دکتری تخصصی (PhD) 1398
پدیدآور: سید حمید موسویان استاد راهنما: مهدی لک‌زایی استاد مشاور: بیژن عبدالکریمی استاد مشاور: فاطمه توفیقی
دانشگاه ادیان و مذاهب، دانشکده ادیان
چکیده

روش دین‌شناسی میرچا الیاده، به عنوان یک متفکر اثرگذار در حوزه مطالعات ادیان، موضوع مطالعه این پژوهش است. الیاده با نقد روش‌های دیگر مطالعه ادیان، اشکال عمده آنها را فروکاهش دین به سایر مؤلفه‌ها معرفی می‌کند و خود می‌کوشد با بهره‌گیری از پدیدارشناسی دین، فهمی هم‌دلانه از دین ارایه نماید. مؤلفه‌های روش پدیدارشناسی دین از نظر الیاده عبارت است از: مخالفت با فروکاهش امر قدسی، لزوم هم‌دلی، دیالکتیک امر قدسی و غیرقدسی، ماهیت تاریخی و تجربی، به دست‌آوردن ساختارهای زیرین پدیدارها، و رهیافت مقایسه‌ای. از طرف دیگر، همه گام‌های قبلی به باور الیاده باید به عنوان مقدمه‌ای برای فهم و تفسیر پدیدار دینی و در نهایت، دین باشد؛ کاری که با هرمنوتیک خلاق، به نتیجه می‌رسد. از نظر الیاده مطالعه ادیان، نباید یک مطالعه فارغ‌دلانه باشد بلکه باید از طریق آن به درون فهم انسان دین‌ورز از زمان و مکان و کل جهان، و رابطه آنها با امر مقدس نفوذ نماید. این فهم نه تنها نتیجه علمی در پی دارد بلکه جنبه‌هایی از انسان را بر آفتاب می‌افکند که می‌تواند برای انسان امروز، مفید باشد و او را به انسان‌گرایی جدیدی رهنمون شود. در همین راستا، با مروری خلاصه بر اهم اندیشه‌های الیاده در خصوص دین، جریان این روش را توسط او بررسی می‌کنیم. از نظر الیاده، توجه به تاریخ ادیان، در کنار بهره‌گیری از پدیدارشناسی دین و هرمنوتیک، نگاهی دگرگونه به مناسک و آموزه‌های دینی را موجب می‌شود. لذا او روش تکاملی و تجربی و به عبارتی، فارغ‌دلانه را مورد نقد قرار می‌دهد. در این رویکرد، اسطوره و نماد در مطالعه ادیان، جایگاه ویژه‌ای پیدا می‌کنند. به عقیده او، انسان دین‌ورز، زمان و مکان و کل جهان را در ارتباط با امر مقدس، درک می نماید. جهان برای این انسان، در صورتی معنادار است که محل تجلی امر مقدس باشد. مناسک نیز تکرار شرایط اولیه قدسی است. در پایان نیز به بررسی و تحلیل انتقادهای مطرح شده نسبت به پدیدارشناسی دین و روش الیاده می‌پردازم. حاصل کار نیز سخن از امکان ادامه روش پدیدارشناسی دین در عرصه دین‌پژوهی البته همراه با برخی اصلاحات است.