کارشناسی ارشد 1399
پدیدآور: مرجان سادات ریاستیان استاد راهنما: الهام خلیلی جهرمی
موسسه آموزش عالی حافظ، گروه زبان و ادبیات فارسی
چکیده

به دلیل اهمیت فراوان متون کهن، پژوهش‌های انجام شده روی آن متون نیز بسیار مهم هستند. از مهم‌ترین پژوهش‌هایی که بر متون کهن صورت می‌گیرد، تصحیح و شرح آنهاست؛ چرا که مخاطبان برای خوانش متون، ابتدا به یک تصحیح معتبر و برای درک آنها، نیاز به شرحی جامع و علمی دارند. هرمنوتیک، علم یا هنر تأویل است. این پژوهش، بررسی چندگانه تأویل‌های شارحان از مثنوی است. در راستای بررسی هرمنوتیک شروح مثنوی، دو داستان از دفتر اول در دو تصحیح و دوازده شرح بررسی شده است؛ که تلاش دارد علاوه بر یافتن تفاوت‌های موجود در تصحیح و شرح این دو داستان، «شاه داعی الی الله شیرازی» را به عنوان یکی از مفاخر استان فارس و همین‌طور یکی از شارحان متقدم مثنوی معرفی نماید. در این پژوهش به بررسی علل تفاوت در شروح مثنوی پرداخته شده است. از آنجا که یکی از علت‌های اصلی تفاوت در شروح، تفاوت در تصحیح مورد استفاده شارحان است، دو تصحیح معتبر از مثنوی یعنی تصحیح نیکلسون و تصحیح دکتر موحد در دو داستان، با یکدیگر مقابله و تفاوت‌های این دو تصحیح مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین به علت وجود نقش محوری زنان در هر دو داستان، نگاه مولوی به زن نیز مورد مطالعه قرار گرفته است. به دلیل اینکه «داعی الله» یکی از پیشگامان شرح‌نویسی عرفانی در مثنوی است، بخشی در این پژوهش به بررسی تأثیرپذیری سایر شارحان از او اختصاص داده شده است. این مطالعه، شامل: «کلیات هرمنوتیک و مبانی نظری شرح‌نویسی و تصحیح‌ متون، بررسی تفاوت در تصحیح دکتر موحد و نیکلسون، تفاوت‌های دوازده شرح مورد پژوهش، بررسی نگاه مولوی به زن، بررسی میزان تأثیرپذیری متأخرین از داعی الله و نتیجه‌گیری» است. با بررسی دو تصحیح مورد پژوهش، می‌توان دریافت تفاوت‌‌ها در ضبط مثنوی، قابل چشم‌پوشی نبوده و به حدی است که در بعضی ابیات، معنا را متفاوت ساخته است. با وجود اینکه رویکرد هر دو مصحح در تصحیح مثنوی، انتقادی بوده، اما به نظر می‌رسد دکتر موحد تأکید بیشتری به نسخ خطی کتابت شده در زمانی نزدیک به زمان حیات مولانا داشته است و همین امر این دو تصحیح را از هم متمایز ساخته است. در بررسی شروح، دریافته شد علت‌هایی چون تفاوت در تصحیح مورد استفاده شارحان، عدم آشنایی شارحان غیر فارسی-زبان به ظرایف و اصطلاحات زبان فارسی، تفاوت کلی در رویکرد شارحان و خوانش متفاوت ابیات در متمایر بودن شروح از یکدیگر مؤثر بوده است. در بررسی نگاه مولوی به زن، ثابت شد نوعی دوگانگی در آثار مولانا دیده می‌شود که می‌تواند ناشی از تفاوت نگاه شخص مولوی به زن با نگاه جامعه زمان او به زن باشد. همچنین تأثیرپذیری شارحان از داعی الله به دو صورت نقل عین عبارت و یا نقل مضمون عبارات، به اثبات رسید.