ساعت دو بعد از ظهر بود که خبر فرار شاه از رادیو پخش شد، فریاد شادمانی جمعیت به هوا رفت، چراغ اتومبیل ها روشن شد، برف پاکن ها به رقص درآمدند، بوق ها به راه افتاد، غلغله شهر را برداشت.
جمعیت به شور آمده، و هر کدام به طریقی نفرت خود را از شاه نشان دادند؛ برخی اشک شوق می ریختند، برخی عکس شاه را در اسکناس درشت پانصد تومانی و هزار تومانی سوراخ کرده بودند و بر دست گرفته بودند. گروهی هم نقل و نبات پخش می کردند. جمعی نیز عکس های حضرت امام خمینی (ره) را بین سرنشینان اتومبیل ها پخش می کردند.
ساعت حدود چهار بعد از ظهر روزنامه های اطلاعات و کیهان با تیتر “شاه رفت» منتشر شدند. تیتر روزنامه ها از همیشه درشت تر بود. مردم روزنامه ها را بر سر، دست گرفته بودند و به یکدیگر نشان می دادند. برخی بین کلمه “شاه» و “رفت» ابرو باز کرده، با دست کلمه “در» را اضافه کرده بودند. در نتیجه تیتر روزنامه ها به صورت “شاه در رفت» خوانده می شد.
مردم به مجسمه شاه حمله کردند و آن را پایین کشیدند و پرچم هاى الله اکبر را به جاى مجسمه هاى خرد شده ى شاه، نصب کردند و به آرزوی خود که از 28 مرداد 32 در دل داشتند، رسیدند.
مردم توانستند طاغوت پرنخوت زمانه را که 37 سال غاصبانه و به زور بر آنها حکومت کرده بود مجبور به فرار کنند، شادی و شعف مردم پس از شنیدن خبر در رفتن شاه دیدنی بود و خاطر آن روز هرگز از ذهن ملت فراموش نمی شود.
باید توجه داشت که فرار شاه از ایران، از حوادث مهم تاریخ انقلاب اسلامی است، لذا در این نوشتار سعی شده است به برخی از حوادث و وقایع دیماه سال 1357که به فرار شاه از کشور منجر شد، از نگاه رسانه های دیداری، شنیداری، نوشتاری و… پرداخته شود. همچنین ذکر این نکته نیز ضروری است که در این نوشتار، به پیام های حضرت امام خمینی (ره) که راهگشا و راهنمای مبارزات ملت ایران بود و توطئه های شوم شاه و عمال آن را خنثی می ساخت، اشاره شده است.

دیماه سال 1357 و فرار شاه از نگاه رسانه ها
دی ماه سال 1357، اوج مبارزات مردم علیه رژیم طاغوت بود. بنابراین پیگیری این حوادث و وقایع در رسانه ها تا فرار شاه از کشور می تواند بسیاری از واقعیت ها را برای ما روشن سازد. در این نوشتار، تنها به برخی از این حوادث و وقایع دیماه سال 1357 که مربوط به فرار شاه از کشور می شود، پرداخته ایم:

3 دیماه
رادیو مسکو خبر از تظاهرات ضد دولتی در شهرهای مختلف ایران می‌دهد:
“در تبریز، مشهد، اصفهان و کرمان تظاهرات ضد دولتی صورت گرفت.”

5 دیماه
خبرگزاری پارس از تظاهرات در شهر مشهد خبر می دهد:
“شهر مقدس مشهد علیه شاه برخاسته است. امروز‏، به دعوت آیت الله خمینی، در مشهد روز عزاداری است و تظاهراتی انجام می شود. روز شنبه، در این شهر بیست و یک نفر به وسیله ارتش کشته شدند و یکصد نفر زخم برداشتند. …»
در همین روز ‏، رادیو کویت از اعتصاب کارکنان صنعت نفت خبر می‌دهد:
“امروز، میزان نفت ایران به پایین‌ترین حد نصاب تولید، از هنگام بروز اغتشاشهای داخلی تاکنون رسید. دیروز، میزان تولید نفت ایران نزدیک به هفتصد هزار بشکه یا پانزده درصد میزان تولید روزانه بود.
سپهبد بقراط جعفریان، استاندار خوزستان، گفته است که اعتصاب کارکنان صنعت نفت علت کاهش میزان تولید نفت است. چنانچه اعتصاب و کم کاری دو روز دیگر ادامه یابد. تولید کاملاَ متوقف خواهد شد و مشکلاتی در داخل کشور به وجود خواهد آمد.”
خبرگزاری فرانسه و آسوشیتدپرس نیز از شهادت استاد کامران نجات الهی گزارش می‌دهند:
“مقامات بیمارستانی اظهار داشتند که امروز، در جریان تظاهرات ضد شاه در ایران، سه تن از جمله یک استاد دانشگاه به وسیله گلوله کشته شدند. منابع سیاسی مخالف گفتند: این استاد که کامران نجات الهی نام داشت در یک اعتصاب نشسته در وزارت علوم و آموزش عالی شرکت داشت و هنگامی که بر روی یکی از بالکنهای وزارتخانه ظاهر شد، به وسیله یک سرباز به قتل رسید. او همراه با دیگران استادان اعتصابی به بسته شدن دانشگاه به وسیله دولت نظامی اعتراض داشت.

6 دیماه
خبرگزاری پارس گزارش ویژه در مورد حمایت آمریکا از شاه ارایه می کند:
“آمریکا حمایت دگربار خود را از شاه ایران اعلام کرد و سخنگوی وزارت امور خارجه آن کشور گفته که دولت آمریکا با رهبران مخالف در ایران در تماس است.
آمریکا اعلام کرد که موقعیت استراتژیک ایران برای آمریکا و امنیت اقتصاد جهانی اهمیت حیاتی دارد.”
در همین روز “پونایتدپرس» هم از وضعیت مجلش شورای ملی، گزارشی ارایه می کند:
“در جلسه امروز مجلس شورای ملی، احمد بنی احمد گفت که مجلس قادر به ارایه پیشنهاد و راه حلی برای اوضاع جاری ایران نیست.
بنی احمد گفت که راه حل اوضاع در دست شاه است. او استعفای شاه را مطرح کرد. با سخنان بنی احمد مجلس متشنج شد.”
رادیو کلن نیز با پخش قسمتی از مصاحبه حضرت امام خمینی (ره) با رادیو تلویزیون آلمان، مواضع ایشان را در قبال دولت احتمالی بختیار و خروج شاه از کشور مشخص می کند:
“سئوال: اگر دولتی به ریاست بختیار به روی کار بیاید، شما این دولت را حمایت می کنید، حتی اگر شاه بپذیرد که به طور موقت از ایران خارج بشود؟
جواب: هیچ دولتی را با بودن رژیم سلطنتی قبول نخواهم کرد. هدف، تشکیل جمهوری است و برای من از روز روشن تر است که با وضع فعلی در آینده ای نزدیک به آن خواهیم رسید.
سئوال: ناظران خارجی یک نوع مشی در سیاست حضرت عالی، طی هفته گذشته، مشاهده کرده‌اند. آیا به نظر شما به هم خوردن اوضاع اقتصادی ایران کافی برای سقوط رژیم شاه هست یا اینکه تصور می فرمایید که روشهای قهرآمیز دیگری باید تعقیب شود؟
جواب: به نظر می رسد که همین نحو مبارزات برای سرنگون کردن شاه از تختش کافی خواهد بود.”(1)

7 دیماه
خبرگزاری پارس از پیام حضرت امام خمینی (ره) به ملت شریف ایران خبر داد:
“آیت الله خمینی در پیامی به ملت ایران، به مناسبت کشتار بی رحمانه قم، چهلم کشتار مردم در صحن مطهر مشهد مقدس، هفته کشتار در مشهد و کشتار در شهرستانهای دیگر، روز نهم دی را روز عزای عمومی اعلام کرد.
آیت الله خمینی از شاه خواست تا به دیکتاتوری خود پایان دهد.”

9 دیماه
رادیو کلن از تظاهراتی در تهران به درخواست حضرت امام (ره) خبر می‌دهد:
“آیت الله خمینی از هواداران خود خواست تا امروز، به مناسبت اولین سالگرد آ‎غاز تظاهرات مردم علیه رژیم ایران، تظاهراتی در تهران بر پا کنند.
امروز، در بازار تهران تظاهراتی علیه شاه صورت گرفت.”
در همین روز خبرگزاری پارس و رادیو کلن از نخست وزیری بختیار خبر دادند:
“بامداد امروز، دربار شاهنشاهی ایران اعلام کرد که شاه ایران قصد کناره‌گیری از سلطنت و تشکیل شورای سلطنت را ندارد و به دکتر بختیار ماموریت داده است تا دولت جدید را تشکیل دهد. دکتر سنجای نیز موافقت خود را با دولت آینده بختیار اعلام کرده است. قرار است فردا مجلسین ایران برای اتخاذ تصمیم درباره دولت جدید تشکیل جلسه بدهند. …»

10 دیماه
خبرگزاری پارس در گزارش ویژه خود در این روز از احتمال خروج شاه از ایران خبر می‌دهد:
“دیشب، دکتر شاپور بختیار اعلام کرد که سرگرم مطالعه تشکیل یک دولت غیرنظامی است. دکتر بختیار گفت که در شرفیابی به پیشگاه شاهنشاه، ایشان پیشنهادهای من را برای تشکیل دولت مورد موافقت قرار دادند. نخست وزیر احتمالی آینده گفت که در این شرفیابی‏، شاهنشاه طی سخنان خودشان درباره مسایل مملکتی، اظهار علاقه فرمودند که برای معالجه و استراحت، در موقع مناسب، مدتی رهسپار خارج شوند.”

11 دیماه
خبرگزاری پارس و رادیو لندن از استعفای ازهاری خبر می دهند:
“شب گذشته، ارتشبد ازهاری استعفای دولت خود را به پیشگاه شاهنشاه آریامهر تقدیم کرد. گفته شد که به علت کسالت ارتشبد ازهاری یکی از معاونان ایشان، تا تشکیل دولت آینده، امور کشور را اداره خواهد کرد.
به گفته رادیو تهران، شاه اسعفای ارتشبد ازهاری را پذیرفته است.”
در همین روز آسوشیتدپرس گزارش می دهد:
“دیروز، آیت الله خمینی در بیانیه روزانه خود شاپور بختیار را نکوهش کرد و گفت که شاه شخصی فاسد است و هر کس که بخواهد با او همکاری کند فاسد است.”

12 دیماه
خبرگزاری پارس در گزارش ویژه خود، خبر خروج شاه از کشور را قوت می‌بخشد:
“شاه برای اولین بار گفت که برای گذراندن تعطیلات و استراحت به خارج خواهد رفت.”

13 دیماه
حضرت امام خمینی (ره) در مصاحبه خودشان با خبرنگار روزنامه اکسپرس، عزم و اراده آهنین ملت ایران در برابر شاه را تشریح می‌کنند:
“سئوال: آیا به طرفدارانتان دستور به ملایمت و مدارا داده‌اید؟
جواب: ما تاکنون هنوز دستور خشونت نداده‌ایم و همیشه ملت ما در برابر تانک و توپ و مسلسل با دست خالی و تنها با مشت گره کرده ایستاده است. ولی اگر قدرتهای جهنمی استعماری دست از حمایت خود از آدمشکان ایران که شاه در راس آنهاست برندارند، ما هم با شیوه های دیگر در برابر آنها رفتار خواهیم کرد.”(2)

14 دیماه
آسوشیتدپرس در گزارش خود از تغییر سیاست آمریکا در قبال شاه و ایران خبر می دهد:
“دیروز، دولت پرزیدنت جیمی کارتر این گزارش را تکذیب کرد که دولت آمریکا تصمیم گرفته است تا به شاه توصیه کند که از ایران برود، هودینگ کارتر، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، اظهار داشت که هیچ گونهه تغییری در حمایت دولت آمریکا از شاه پدید نیامده است. لیکن‏، اگر شاه تصمیم به ترک کشور بگیرد، ایالات متحده مقدمش را گرامی خواهد داشت.
به گفته مقامات دولتی، در وزارت امور خارجه آمریکا، گرایش روز افزونی به تغییر سیاست این کشور در رابطه با شاه و تشویق او به استعفا وجود دارد.”
در این روز حضرت امام خمینی (ره) در مصاحبه با خبرنگار شبکه رادیو تلویزیون سی. بی. اس. آمریکا، مواضع خودشان و ملت ایران را در خصوص خروج شاه از کشور اعلام می‌کنند:
“سئوال: گفته می‌شود که شاه برنامه دارد تا برای تعطیلات کوتاهی از مملکت خارج شود. آیا این امر حضرت عالی را قانع می‌کند و موجباتی را برای پایان دادن به اعتصابات و تظاهرات خواهد بود؟
جواب: خیر، رفتن شاه کفایت نمی‌کند، باید رژیم به هم بخورد و تمام چیزهایی که مربوط به سلطنت است، باید از بین برود تا ما راضی شویم. یعنی ملت راضی شود.”(3)

16 دیماه
حضرت امام خمینی (ره) در بیانات خود به ملت ایران از توطئه خطرناک عمال شاه خبر می‌دهند و مردم را به ادامه مبارزات علیه شاه دعوت می کنند:
“به عموم ملت شجاع و بیدار ایران ایدهم الله تعالی هشدار می‌دهم که بار دیگر توطئه خطرناک از طرف عمال شاه خائن و طرفداران غارتگران بین المللی در دست اجرا است تا رژیم منحط شاهنشاهی را حفظ و شاه را به قدرت شیطانی رسانده، به غارتگری نفتخواران و سلطه اجانب ادامه دهند…
ملت آگاه ایران! شجاعانه مبارزات خود را ادامه دهید… من به عموم ملت دلیر اعلام می‌کنم که رژیم سلطنتی غیرقانونی و مجلسین غیرملی و غیرقانونی و حکومت غاصب غیرقانونی و یاغی است… اینک چند مطلب را لازم می‌دانم تذکر دهم: 1- کارمندان وزارتخانه‌ها وزرای فاسد غیرقانونی را نپذیرند و از آنان اطاعت نکنند و در صورت قدرت، به وزارتخانه‌ها راه ندهند… 2- ملت از دادن مالیات، مطلقاَ و از دادن پول آب و برق و تلفن خودداری کنند و از آنچه اعانت به دولت است، احتراز نکنند… 3- علمای اعلام بلاد و خطبای محترم و طلاب غیور، قضات و وکلای محترم دادگستری‏، اساتید محترم دانشگاه‌ و دانشگاهیان، بازاریان، اصناف، کارگزاران، کشاورزان، سیاسیون محترم و سایر اقشار ملت مخلوع بودن شاه و غیرقانونی بودن مجلسین و دولت را اعلام فرمایند که اگر سستی کنند ممکن است توطنه بر ضد کشور و ملت به نتیجه برسد که همگی مسئول آن خواهیم بود… 4- فروشندگان مواد غذایی از گرانفروشی خودداری کنند… 5- از کمک به کارگران و کسبه صنفی که بر اثر اعتصابات ضرر کرده‌اند، غفلت نشود و از وجوه شرعیه مجازند به آنان کمک نمایند.
این جانب روز دوشنبه نهم صفر 99 را برای شهدای مشهد و قزوین و کرمانشاه و سایر بلاد، روز عزای عمومی اعلام می‌کنم.”(4)

17 دیماه
خبرگزاری پارس، در گزارش ویژه خود از آمادگی شاه برای خروج از ایران خبر‌ می‌دهد:
“شاه آمادگی خود را برای خروج از کشور و تشکیل شورای سلطنت اعلام کرد.”
رویتر نیز به احتمال خروج شاه از کشور قوت می‌بخشد:
“مقامات آمریکایی عقیده دارند که شاه ایران در زیر فشار مخالفین و برای آنکه دولت غیرنظامی فرصت بازگردانیدن نظام را بیابد، به زودی از ایران خارج می‌شود.”
خبرگزاری فرانسه نیز موضع آمریکا را در قبال خروج شاه از کشور تشریح می‌کند:
“روزنامه نیویورک تایمز در شماره امروز خود نوشت: آمریکا باید هر چه زودتر با کسانی که در آینده بر مسند قدرت خواهند بود روابط حسنه‌ای برقرار سازد. این شاه است که در ایران شکست خورده است و نه آمریکا.”
یونایتدپرس، آسوشیتدپرس، تاس و خبرگزاری فرانسه نیز از مسافرت ژنرال هایزر به ایران خبر می‌دهد:
“منابع رسمی می‌گویند مهم‌ترین هدف مسافرت ژنرال هایزر به ایران، گفتگو با نظامیان ایران و ارزیابی میزان گرایش آنان به همکاری با دولت بختیار است.”
همچنین آسوشیتدپرس، یونایتدپرس و رادیو لندن از تظاهرات مردمی خبر می‌دهند:
“امروز، تظاهرکنندگان به خیابانها آمدند و خواستار سرنگونی حکومت محمدرضاشاه پهلوی شدند. سربازان با شلیک مسلسلهای خود به آنان پاسخ دادند.
امروز، افراد نیروی هوایی ایران نیز به سربازان پیوستند تا گروههای مردم را پراکنده کنند. …»

18 دیماه
رویتر از احتمال خروج شاه از ایران خبر می‌دهد:
“یک هواپیمای سلطنتی در فرودگاه بین المللی مهرآباد ایستاده است تا شاه را از ایران خارج کند. اما، از طرف کاخ سلطنتی عزیمت شاه مخفی نگه داشته شده است. بسیاری معتقدند که هر آن عزیمت شاه ممکن است صورت گیرد.
شایع بود که اگر وی امروز کشور را ترک نکند، روز سه شنبه این کار را خواهد کرد. چه‏ انتظار می‌رود که دولت غیرنظامی شاپور بختیار در روز سه شنبه، رای اعتماد مجلس را به دست آورد.”
روزنامه اطلاعات نیز ترک ازهاری را خبر می‌دهد:
“ارتشبد ازهاری، نخست وزیر پیشین، تهران را ترک کرد.”
همچنین حضرت امام خمینی (ره) در مصاحبه با هفته نامه ژون آفریک مواضع خودشان و ملت ایران را در قبال دولت بختیار مشخص می‌کنند:
“سئوال: آیا بیمی از این ندارید که شکست حکومت بختیار به یک کودتای نظامی منتهی شود؟ و نگرویدن ارتش را به صف انقلاب در شرایط فعلی، چگونه توضیح می‌دهید؟
جواب: بختیار، علی ای حال حکومتش بر خلاف قانون است و ملت ایران نمی تواند حکومت او را قبول کند. منتهی شدن به کودتای نظامی همین است که تاکنون بوده است… و ما در راه اسلام و کشور کوشش خودمان را تا آنجا که بتوانیم خواهیم کرد. در ایران کودتای نظامی مسئله ای را حل نمی کند. زیرا، دولت قبل از بختیار‏، خود یک کودتای نظامی بود و مشکل ایران حل نشد. شما باور نمی‌کنید که ارتش با ملت است و در آینده نزدیکی به شاه پشت خواهد کرد. پیروزی ما حتمی است و جمهوری اسلامی تحققش برای من خیلی روشن است.”(5)

19 دیماه
گزارش روزنامه اطلاعات، و رادیوهای مسکو و لندن در این روز، از وخامت اوضاع داخلی ایران خبر می‌دهد:
“دیروز [به دعوت آیت الله خمینی و] به مناسبت روز عزای ملی در بیشتر شهرستانها تظاهرات و راهپیمایی‌های بزرگ و گسترده انجام شد. جریان تظاهرات در بسیاری از شهرها آرام بود، ولی در برخی از شهرها به خشونت کشیده شد. نیروهای مسلح پلیس، در جریان پراکنده کردن تظاهرکنندگان، بیش از یکصد و سی تن را کشتند و یا زخمی کردند.
در تبریز، با تکرار فاجعه روز بیست و نهم بهمن ماه سال 1356، این شهر غرق در آتش و خشونت شد.
اهواز نیز شاهد بزرگ‌ترین راهپیمایی مردم شهر بود.
طی یک سالی که از آغاز تظاهرات ایران می‌گذرد، نزدیک به شصت و پنج هزار تن کشته و زخمی شده‌اند.
امروز اعلام شد که در شیراز حکومت نظامی لغو شده است.
دیروز، حدود پنجاه هزار نفر از مردم قزوین، به عنوان سوگواری برای نزدیک به دویست نفر کشته‌شدگان رویدادهای دو هفته گذشته این شهر، در خیابانهای قزوین دست به راهپیمایی زدند. در حالی که تظاهرکنندگان از خیابان اصلی شهر می‌گذشتند باقی ماندهه ساختمان هتلها، مغازه‌ها و اداره‌هایی دیده می‌شد که به وسیله سربازان به آتش کشیده شده‌اند و غارت شده‌اند.
دیروز، در قزوین سربازان خود را تا اندازه‌ای از انظار دور نگه داشتند. در حالی که دو تانک چیفتن و عده‌ای سرباز از میدان اصلی شهر نگهداری می‌کردند. هیئتی از وکلای تهران، به سرپرستی دکتر احمد صدر، به قزوین آمد تا اعمال خشونت‌بار اخیر را مورد بازرسی قرار دهد. در این هیئت دو نفر به نمایندگی از صلیب سرخ و یک مقام وزارت امور خارجه آمریکا نیز حضور داشتند. از خبرنگار ویژه بی. بی. سی هم دعوت شده بود. در یکی از بیمارستانها، دکترها اظهار کردند که تاکنون یکصد و هشتاد و شش جسد دیده شده است و گفته می‌شود که اجساد بقیه را از بین برده‌اند. بنا به گفته دکترها و منابع دیگر، جریان از روز ششم‌ دیماه آغاز شد که یک گروهبان ژاندارمری به سوی گروهی از جوانان شلیک کرد و چهار عابر را کشت و سه نفر از جوانان را زخمی کرد.”
در همین روز گزارش خبرگزاری فرانسه، از دیدار سفیر آمریکا با شاه به منظور خروج از کشور خبر می دهد:
“اوایل هفته جاری، ویلیام سولیوان، سفیر آمریکا در تهران، دستور یافت تا اگر شاه نظر او را راجع به اوضاع ایران بخواهد به وی توصیه کند که از کشور خارج شود.
روزنامه نیویورک تایمز می‌نویسد: شاه ایران در هفته‌های اخیر چندین بار با سفیر آمریکا ملاقات و گفتگو کرده‌ است.”

20 دیماه
خبرگزاری فرانسه از پیام حضرت امام خمینی (ره) به ملت ایران گزارش می‌دهد:
“آیت الله خمینی در پیامی به ملت ایران گفت: مطالبی از ایران می‌رسد که از توطئه‌ای خطرناک حکایت می‌کند. گفته می‌شود اعلامیه‌هایی بدون امضا در تهران و شهرستانها منتشر می‌شود و اشخاص بسیاری را به اسم ساواکی و یا عمال شاه تهدید به قتل می‌کنند و خانه‌هایی را با همین بهانه‌ها سوزانده و به زن و فرزندان آنان اهانت نموده و آزار داده‌اند. به طوری که از ایران اطلاع داده‌اند اعمال برخلاف اسلام و انصاف، بدون رعایت حقوق شرعی، انجام می‌گیرد که شاهد بر آن است که دستهای ناپاکی در کار است که با هرج و مرج و ایجاد رعب و وحشت نهضت مقدس اسلامی را متهم نموده و خدای نکرده به شکست بکشند.
مردم مسلمان ایران در مبارزات بحق خود از این روشهای غیرانسانی استفاده نمی‌کنند و موظف شرعی هستند که… از اشخاصی که می‌خواهند به خانه‌های مردم تجاوز کنند و آتش‌سوزی نمایند جلوگیری نمایند که به نظر می‌رسد توطئه‌ای در دست اجرا است که باید از آن جلوگیری کرد. ملت شریف در تهران و شهرستانها و قضبات به راهپیمایی و تظاهرات و اعتصابات خود ادامه دهند تا این توطئه با رفتن شاه خنثی شود.”
همچنین رادیو کویت و آسوشیتدپرس از تظاهرات علیه شاه در کشور خبر می‌دهد:
“امروز، در تهران و برخی از شهرهای ایران تظاهراتی علیه رژیم انجام شد. به طور کلی، تظاهرات تهران آرام بود. ولی، در شیراز تظاهرات به خشونت گرایید و تظاهرکنندگان به کنسولگری آمریکا حمله کردند، قسمتی از آن را آتش زدند و پرچم آمریکا را پایین آوردند. در این تظاهرات، زدوخوردی با مامورین نظامی پیش نیامد.
سپس تظاهرکنندگان، مجسمه شاه را به زیر آوردند و به دفتر پلیس مخفی شهر آسیب رساندند. عوامل پلیس مخفی ساواک بر روی جمعیت شلیک کردند که در نتیجه، عده‌ای مجروع شدند و دو تا هشت نفر جان خود را از دست دادند.”
روزنامه اطلاعات نیز از اعتصاب دسته‌جمعی کارکنان ایرانی فرودگاه خبر می‌دهد:
“کلیه پروازهای داخلی و خارجی به علت اعتصاب دسته‌جمعی کارکنان ایرانی فردگاه، به مدت نامعلومی، لغو شد.”

22دیماه
بخش عربی رادیو کویت از احتمال خروج شاه از کشور خبر می‌دهد:
“صدای آمریکا به نقل از سفیر ایران در واشنگتن گزارش داد که محمدرضا پهلوی، شاه ایران، برای چهارماه کشور خود را ترک خواهد کرد.”

23 دیماه
حضرت امام خمینی (ره) در پیام خود به ملت ایران از یک توطئه شوم بعد از خروج شاه از کشور خبر می‌دهند:
“… ملت عزیز ایران! خبری موثق دریافت نمودم که لازم است شما را مطلع کنم. توطئه‌ای از خارج کشور… در دست اجراست. … می خواهند به مجرد رفتن شاه دسته‌هایی از مزدوران و اشرار را وادار کنند که به اسم ملت مسلمان حمله به ارتش و سربازها و شهربانیها و دیگر موسسات دولتی و نظامی کنند و با تبلیغاتی که برای نیروهای نظامی و انتظامی کرده‌اند، به عنوان دفاع آنان را به قتل عام مردم بی‌دفاع وادار نمایند. بدخواهان… از یک سو، در بین سربازان و نظامیان و سایر قوای انتظامی دست به اشاعه دروغ می‌زنند که ملت می‌خواهد همه شما را از بین ببرد و از سوی دیگر، اشرار و اجیرانی را به اسم ملت وادار به هجوم به دستگاههای نظامی و انتظامی می کنند تا ملت را در مقابل نیروی ارتش و انتظامی قرار داده و نتیجه مطلوب خود را بگیرند.
من به ملت شریف و جمیع جناحهای قوای نظامی و انتظامی، به حکم تکلیف الهی و ملی، هشدار می‌دهم که با بیداری و شجاعت اخلاقی، یکی دیگر از آخرین توطئه‌ها را خنثی کنید…»(6)

24 دیماه
روزنامه اطلاعات از آشتی ارتش و مردم خبر می‌دهد:
“امروز، صدها هزار نفر در خیابانهای تهران تظاهرات کردند. اما برخوردی بین مردم و مامورین نظامی روی نداد و مامورین نیز راهپیمایان را همراهی می‌کردند. روی بیشتر کامیونهای حامل مامورین فرمانداری نظامی، عکسهایی از حضرت‌آیت الله العظمی خمینی نصب شده بود و مردم شعار می‌دادند: “به دستور خمینی ارتش برادر ماست.”
خبرگزاری فرانسه نیز از تشکیل دولت تازه به فرمان حضرت امام خمینی (ره) در کشور خبر می‌دهد:
“آیت الله خمینی اظهار داشتند که تا چند روز دیگر یک دولت تازه تشکیل خواهند داد که جایگزین دولت بختیار خواهد شد. حضرت آیت الله گفتند که اعضای دولت آینده را پیش‌بینی کرده‌اند و همه آنها اکنون در ایران به سر می‌برند.”

25 دیماه
حضرت امام خمینی (ره) در مصاحبه خود با خبرنگاران خارجی مواضع خودشان را در قبال دولت بختیار و دولت آمریکا مشخص می کنند:
“سئوال: دیروز، بختیار نخست وزیر، طی یک مصاحبه مطبوعاتی اظهار داشت که مذهبیون باید به مذهب بپردازند و سیاست را به سیاستمداران واگذار کنند. وی همچنین اظهار داشت که شما قادر به واژگون کردن حکومتش نیستید. نظر شما در این باره چیست؟
جواب: مطلب اولی که گفته است مطلبی است که همیشه اجانب برای بردن منافع ما این تز را داشته اند که مذهب از حکومت جداست و ایشان هم بلندگوی همانهاست و آنکه ما قدرت به هم زدن حکومت او را نداشته باشیم، در آینده معلوم می شود. حکومت او محکوم به فناست و پیروزی از آن ملت رنج کشیده ایران است.
سئوال: شما پیامی به ارتش فرستادید. دیروز ارتش با مردم پیوندی برقرار کرد. آیا کماکان به پیوستن ارتش به صفوف خود ایمان دارید؟ یا بیم یک کودتای نظامی دارید؟
جواب: من امیدوارم که ارتش، البته آنهایی که مال ملت را نچاپیدند و آنهایی که به شرافت ارتشی خود باقی مانده اند، به ملت بپوندند تا آن اقلیت ناچیزی که خائن هستند نتوانند کاری کنند.
سئوال: گزارشهایی رسیده است که مقامات آمریکایی با حضرت آیت الله تماس گرفته اند، آیا ممکن است بفرمایید تماس در چه فرم و شکلی بوده است؟ آیا در آینده همکاریهای مستقلی بین دولت شما و دولت آمریکا وجود خواهد داشت؟
جواب: با من تا به حال تماسی شخصاً نگرفته اند و روابطی که بر مبنای احترام متقابل است ان شاء الله برقرار می شود. ولی ما کاملاً مستقل هستیم و زیر بار هیچ کشوری نخواهیم رفت.”(7)

26 دیماه
روزنامه‌های اطلاعات و کیهان و رادیوهای بیروت و صوت الجماهیر از فرار شاه از کشور خبر دادند:
“امروز، شاه ایران قبل از عزیمت از یاران یک کنفرانس مطبوعاتی تشکیل خواهد داد و در آن از بحران ایران سخن خواهد گفت. انتظار می‌رود که شاه امروز وارد آسوان شود تا مذاکراتی با پرزیدنت سادات انجام دهد.
سخنگوی رسمی مصر گفت که وارد شدن شاه به مصر فرصتی برای انجام مذاکرات میان او و پرزیدنت سادات است.
شاه ساعت یازده و چهل و پنج دقیقه امروز، به اتفاق ملکه فرح، وارد فرودگاه مهرآباد شد و در جمع خبرنگاران داخلی و خارجی حضور یافت. در فرودگاه نخست وزیر و وزیر دربار و روسای مجلسین سنا و شورای ملی شاه را بدرقه کردند.
شاه پیش از ورود به هواپیما به دو خبرنگار حاضر در فرودگاه گفت که نمی‌داند چه وقت بازخواهد گشت و این امر به وضع مزاجی وی بستگی خواهد داشت.
سپس، شهباز هواپیمای اختصاصی شاه در حالی که یک جت بوئینگ 707 و دهها هلی‌کوپتر آن را همراهی می‌کردند، از فرودگاه مهرآباد پرواز کرد و شاه را به مصر برد.”

27 دیماه
حضرت امام خمینی (ره)، پس از فرار شاه در پیامی به ملت شریف ایران مواردی را به اطلاع می رسانند:
“بسم الله الرحمن الرحیم
خدمت عموم ملت شریف و شجاع ایران اعلی الله کلمتهم و فقهم الله تعالی: فرار محمد رضا پهلوی را که طلیعه پیروزی ملت و سرلوحه سعادت و دست یافتن به آزادی و استقلال است به شما ملت فداکار تبریک عرض می کنم. شما ملت شجاع و ثابت قدم به ملتهای جهان ثابت کردید که با فداکاری و استقامت، می توان بر مشکلات هرچه باشد غلبه کرد و به مقصد هرچه دشوار باشد رسید. گرچه این ستمگر با دست آغشته به خون جوانان ما و جیب انباشته از ذخایر ملت، از دست ما گریخت ولی به خواست خداوند متعال بزودی به محاکمه کشیده خواهد شد و انتقام مستضعفین از او گرفته خواهد شد و لکن قطع دست ستمکار از ادامه ظلم به دست ستمدیدگان فوری است. او رفت و به هم پیمان خود اسرائیل دشمن سرسخت اسلام و مسلمین پیوست و جرایم و آشفتگیهایی را برجا گذاشت که ترمیم آن جز به تائید خداوند متعال و همت همه طبقات ملت و فداکاری اقشار کاردان و روشنفکر میسر نخواهد شد. اکنون در این طلوع فجر سعادت و پیروزی توجه عموم را به مطالبی جلب می کنم:
1- بر جوانان غیور در سراسر کشور لازم است برای حفظ نظم با آن دسته از قوای انتظامی که اکنون به آغوش ملت باز گشته اند، با تمام نیرو همکاری کنند و با کمال قدرت و جدیت نگذارند که بدخواهان و منحرفین آشوب و ناامنی ایجاد نمایند.
2- به تظاهرات و شعارهای پرشور علیه رژیم سلطنتی و دولت غاصب ادامه دهند و اگر منحرفین و مخالفین اسلام بخواهند اخلالی به وجود آورند و نظم را به هم زنند از آنان جدا جلوگیری کنند. باید ملت بداند که هر انحرافی و هر شعاری که مخالف مسیر ملت است به دست عمال شاه منفور و عمال اجانب تحقق می یابد. من از جمیع اشخاص که انحراف داشته اند و یا گرایش به بعضی مکتبهای انحرافی داشته اند، تقاضا دارم که به آغوش اسلام که ضامن سعادت آنان است برگردند، که ما آنان را برادرانه می پذیریم. در این موقع حساس که کشور جنگ زده ما بیش از هر زمانی به اتحاد و اتفاق احتیاج دارد، باید سعی شود که از هر اختلالی احتراز شود.
3- دولت موقت برای تهیه مقدمات انتخابات مجلس موسسان بزودی معرفی می شود و به کار مشغول خواهد شد. وزارتخانه ها موظفند که آنان را پذیرفته و با آنان صمیمانه همکاری کنند. اینجانب به صلاح وزرای غیرقانونی می دانم که بر کناری خود را اعلام کنند و خود را در مسیر ملت قرار دهند.
4- به جمیع نیروهای انتظامی و زمینی و هوایی و دریایی و صاحب منصبان و افسران و درجه داران ارتش و ژاندارمری و غیرآنان توصیه می کنم که دست از حمایت محمدرضا پهلوی که مخلوع است و به کشور برنمی گردد و در خارج نیز با نفرت مردم مواجه است برادرند و به ملت بپیوندند، که صلاح دنیا و دین آنان در آن است.
اینجانب از همه طبقات، ‌خصوصاً حضرات علمای اعلام، در این موقع حساس تشکر می کنم و سلامت و سعادت همگان را از خداوند متعال خواستارم و وحدت کلمه را همیشه خصوصا تا برانداختن رژیم شاهنشاهی و استقرار حکومت جمهوری اسلامی امیدوارم.
والسلام علیکم و رحمت الله و برکاته
روح الله الموسوی الخمینی»(8)
و این گونه بود که شاه از کشور فرار کرد، و پس از فرار شاه، مرم با آمدن به خیابانها، اظهار شادمانی کردند و با پخش گل و شیرینی این پیروزی بزرگ را جشن گرفتند و آماده پذیرایی از امام خمینی رهبر بزرگ انقلاب شدند (دیو چو بیرون رود، فرشته درآید).

پاورقی:
1 تا 8- صحیفه نور، ج 4

منبع: / خبرگزاری / آریا ۱۳۸۸/۱۰/۲۶به نقل از: تقویم تاریخ انقلاب اسلامی ایران، گروه تحقیق انتشارات سروش، تهران 1369
نویسنده : علیرضا تاجریان