهتر و با اعتماد کامل به سخنان مسئولان از کار رسمی خود استعفاء می‌دهند تا بتوانند کارهای خود را به نتیجه برسانند، اما دریغ از رسیدن به آرزوهای خود!! این شرایط البته در مورد پژوهش‌های علوم انسانی بسیار بیشتر است، تحقیقات مفیدی کا می‌توانند راهگشای حل بسیاری از مشکلات فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و... هم باشند.
بخش عمده هفته جاری و هفته آینده در کشور ما در شمار روزهای هفته پژوهش قرار دارد، اما این نگرانی همچنان در میان محققان ایرانی هست که چرا نتایج تحقیقات آنها خریداری در پیشبرد امر اجرایی و حتی قانونگذاری کشور ندارد ودر موارد گسترده‌ای به ویژه در علوم مربوط به انسان و اجتماع و موارد صنعتی و اقتصادی همچنان نیازمند علم وارداتی هستیم؟
دکتر منوچهر صانعی دره‎بیدی استاد گروه فلسفه دانشگاه شهید بهشتی در گفت و گو با خبرگزاری مهربا اشاره به عدم حمایت جدی از حوزه پژوهش و پژوهشگران، فعالیتهای این بخش را محدود به علائق فردی و تلاشهای شخصی می‌داند و می‌گوید: همین عدم حمایت عامل ضعف عمده پژوهشهای کاربردی در ایران است. و متأسفانه جایگاه پژوهش هم در ایران ضعیف و ناچیز است وبه هیچ وجه درخور شأن ما ایرانیها نیست. این موضوع نیاز به برنامه‎های کلان در برنامه ریزیهای توسعه و پیشرفت آنها دارد.
وی با طرح این سؤال که چرا به جای هزینه کردن در بخشهای زیربنایی چون پژوهش، در حوزه‌های هزینه می‌کنیم که بازدهی و کارایی ندارند، می‌افزاید: بودجه دولتها برای بخش پژوهش باید افزایش یابد، درست است که در بخش پژوهش نیز چون سایر بخشها، مبالغی از هزینه‌ها به هدر می‌روند ولی باید به امر پژوهش توجه و اعتنایی صد چندان بشود.
صانعی یادآورمی شود: متأسفانه پژوهش در ایران به کوششهای شخصی و علائق فردی محدود شده و پژوهشگران از امکانات مادی خوبی برخوردار نیستند و درآمد حاصله از پژوهش هم از اغلب کارها کمتر است.
وی در زمینه راه‌های تقویت حوزه تحقیقات فلسفی می‌گوید: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مشکلات پژوهشگران را رفع کند و نیازها و احتیاجات آنان را مرتفع سازد. البته هزینه‎هایی در بخش پژوهش می‎شود، ولی کافی نیست و از آن مهمتر اینکه به این بخش توجه نداریم. در کشورهای غربی پژوهشگاهها و مراکز آموزشی بیشتر از وقف مردم ایجاد شده ولی در کشور به این حوزه توجهی نشده است.
دکتر بهرام امیر احمدیان استاد مطالعات روسیه شناسی دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران هم با تأکید بر اینکه دادن اهمیت به بخش پژوهش و بکار گرفتن نتایج تحقیقات در برنامه‏ها باعث شکوفایی و پیشرفت کشور خواهد شد به تشریح راهکارهای کاربردی کردن پژوهشها می‌پردازد ودر مورد جایگاه پژوهش در کشورمی گوید: با توجه به ساختار مراکز علمی کشور و با وجود داشتن مراکز پژوهشی، اما به جهت اهمیت ندادن به پژوهش در بخش اجرایی کشور جایگاه پژوهش آنطور که بایسته و شایسته است تعریف نشده و از وضعیت مناسبی برخوردار نیست.
وی می‌افزاید: تمام کشورهای پیشرفته از نتایج تحقیقات در اجرا استفاده می‎کنند ولی در کشورمان این مسئله تعریف نشده و رابطه مستقیمی بین اجرا و پژوهش برقرار نیست. بخشهای پژوهشی می‎توانند اطلاعات بسیار مهمی که مورد نیاز بخش اجرایی است و همینطور بازخورد مستقیم برنامه‏های بخش اجرایی کشور را در اختیار این بخش بگذارند.
این محقق و پژوهشگر حوزه علوم سیاسی و روابط بین الملل در مورد اینکه چرا پژوهشهای انجام گرفته در کشور کاربردی و به روز نیستند هم می‌گوید: بین بخش اجرایی و بخش پژوهش رابطه ضعیفی برقرار است. توصیه ما این است که رابطه تقویت شود و در تمامی زمینه‏ها چه در دولت و چه در بنگاهها و مؤسسات خصوصی و غیر خصوصی از نتایج پژوهش در برنامه‏ها استفاده و پژوهش اولویت این سازمانها بشود.
این استاد دانشگاه در مورد راهکارهای کاربردی شدن پژوهشها نیز اظهار می‌دارد: توجه بیشتر و اهمیت دادن زیاد به بخش پژوهش از جمله این راهکارهاست، یعنی باید در وزارتخانه‏ها و سازمانهای اجرایی بخش تحقیق و توسعه دایر و در آنها استفاده از نتایج این تحقیقات لازم الاجرا شود. مادامی که بین اجرا و پژوهش رابطه مستقیمی برقرار نشود امر توسعه در کشور با مشکل مواجه خواهد شد.
دکتر رضا روستا آزاد رئیس دانشگاه صنعتی شریف و رئیس دومین همایش ملی مدیریت پژوهش و فناوری هم در زمیه ضرورت به کار گیری نتایج تحقیقات دانشمندان ایرانی می‌گوید:تا زمانی که بستری مناسب برای ورود صنایع بزرگ و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در پیشبرد علم، پژوهش و فناوری کشور فراهم نشود، همچنان شاهد مشکلات و چالشهای اساسی در نظام پژوهش و فناوری کشور خواهیم بود.
وی ضمن بیان این مطلب می‌افزاید: سیاست‌گذاری علم و فناوری در کشور یک مسیر خطی را طی کرده است، بدین معنا که دغدغه علم و فناوری و پژوهش از دانشگاه آغاز شد و در دهه‌های 70 و 80 تدابیر گوناگونی صورت گرفت تا دانشگاه‌ها درامر تولید مقالات علمی فعال شوند.
رئیس دانشگاه صنعتی شریف با بیان اینکه تمرکز مدیریت پژوهش و فناوری کشور تقویت وجهه پژوهشی دانشگاه‌ها در کنار مأموریت آموزشی آنها بود، ادامه می‌دهد: پس از آنکه پژوهش فعال شد، از طریق دفاتر ارتباط با صنعت تلاش شد برای انجام پژوهشهای کاربردی و توسعه فناوری، بین صنعت و دانشگاه ارتباط ایجاد شود، اما بعد دغدغه پارک‌های علم و فناوری پیدا شد، از این روی شرکت‌های دانشگاهی شکل گرفتند تا ایده‌ها محلی برای اجرایی شدن پیدا کنند.
روستا آزاد با تاکید براینکه برای رشد این شرکت‌ها و تبدیل آنها به شرکت‌های بزرگ‌تر با توان تجاری فناوری بیشتر، امروزه قانون حمایت از شرکت‌های دانش بنیان و صندوق ملی نوآوری مطرح شده است، اظهار می‌دارد: این روند خطی با بررسی تجربه جهان و تئوری‌های سیاست‌گذاری علم و فناوری، نشان می‌دهد که در پنج سال آینده به تدریج جای خالی صنایع بزرگ در نظام پژوهشی و فناوری کشور به دغدغه اساسی در سیاست‌گذاری تبدیل خواهد شد.
وی می‌افزاید: در عمده کشورهای پیشرفته و در حال توسعه مانند چین و هند که رشد اقتصادی بالایی داشته و وضعیت مناسب‌تری در حوزه فناوری نسبت به سایر کشورهای رو به رشد دارند، میزان سرمایه‌گذاری بخش غیردولتی و صنعتی در توسعه بیش از 50 درصد است.
روستا آزاد اضافه می‌کند: متأسفانه در ایران آمار دقیقی از میزان سرمایه‌گذاری و فعالیت بخش صنعتی در دست نبوده و تنها طبق آمار اعلام شده از یونسکو، سهم بخش غیردولتی و بنگاهی در پژوهش و سرمایه گذری در تحقیق و توسعه کمتر از 10 درصد است، که این امر به نوبه خود نشان دهنده وابستگی نظام فنآوری ایران به نظام دولتی و دانشگاهی است.
وی با تاکید بر این امر که در پنج سال آینده متوجه خواهیم شد که تا سرمایه‌گذاری خصوصی نباشد، مشکلات متعددی در نظام نوآوری کشور وجود خواهد داشت، خاطرنشان می‌کند: فناوری زمانی قادر به تعیین و ارائه اولویت‌ها خواهد بود که با صنعت درگیر شده و صنایع با سرمایه‌گذاری در حوزه‌های مورد نیاز به تحقیقات دانشگاهی جهت گیری کلی دهد، چرا که نبود صنایع نبود اولویت‌ها را به دنبال خواهد داشت.
لازم به ذکر است که دومین همایش ملی مدیریت پژوهش و فناوری روز 27 آذر سال جاری با همکاری مشترک پژوهشکده سیاستگذاری علم، فناوری و صنعت دانشگاه صنعتی شریف و معاونت پژوهش و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در سالن همایش‌های کتابخانه ملی برگزار می‌شود.
دکتر محمد مهدی‌نژاد نوری معاون پژوهشی و فناوری وزیر علوم هم با اشاره به این که همه برنامه‌های هفته پژوهش کمک به محققان و برای رساندن ایده‌ها به مرحله تولید است می‌گوید: با توجه به مسایل تحریم ترغیب محققان و مخترعان به ساخت تجهیزات آزمایشگاهی است و درهفته پژوهش سال جاری سفارش برای ساخت این تجهیزات در اولویت است.
وی افتتاح فن بازار دائمی جمهوری اسلامی ایران با ارائه‌ حدود 300 فناوری مختلف و همچنین افتتاح شبکه علمی کشور با اتصال 14 دانشگاه و مرکز پژوهشی مختلف را ازجمله همین راهکارها برای در دسترس بودن دائمی مبتکران و پژوهشگران می‌داند و می‌گوید: هدف جهاد اقتصادی برپایی اقتصاد دانش بنیان است که جز با توسعه‌ علم و فناوری محقق نخواهد شد و هفته پژوهش و فناوری سال جاری، فرصتی بسیار مهم و استثنایی است که بتوان گفتمان علمی را در جامعه ترویج داده و همچنین سطح آ‌شنایی عمومی را با ضرورت انجام پژوهش‌ها و توسعه‌ فناوری پیشرفته در کشور ارتقاء داد. چرا که بدون پیشرفت و توسعه‌ علم و فناوری در کشور نمی‌توان به آرمانهای انقلاب اسلامی و کشور دست یافت.
وی با اعلام برگزاری دوازدهمین جشنواره تجلیل از پژوهشگران و فناوران برتر کشور در 26 آذرماه با حضور رئیس‌جمهور اظهار می‌دارد: الگوسازی برای جوانان یکی از اهداف برگزاری این جشنواره است چرا که اگر جایگاه و شان اجتماعی دانشمندان و پژوهشگران کشور بالا باشد جوانان و نخبگان بیشتر به انجام پژوهش‌ها و ارائه‌ ایده‌های نوظهور ترغیب می‌شوند و در واقع این جشنواره می‌تواند زمینه‌ای برای بروز و ظهور تفکر خلاق و تولید ایده‌های نوظهور و جدید باشد. ایجاد ارتباط بین دانشگاه و صنعت و عرضه‌کنندگان و متقاضیان علم و فناوری در کشور مساله دیگری است که در هفته پژوهش سال جاری مورد بررسی قرار می‌گیرد.
معاون پژوهشی وزیر علوم با اشاره به برجسته‌سازی و اطلاع‌رسانی طرح‌ها و پروژه‌های مناسبی که حاصل تلاش دانشمندان و پژوهشگران کشور است به عنوان یکی دیگر از برنامه‌ها و اهداف برگزاری هفته‌ پژوهش خاطرنشان می‌کند: هر ساله تجدید نظری در شکل و محتوای برنامه‌های هفته‌پژوهش در راستای اثربخشی بیشتر آن صورت می‌گیرد که از جمله تغییرات و برنامه‌های جدید هفته پژوهش امسال می‌توان به برگزاری جشنواره ایده‌های برتر به پیشنهاد مرکز بررسی‌های راهبردی ریاست جمهوری و محوریت پارک علم و فناوری یزد که سابقه‌ برگزاری این جشنواره در سطح استانی را دارد اشاره کرد.
وی می‌افزاید: 19 هزار ایده تاکنون از سراسر کشور به جشنواره ملی ایده‌های برتر ارسال شده که از امروز در محل پارک علم و فناوری یزد برگزار می‌شود. همچنین از ارائه‌دهندگان پنج ایده‌ برتر به عنوان برگزیدگان این جشنواره درمراسم تجلیل از پژوهشگران و فناوران برتر کشور تقدیر می‌شود.
وی برگزاری جلسات و نشست‌های مختلف در خصوص اصول مذاکره، اصول تجاری سازی محصولات فناوری، ارزش‌گذاری فناوری، صادرات محصولات فناوری و مذاکرات بین‌المللی را از دیگر برنامه‌های فن بازار دائمی جمهوری اسلامی ایران برمی شمرد و در خصوص افتتاح شبکه علمی کشور به عنون یکی دیگر از برنامه‌های هفته‌ پژوهش و فناوری سال جاری می‌گوید: افتتاح آزمایشی شبکه علمی کشور در هفته دولت انجام شد که تا امروز تعداد بیشتری از دانشگاه‌ها به این شبکه پیوستند و در هفته‌ پژوهش 14 مرکز پژوهشی و دانشگاه با در اختیار داشتن شبکه پهنای باند وسیع می‌توانند در زمینه‌هایی مانند به اشتراک گذاشتن منابع علمی، برگزاری ویدئو کنفرانس‌های علمی و کلاس‌های آموزشی، برگزاری دوره‌های ‌آموزشی مجازی و استفاده از محاسبات پردازش سریع از راه دور با توجه به ابررایانه‌های متصل به این شبکه فعالیت کنند. افتتاح این شبکه علمی که با همکاری مشترک وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت فناوری اطلاعات و ارتباطات راه‌اندازی شده، 26 آذر ماه جاری همزمان با جشنواره‌ تجلیل از پژوهشگران و فناوران برتر کشور صورت می‌گیرد.
گفتنی است، دوازدهمین نمایشگاه دستاوردهای پژوهش و فناوری همزمان با هفته پژوهش و فناوری 22 تا 27 آذر ماه سال جاری در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران به ارائه‌آخرین دستاوردهای پژوهش و فناوری دانشگاه‌ها، نهادهای اجرایی، پارک‌های علم و فناوری ومراکز رشد سراسر کشور می‌پردازد.
*مردم حق دارند بپرسند چرا توسعه و پیشرفت فناوری در ایران هنوز نتوانسته است در زمینه تولید کالاهای پرمصرف و حتی عرصه‌های خاص کشاورزی ازجمله صرفه جویی در مصرف آب، به کمک عموم آید وتا این حد بازار کشور در اختیار محصولات خارجی قرارنگیرد؟
*این روزها متأسفانه مخترعان و پژوهشگران شهرستانی برای معرفی نتایج زحمات چندین ساله خود در نمایشگاه‌های ملی و استانی، روزها و شب‌ها سرگردانی را تحمل کنند
* اکنون توجه به پژوهش‌های حوزه علوم انسانی بسیار ضروری شده است،تا بتوان با نتایج این تحقیقات بربسیاری از مشکلات فرهنگی، اجتماعی و حتی سیاسی فائق آمد
*دکتر صانعی استاد دانشگاه:متأسفانه پژوهش در ایران به کوشش‌های شخصی و علایق فردی محدود شده و پژوهشگران از امکانات مادی مناسب برخوردارنیستند ودرآمد حاصله از پژوهش هم از اغلب کارها کمتر است

منبع: / روزنامه / جمهوری اسلامی ۱۳۹۰/۹/۲۰
نویسنده : مجید زندی