اندیشه های علمی و فرهنگی شهید مطهری و قابلیتی که برای زمانها و عرصه های گوناگون اجتماعی و فرهنگی دارد، از جمله موضوعاتی است که هرساله در سالگرد آن استاد فرزانه مورد بررسی قرار می گیرد.
دکتر محمود تقی زاده داوری، استاد دانشگاه و رئیس پژوهشکده الهیات اجتماعی دانشگاه قم در این ارتباط به بیان دیدگاههای خود پرداخته است.

آثاری که همچنان برای محافل علمی مفید است
دکتر محمود تقی زاده داوری با بیان اینکه ما نباید اندیشه های شهید مطهری(ره) را در یک مرز و بوم جغرافیایی خاص خلاصه کنیم، می گوید: اندیشه های ایشان برای تمام جوامع اسلامی قابل استفاده است. حتی دسته ای از اندیشه های ایشان که در زمینه فلسفه انسان، فلسفه اجتماع، فلسفه تاریخ، فلسفه سیاسی و اخلاق و معنویت است، همچنان برای محافل دانشگاهی جوامع اسلامی قابل استناد و مؤثر است.
استاد دانشگاه قم در ادامه می افزاید: غالب نوشته های ایشان از اولین نوشته تا آخرین اثر وی در نقد مارکسیسم است. وی اظهار می دارد: به نظر می رسد پرداختن به مارکس و مارکسیسم مسأله مادام العمر شهید مطهری بوده و آن مرحوم تلاش داشته تا با نگاشتن این آثار کژتابی های دیدگاه های ماتریالیستی مارکس را از ذهن نسل جوان معاصر پاک کند.
وی تصریح کرد: اولین نوشته مرحوم مطهری حواشی است که ایشان پیرامون متن اصول فلسفه و روش رئالیسم نوشته اند که در 5 جلد منتشر شده است. متن آن از مرحوم علامه طباطبایی، و توضیحات پانوشت آن از شهید مطهری است. او در این اثر به طور شایسته ماتریالیسم فلسفی مارکس را نقد می کند و در کتاب جامعه و تاریخ که در واقع آخرین اثر مکتوب ایشان است نیز ماتریالیسم تاریخی مارکس را نقادی می نماید.
رئیس پژوهشکده الهیات اجتماعی دانشگاه قم ادامه می دهد: شهید مطهری در آثار متعدد خود ایده های مارکس و مارکسیستها را در زمینه رابطه زیربنای اقتصادی و روبنای معرفتی، فلسفی و دینی مورد نقد قرار داده است.
وی می افزاید: مارکس و معتقدان وی بر این باورند که در مسأله رابطه ذهن با عین، اندیشه با عمل، اصل با عینیت و واقعیت خارجی می باشد و این عینیت است که ذهنیت را شکل می دهد و این رابطه عینیت با ذهنیت یک رابطه یک طرفه است و همواره این عینیتها و شرایط خارجی هستند که آراء و افکار و اندیشه ها را می سازند و بدین ترتیب اندیشه ورزها و نظریه پردازها نیز نقشی در تحولات تاریخی ندارند، بلکه نقش اصلی از آن شرایط خارجی و عینی جامعه است.
شهید مطهری در کتاب جامعه و تاریخ این دیدگاه را رد می کند و معتقد است که بین ذهن و عین و اندیشه و عمل رابطه متقابل و دو سویه برقرار است ولی در نهایت این اندیشه ها، افکار و نظریه ها هستند که در تغییر شرایط تاریخی و سرنوشت ملتها و زندگی جمعی مردم نقش ایفا می کنند.
وی نقش شخصیتها را در تحولات تاریخی ملتها می پذیرد و آن را با شواهد و قرائن تأیید می کند، و تاریخ بشر را تاریخ منازعه فکر ها و اندیشه ها، دیدگاه ها و نظریه ها می داند و نه تاریخ جنگ شرایط اقتصادی و معیشتی.

اندیشه مطهر و ارتقای اخلاق جهانی
عضو هیأت علمی دانشگاه قم، با بیان این مطلب که دیدگاه های شهید مطهری برگرفته شده از متون دینی است تصریح می کند: نظریات ایشان مستند به متون شیعی در زمینه علم و عمل می باشد.
تقی زاده داوری با اشاره به اینکه به لحاظ فکری می توان گفت که شهید مطهری در پرداختن و نقد افکار ماتریالیسیم اعم از فلسفی و تاریخی موفق بود، بیان می دارد: عصر شهید مطهری عصر انقلابها بود، یعنی انقلابهای ناسیونالیستی، سوسیالیستی و ماتریالیستی که تأثیر بسزایی در افکار نسل جوان آن روز جهان اسلام داشت و جوانان مسلمان کشورهای اسلامی را به سوی خود جذب می کرد. ولی این انقلاب اسلامی ایران بود که دوباره معنویت و دینداری را در جهان مطرح ساخت و مارکسیسم و ماتریالیسم و ناسیونالیسم و امثال آن را در جهان از سکه انداخت.
وی ادامه می دهد: در بازگرداندن هویت اسلامی و شکل گیری انقلاب اسلامی ایران شخصیتهای بزرگی از جمله استاد مطهری نقش داشتند که در این میان شهید مطهری(ره) نقش بی بدیل نظریه پردازی جامعه سیاسی جمهوری اسلامی را برعهده داشته است.
وی در خصوص اینکه افکار و اندیشه های شهید مطهری چقدر توانسته در نسل امروز تأثیرگذار باشد، می گوید: امروزه مارکس و ماتریالیسم تاریخی او مسأله جهان حاضر نیست بلکه آنچه اکنون مطرح است موضوعاتی از قبیل جهانی شدن، پست مدرنیسم، پلورالیسم و لیبرالیسم می باشد. پس باید از اندیشه های آن شهید در مسائلی که بشر کنونی با آن سروکار دارد و همچنین برای ارتقای اخلاق جهانی و دینداری جهانی مفید است، استفاده کنیم.
وی با بیان اینکه ما می توانیم از اندیشه های شهید مطهری در سطح جهانی برای ارتقای فرهنگ مشترک بشری استفاده کنیم، خاطرنشان می کند: ما نباید اندیشه های شهید مطهری را در یک حد و مرز جغرافیایی خاص خود خلاصه کنیم و آن را متعلق به یک فرقه مذهبی خاص قلمداد نماییم بلکه اندیشه های شهید مطهری که دارای ابعاد مختلف انسانی، اجتماعی، اخلاقی، معنوی است و می تواند به بهبود وضعیت اخلاقی و معنوی جامعه جهانی کمک کند.
رئیس پژوهشکده الهیات اجتماعی دانشگاه قم در پاسخ به سوالی درمورد علت انتخاب محتوای کتاب جامعه شناسی مطهری که در سال 1385 به عنوان کتاب سال شناخته شده و توسط انتشارات راتلج - کرزن انگلستان به چاپ رسیده، می گوید: بنده در این کتاب از آن ایده شهید مطهری در نقد مارکسیسم یعنی تعامل عین با ذهن و اندیشه با عمل برای تحلیل خود ایشان، آثار ایشان و عصر و زمانه ایشان استفاده کردم و این کتاب در واقع یک جامعه شناسی مطهری است.
وی ادامه می دهد: در این اثر شرح دادم که مطهری به عنوان یک متفکر چه چیزی را از زمان خویش گرفت و چه چیزی را متقابلاً به جامعه و زمان خود داد و چه تغییر و تحولاتی در آن ایجاد کرد. دکتر محمود تقی زاده داوری می افزاید: چاپ این اثر توسط یک انتشارات معروف اروپایی، زمینه معرفی وسیع آن در جهان را پدید آورد و مورد استقبال قرار گرفت. البته این اثر قبل از چاپ توسط خانم وِ نِسا مارتین ایران شناس برجسته انگلیسی معرفی شده بود ولی بعداً چاپ آن سبب شد تا استقبال خوبی از آن در آمریکا، اروپا و ژاپن به عمل آید.
وی تصریح می کند: بنده در نوشتن اثر خود از همان ایده شهید مطهری که در نقد مارکسیسم به کار برده بود (العلم والعمل توأمان، مقرونان) بهره بردم و پژوهش جامعه شناسانه در مورد آن شهید سعید، آثار او و عصر او و جامعه او انجام دادم. اثر یاد شده یک مطالعه موردی به سبک جامعه شناسانه است.

منبع: / روزنامه / قدس ۱۳۹۰/۲/۱۳