بررسی و تحلیل شخصیت زنان تأثیرگذار در تاریخ اسلام همچون حضرت زینب(س) که در ادامه راه قیام عاشورا نقش به سزایی داشت، برای برنامه ریزان حوزه فرهنگ و مدیران این عرصه که به دنبال ارایه الگویی مناسب برای زنان و دختران امروز جامعه هستند می تواند گره از مشکلات فزاینده فرهنگی جامعه بگشاید. در خجسته زاد روز بانوی صبر و ایستادگی، یادگار علی(ع) و مبلغ بزرگ فرهنگ عاشورا به بررسی شخصیت تأثیرگذار آن بانو پرداخته ایم که در ادامه می آید.

بانوی ولایت
در تاریخ اسلام بعد از فاطمه زهرا(س)، زینب(س) قهرمان زنان تاریخ اسلام و تشیع است. چهره ای ممتاز و قهرمان که در راه انجام وظیفه، با ایمانی عمیق و عقیده ای استوار نقش بسزایی در مسیر دین داشته است. نام ایشان همراه نام امام حسین(ع) است. دخت علی(ع) شخصیت دوم واقعه کربلا است.
دکتر علی قائمی در تبیین شخصیت حضرت زینب(س) به ولایتمداری آن حضرت اشاره کرده و وی را بانوی ولایت می نامد و می گوید: «زینب(س) چهره ای ممتاز در تاریخ اسلام است که قهرمانانه در راه انجام وظیفه، با ایمانی عمیق و عقیده ای استوار نقش بسزایی در مسیر دین ایفا نمود. خطابه ای که حضرت در بازار کوفه داشتند، نمایش حاکم کوفه را نمایش رسوایی او می کند. مردمی که هلهله کنان و شادی کنان به استقبال کاروان اسرا می رود، با سخنان داغدار حضرت سراسر اشک و گریه می شود و بلاغت کلام ایشان موجب خشم مردم نسبت به حاکمان می شود.»
نویسنده کتاب زندگانی حضرت زینب(س) در ادامه بیان می دارد: «خطبه حضرت از چند جهت حائز اهمیت است، نخست اینکه این سخنان از سوی زنی اسیر در میان افسران فاتح خطابه می شود و او باید توجه کند که سخنان او هجوم جدیدی را برای اسیران نیافریند و آنها مورد ضرب و شتم قرار نگیرند و بعد آن که مردم کوفه، علی(ع) و خاندان او را می شناختند و سخنان زینب(س) باید به گونه ای می بود که آنها به اهمیت فاجعه پی ببرند.»

الگوی حیات اجتماعی زنان
با ارایه چنین تصویری از بانوی کربلا و یادگار عاشورا، این سؤال در ذهن پدید می آید که برای ترسیم یک الگوی مطلوب برای زن امروزی تا چه اندازه می توان به شخصیت حضرت زینب(س) تأسی جست؟
دکتر ثریا مکنون، استادیار دانشگاه تهران و رئیس گروه بررسی مسایل زنان پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی؛ در این رابطه معتقد است: «ارایه الگوی زن مطلوب، یا به عبارتی دیگر، تشریح روش زندگی حضرت فاطمه زهرا(س) و زینب کبری(س) به عنوان زنان نمونه تاریخ اسلام با مطالعه و شناسایی مقاطع مختلف زندگی آنان و انتخاب برخی خصوصیات ویژه از عملکرد آنان، متناسب با نیازهای تولید شده در جامعه فعلی می تواند راه را برای ارایه الگوی متناسب با نیازهای جامعه هموار سازد.»
نویسنده مقاله تندیس صبر در ادامه تأکید می کند: «برای شناخت صحیح و کامل زندگی حضرت زینب(س) نیاز به یک مدل با شاخصه های متناسبی می باشد که بتواند تمام ابعاد زندگی این شخصیتها را ترسیم و تحلیل نماید. بی نیازی و استغنا، انتخاب هدف برتر، مقاومت و استقامت از ویژگی های آن حضرت است. این صفات نشان دهنده آن است که آن بزرگوار در برابر مرارتها تا مرحله جان ایستادگی کرد.
تمام رفتار و کردار وی حول محور برتری جویی آرمان اوست، به این جهت در عین اینکه شدیدترین مقاومت و برخورد را در موضع گیری با دشمن دارد، در همان وضعیت، در برابر درخواست یک کودک چنان با عطوفت و رحمت رفتار می نماید که در طول تاریخ نظیر آن دیده نمی شود. وجود این عوامل در عالی ترین سطح، بیانگر حرکت حضرت زینب(س) در جریان عاشوراست و چارچوب یک مدل شناخت رفتاری را برای سایر زنان نمونه شکل می دهد.»
وی در ادامه به شرایط جامعه دوران زندگی زینب کبری(س) اشاره کرده و متغیرهای اجتماعی آن عصر را برای شناخت شخصیت آن حضرت مؤثر دانسته و عنوان می کند: «شرایط حضرت از نظر سیاسی، درگیری با حکومت بنی امیه بوده و از نظر فرهنگی، پیدایش نژادگرایی و به لحاظ اقتصادی، حاکمیت مطلق نژاد گرایی است که به مراتب ظالمانه تر از استبداد مطلق است. حضرت با وضعیتی مواجه شده اند که نه تنها شرافت در هیچ مرتبه ای از آن وجود ندارد، بلکه ستم و پذیرش ستم با هم توأم شده است که بدترین وضعیت برای شرایط اجتماعی است.»
دکتر مکنون، محور ارتباط و موضع گیری حضرت زینب(س) را در سه محور ارتباط با جامعه اسرا، جامعه عمومی و نظام حاکم تقسیم بندی کرده و ادامه می دهد: «در ارتباط با اسرا در قضیه عاشورا حضرت زینب(س) در کمال امنیت سیاسی برخورد کرده و ایثار و از خود گذشتگی را در بالاترین مرتبه خود، نشان می دهد. در برقراری ارتباط با عموم، حضرت زینب(س) به طور مرتب تداوم ولایت؛ یعنی وجود مبارک حضرت سجاد(ع) را یادآوری می نمود و اصول ارزشی را به مردم گوشزد می کرد. در مقابل نظام حاکم، حضرت به شکل های مختلف، حضور خود در تاریخ را اعلام می دارند. تذکر مکرر این مطلب که هر کاری بکنید نمی توانید یاد ما را از بین ببرید، دلیل بر تداوم تاریخی این حضور است. پس از ایجاد زمینه تحریک در مردم، برخورد حضرت در مقابل نظام حاکم، ایستادن در مقابل قدرت حاکم، آن هم از موضع برتر و تحقیر قدرت استکباری آن می باشد. در نتیجه می توان ملاحظه کرد که برخورد حضرت با مردم، با قدرت حاکم و با اسرا به گونه ای بوده است که حاصل آن کشیده شدن ملت به قیام می باشد. اگرچه حضرت سیدالشهدا(ع) پرچمدار و رهبر قیام نظامی است، اما رهبری قیام سیاسی با حضرت زینب(س) است.»
وی تصریح می کند: «با شاخص قرار دادن عالی ترین سطوح این صفات که در حضرت زینب(س) به عنوان الگو برای جامعه زنان مشاهده می شود، می توان کلیات مدل شناسایی برای ارزیابی وضع موجود زنان و سیر به طرف مطلوب را به دست آورد. بر آن مبنا شاخصه زن مطلوب با ابعاد گسترده تر و در سطوح متفاوت رفتاری در جامعه برای زنان به دست می آید. هر یک از شاخص های به دست آمده در سطح کامل و متعالی آن، در حضرت زینب(س) جلوه گر می شود، ولی سطوح نازل تر بروز آن صفات هم جهت و هم هدف با حضرت، در سایر اقشار، انگیزه مطالعه و بررسی و تکمیل مدل می شود تا بر آن اساس با لحاظ نمودن شرایط بیرونی، خصوصیات درونی افراد، گروه های زنان و سطوح نیاز آنان، الگوهای مناسب را شناسایی کرد و تخصیص داد.»

کامل ترین الگو
با ارایه چنین تصویری از بانویی که تحمل رنج های واقعه کربلا و ادامه راه سیدالشهدا(ع) از او شخصیتی ماندگار در تاریخ شیعه و بلکه جهان اسلام به جای گذاشته است، باید به سراغ علل و خصوصیاتی رفت که آن حضرت را به این مقام رساند. فریبا علاسوند، کارشناس مذهبی و مسایل زنان با عنوان این مطلب که زینب کبری(س) ترجمان حقیقت کربلاست، می گوید: «خداوند برای ویژگی های اخلاقی، الگوهایی در عالم تعبیه فرموده که هر کس در هر کجا با نظر به افق بلند الگو، بتواند خود را در مسیر جاذبیت آن قرار دهد و به طور مداوم و به عشق رسیدن به سرحد الگو، تکاپو و تلاش نماید. زینب(س) در واقعه کربلا و ماجراهای پس از آن به صبر نیاز دارد، زیرا تنها رسول توانای دیار ثارا... است. او صبر پیشه می کند و بعد بهترین کلام را بر زبان می راند، این درس صبر زینب(س) است. صبر زینب(س) یک شورش بر اساس حیاتی معقول است که همواره در بحرانی ترین شرایط، بهترین حجت را برای تاریخ و زمانه ساخته و پرداخته کرده و عالمی را درس داده است.»
وی در ادامه تأکید می کند: «زینب(س) بهترین الگوی مشارکت سیاسی و اجتماعی است. به همین دلیل یکی از شاخص ها و الگوهای اخلاقی و عملی کاملی است که دین برای پیروان خود معرفی می کند. زیرا او با همه مصایب توانسته نمادی از زندگی یک دیندار باشند.»
وی در پایان اظهار می دارد: «در شرایطی که حضور اجتماعی و سیاسی زنان و اشغال عرصه های عمومی توسط ایشان یکی از بحث برانگیزترین مباحث دو سده اخیر است، زینب(س) همان کسی است که کامل ترین الگو را برای این منظور به زنان عالم پیشنهاد می کند.»

منبع: / روزنامه / قدس ۱۳۹۰/۱/۲۰