بر اساس احادیث و آموزه های کلامی شیعه، امام باید داناترین و فاضل ترین فرد جامعه اسلامی باشد تا بتواند به آسانی از عهده پاسخگویی به همه پرسش ها و چالش های علمی مربوط به اسلام و جامعه اسلامی برآید. بر اساس این دیدگاه، امام حجت خدا بر مردم است و باید از هر دانشی که برای هدایت مردم لازم است، برخوردار باشد. بر اساس احادیث و آموزه های یاد شده، گستره علم و دانش امام افزون بر قرآن و سنت، حوزه های دیگری از جمله کتب مقدسی همچون تورات، انجیل و زبور و زبان اقوام و ملل گوناگون را نیز دربر می گیرد. آنان از طریق راه هایی همچون الهام و مانند آن از محتوای اصلی و تحریف نشده کتب نام برده و از تاریخ و تحولات آن با خبر بودند و از جمله در مناظره با اهل کتاب بدان ها استناد می جستند. آگاهی امام رضا(ع)از این کتابها و استناد بدان ها در مناظرات خویش، در این زمینه قابل ارزیابی است. مواردی از کتب مقدس که در مناظره های امام رضا(ع) با اهل کتاب مورد استناد قرار گرفته، از لحاظ انطباق با نسخه های موجود آن و نیز دلالت بر مدعای آن حضرت، به چند دسته کلی قابل تقسیم است؛ دسته ای از موارد کاملا روشن و گویا بوده و در کتاب مقدس موجود نیز با همان وضوح و روشنی آمده است. این مستندات مدعای امام را کاملاً و آشکارا ثابت می کند و چنان که گزارش منابع اسلامی نیز نشان می دهد، علمای طرف مناظره با آن حضرت در برابر احتجاج به این موارد به کلی ساکت و ناتوان شدند. گزارش های مربوط به زنده شدن مردگان و شفا یافتن انواع بیماری ها و نیز نماز خواندن و روزه گرفتن حضرت عیسی(ع) از این موارد است که امام رضا(ع) برای اثبات نادرستی اعتقاد به الوهیت حضرت عیسی(ع) به آنها استناد جستند.
برخی دیگر هرچند یک بیان کلی دارد، ولی قراینی که به همراه دارند دلالت آن را بر مدعای امام تأیید می کند. قراینی که هم در سخنان آن حضرت به عنوان مؤید بر آن تأکید شده و هم پیش از آن در خود کتب مقدس آمده است. بشارت حضرت موسی(ع) به بنی اسرائیل مبنی بر آمدن پیامبری همچون خود او در آینده و از میان برادران بنی اسرائیل از این نمونه است.
دسته سوم از زبانی نمادین برخوردارند و در آنها تشبیه و کنایه به کار رفته است. این موارد به همین شکل در کتاب مقدس نیز آمده است، ولی جز با تفسیری که امام رضا(ع) ارائه می کنند، بر مدعای ایشان دلالت ندارند. خبر مربوط به درخشش نور از کوه «فاران» از این قبیل است که حضرت رضا(ع) «فاران» را یکی از کوه های مکه خواندند و عبارت یاد شده را به نزول وحی بر رسول خدا(ص) بر فراز آن تفسیر کردند.
دسته چهارم مواردی هستند که هرچند مورد پذیرش عالمان یهودی و مسیحی طرف گفتگو با امام قرار گرفتند و آنها بر وجود چنین گزارشهایی در تورات و انجیل صحه گذاشتند، ولی بررسی های انجام شده نشان می دهند که فرازهای مزبور آن گونه که امام یاد کرده اند، دست کم، در ترجمه های فارسی و عربی موجود از عهد قدیم و جدید به چشم نمی خورد و احتمالا حذف و تحریف شده اند.
استناد حضرت بر سخنان یوحنای دیلمی مبنی بر بشارت عیسی(ع) درباره پیامبراکرم(ص)، جانشین و اهل بیت او(ع) و نیز نام آنان از این نمونه است. و سرانجام اینکه امام رضا(ع) در بخشی دیگر از مناظرات خود، بدون استناد به هیچ یک از کتب مقدس، از مواردی یاد کرده اند که یا به عنوان حقایق مسلم تاریخی و دینی برای آنان پذیرفته شده بوده و یا آنها بر اساس اصول مورد قبول خود چاره ای جز پذیرش آنها نداشتند. این موارد هرچند به عنوان گزارشهای کتاب مقدس مورد استناد قرار نگرفته اند، ولی جزئیات کامل آن به اشکال گوناگون و گاه مبسوط در عهد قدیم، عهد جدید و قرآن روایت شده است و همه پیروان ادیان ابراهیمی دست کم از آن آگاهند. برای مثال، هنگامی که دانشمند یهودی در اثبات نبوت حضرت موسی(ع) به معجزات گوناگون آن حضرت استناد جست، امام رضا(ع) فرمودند: شما خودتان این معجزات را ندیده اید، بلکه از طریق اخبار متواتر شنیده اید، و چون اخبار متواتری از معجزات حضرت عیسی(ع) و محمد(ص) نیز حکایت می کنند، پس ناگزیر باید آنها را نیز به عنوان گواه صدق رسالت و نبوت آن دو پیامبر بپذیرید.

منبع: / روزنامه / قدس ۱۳۸۹/۱۱/۱۴
نویسنده : حسن حسن زاده آملی