اعمال مستبدانه شاه قاجار و سرکوب آزادی خواهان، پس از به توپ بستن مجلس و احیاء استبداد و سلطه نیروهای قزاق روس در تهران موجب شد تا تعدادی از مشروطه طلبان با هدف فتح تهران و سرنگونی شاه به این شهر حمله کنند و اینگونه بود که با پیروزی آنها بر نیروهای محمدعلی میرزا فتحی مجدد شکل گرفت و طومار استبداد، بار دیگر درهم پیچید.
فتح تهران در 22 تیرماه 1288 نقطه عطفی در تاریخ مشروطه است، چرا که مشروطه خواهان وفادار به ایران، سر منشا تحول عظیمی می شوند و شهری که تحت سلطه قزاق های روسی قرار داشت با کمک مردم آزاده از چنگال بیگانگان و اجانب خارج و طومار استعمار را در هم پیچیدند.
جنبـشِ مشروطه، جنبـش مشروطیت یا انقلاب مشروطه در واقع به یک موضوع واحد مربوط می شود. کوشش‌ها و رویدادهایی که در دوره مظفرالدین شاه قاجار و سپس در دوره محمدعلی شاه برای تبدیل حکومت استبدادی به حکومت مشروطه رخ داد و در نهایت تشکیل مجلس شورای ملی و تصویب اولین قانون اساسی ایران را در پی داشت.
مردم ایران برای تبدیل حکومت از نوع استبدادی به شیوه مشروطه بهای سنگینی را پرداختند. اگر چه سالیان سال ظلم و ستم حاکمان را تحمل کردند، اما عواملی چون انتشار نشریات و نگارش مقالات روشنگرانه و حضور روحانیون در کنار مشروطه طلبان منجر به آگاهی مردم نسبت به اوضاع اجتماعی - سیاسی جامعه و سوق دادن خواسته مردم به سوی لزوم اجرای قانون در کشور و برچیده شدن حکومت استبدادی شد و اینگونه بود که زمینه برای ایجاد جنبشی که به مرور انقلاب مشروطه را در پی داشت، فراهم آمد.
در میان رخدادهای مختلف، ترور ناصرالدین شاه به دست میرزا رضای کرمانی با انگیزه قطع ریشه ظلم و ستم، بستری برای کوشش بیشتر در روند مشروطه خواهی شد.
اوج گرفتن شورش‌ها و اعتراضات در شهرهای ایران علیه ظلم حکومت، به دنبال سخنرانی های ضد استبدادی بازاریان، روحانیون و روشنفکران همچنین هواداری آنها ازمشروطه موجب شد تا مظفرالدین شاه فرمان مشروطیت را در 14 مرداد 1285 امضا کند.
اما پس از مرگ مظفرالدین شاه، اختیار حکومت به سرسخت ترین دشمن مشروطه، محمد علی شاه سپرده شد.
محمد علی شاه پس از چندی مقاومت در برابر مشروطه‌، سرانجام در خرداد 1287 برنامه خود را برای سرکوب مشروطه‌خواهان به اجرا درآورد. با این برنامه، یکی از درباریان مطیع را به صدراعظمی انتخاب، مقام وزارت جنگ را به میرزاحسین پاشاخان امیربهادر و فرمانداری نظامی تهران را به یکی از سرداران روسی به نام ' لیاخوف ' واگذار کرد.
با انتصاب این سردار روسی نقاط حساس تهران به تصرف نظامیان قزاق تحت فرماندهی افسران روس درآمد و جنگ بین قوای قزاق روس و مشروطه خواه آغاز شد که اوج جنگ در روز دوم تیر 1287 رخ داد. در این روز؛ واقعه به توپ بستن ساختمان مجلس همانند لکه سیاهی، کارنامه سلطنت محمدعلی شاه را به تباهی کشاند.
مشروطه خواهی تنها مختص به شهر تهران نبود و بسیاری از شهرهای بزرگ ایران نیز درگیر چنین جنبشی بودند به طوری که پس از حادثه دوم تیر که سبب منحل شدن مجلس اول و به هم ریختن اوضاع تهران شد، قیام هایی در تبریز، گیلان‌، اصفهان‌، مشهد و نقاط دیگر به وقوع پیوست.
با مرور تاریخ در می یابیم، مجاهدان گیلانی که در 24 بهمن 1287 در شهر رشت به هم پیوستند با تلاش بی وقفه بر شهر مسلط گشته و از محمد ولی خان تنکابنی دعوت کردند که ریاست جنبش را به دست گیرد و او نیز پذیرفت.آنها در مدت کوتاهی راهی شهر قزوین شده و آنجا را نیز به تصرف درآوردند.
در این ایام قوای بختیاری به زعامت 'سردار اسعد' از اصفهان و قوای مجاهدین مقیم قزوین به رهبری 'محمدولی خان سپهدار تنکابنی' با همراهی 'یپرم خان ارمنی' و 'معز السلطان گیلانی'، تصمیم به فتح تهران گرفتند .
در اوایل تیر ماه 1288 هجری خورشیدی این نیروها به سمت تهران حرکت کردند، اگر چه شاه با مستقر کردن نیروهای نظامی خواست جلوی نیروهای فتح کننده را بگیرد اما این امر فایده ای نداشت و سرانجام در روز 22 تیر ماه 1288هجری خورشیدی تهران فتح شد. با این اوصاف، استبداد صغیر دوام نیافت و در کمتر از یکسال عمر حکومت محمدعلی شاه قاجار بامجاهدت گیلانی ها و بختیاری ها و دیگر مشروطه خواهان مقیم تهران به پایان رسید.
محمد علی شاه به اتفاق اعضای خانواده و صدها قزاق مسلح به باغ سفارت روسیه در زرگنده پناهنده شدند.
بعدها شورایی با 22 نفر تشکیل شد و رای به برکناری محمدعلی شاه از مقام سلطنت را صادر نمود؛ به این ترتیب اعضای این شورا محمدعلی شاه را از سلطنت خلع کردند.
مذاکرات طولانی بین سفارت های روس و انگلیس درباره شرایط خروج محمدعلی میرزا از ایران، استرداد جواهرات ملی، بازپرداخت دیون و رهن املاک شخصی او که احتمال داشت دولت روسیه مصادره شان کند، صورت گرفت.
در موافقتنامه یی که به امضای نمایندگان دولت های مذکور و مشروطه خواهان رسید، برای شاه مخلوع 80 هزار دلار مقرری سالانه تعیین شد. محمدعلی میرزا با خانواده و ملازمانش از سفارت روسیه برای عزیمت به بندر 'ادسا' راهی ساحل دریای خزر شد و با کشتی، خاک ایران را ترک کرد.
با برچیده شدن بساط استبداد، 'مجلس عالی فوق العاده'،کابینه جدید را انتخاب کرد. سپهدار اعظم به ریاست وزرا و وزارت جنگ رسید و سردار اسعد بختیاری در وزارت کشور منصوب شد و یفرم خان کار حفاظت تهران، شهری که فتح کرده بود، را برعهده گرفت.
اگرچه به نظر می رسید مشروطه در اوایل کار به خوبی پیش می رود و مردم زیادی را همراه خود دارد اما تاریخ نشان داد که چگونه این نهضت مصادره و از مسیر اصلی خود دور افتاد.
عکس الصاق شده پوستر فتح تهران به‌دست مجاهدین بختیاری و گروهی از مجاهدین مشروطه خواه را پس از فتح تهران نشان می دهد.

منبع: / خبرگزاری / ایرنا ۱۳۹۰/۴/۲۲