اسباب بازى یک کالاى فرهنگى است. این موضوع را عروسک باربى ثابت مى کند. در ۱۹۹۲ ، شرکت اسباب بازى هاى «ماتل» یک عروسک باربى سخنگو عرضه کرد که این عبارت را مى گفت : «کلاس ریاضى سخت است!» این عروسک باعث جنجال و بحث، مخصوصاً میان والدین و معلمانى شد که فکر مى کردند این عروسک این کلیشه که دخترها در ریاضى خوب نیستند را تقویت مى کند. بعضى از مطالعات دیگر نشان داد که دختران، دختر ایده آل خود را براساس ویژگى هاى باربى توصیف مى کنند.
بعضى از محققان این را به عنوان مدرک مورد استفاده قرار مى دهند تا نشان دهند که عروسک هاى باربى زنان را تشویق مى کند تا گرسنگى بکشند و هیکل شان راشبیه باربى کنند. برخى از محققان مى گویند عروسک باربى مسئول برخى از عمل هاى زیبایى و بى نظمى هاى خوردن است.
اما به هرحال مطالعه اى با مقیاس وسیع انجام نشده که مستقیماً نشان دهد بازى با عروسک هاى باربى احترام به خود را پایین مى آورد یا آشفتگى ها در خوردن را افزایش مى دهد. هیچ مطالعه اى هم وجود نداشته که ثابت کند دختران مى خواهند شبیه به عروسک هاى باربى شوند. ولى تأثیر این عروسک بر شکل ظاهرى و نحوه تغذیه زنان و دختران عصر جدید از نظر بسیارى بدیهى است.
اسباب بازى هاى دیگر هم در حد خود بر شخصیت کودکان و نوجوانان و حتى بزرگسالان اثر مى گذارند. یک مطالعه حاکى از این است که اسباب بازى ها با شکل هاى ظاهرى دست نیافتنى ممکن است بر تصویر شخص از خودش اثر بگذارند. این مطالعه عروسک هاى مذکر و تیپ هاى «اکشن» را مورد مطالعه قرار داده بود. مردان دراین مطالعه بعد از بازى با تیپ هاى اکشن فوق عضلانى، از خود احساس تأثیر منفى بیشترى نسبت به اسباب بازى هاى معمولى گزارش کردند. اگر بازى با اسباب بازى مى تواند بر روى پسران به این شکل اثر بگذارد، به طور مشابه به روى زنان هم اثر مى گذارد.

به سیاست گذارى فرهنگى نیاز داریم
اسباب بازى ها علاوه بر بعد بازى، برشخصیت افراد حتى بزرگسالان هم اثر مى گذارد. اما اسباب بازى ها در کشور ما چندان جدى گرفته نمى شوند. تولید اسباب بازى به شکلى نیست که هم از نظر کمى و هم از نظر کیفى با تولیدات کشورهاى دیگر رقابت کند. اسباب بازى هاى ایرانى تنها۳ تا ۵درصد بازار ایران را در اختیار دارند. اسباب بازى هنوز در سطح کلان فرهنگى جدى گرفته نمى شود. در نتیجه ، صنعت اسباب بازى هم از نظر جنبه حمایتى و هم از نظر جذب سرمایه گذارى با مشکلاتى مواجه است. این موضوع مى تواند به شکلى خارج از کنترل ما بر شخصیت مردم تأثیر بگذارد.
این به معناى محدودکردن و یامبارزه با بعضى از اسباب بازى هاى خارجى نیست، چون تجربه نشان داده این نحوه مواجهه به نتیجه موردنظر منتهى نمى شود. براى مثال، یک شهروند در باره عروسک باربى مى گوید:«دخترم تعداد زیادى عروسک باربى دارد. آن چه که دراین عروسک براى او جالب است ، علاوه بر خود عروسک،وسایل جانبى آن مانند لباسها، وسایل آرایش و ... است. به نظر من قیمت این عروسک هم بسیار مناسب است.»
شرکت ماتل این عروسک را با تیراژ زیاد و به شکل صنعتى تولید مى کند. بنابراین ، قیمت آن ارزان تمام مى شود.اماوضعیت درکشور ما به گونه اى است که مى توانیم بگوییم ما اصلاً صنعت اسباب بازى نداریم. چندسال پیش عروسک هاى دارا و سارا براى مقابله با عروسک باربى در بازار عرضه شدند ، ولى هرگز نتوانستندجاى باربى را پر کنند.
دکتر معصومه رفیقى مرند،کارشناس باسابقه در زمینه بازى و اسباب بازى، مى گوید:«عروسک هاى دارا و سارا چهره ایرانى دارند، ولى این عروسک ها درچین تولید شده است. مواد اولیه اى که در آنها به کار رفته قابل مقایسه با باربى نیست.
من پیشنهاد مى کنم که اجازه داده شود تولیدکنندگان داخلى این عروسک ها را مانند عروسک هاى ارزانى که در حال حاضر در بازار وجود دارد، به شکل انبوه تولید کنند تا همه بتوانند آنها را بخرند. ضمن این که اصولاً لباس هاى محلى این عروسک ها براى بچه ها جالب نیستند. مى توان براى دارا و سارا همان لباس هاى ساده اى که بچه ها در خانه مى پوشند، تولید کرد و لوازم جانبى متناسب با فرهنگ ایرانى را هم در کنار آنها عرضه کرد.»
وى درباره تأثیر اسباب بازى مى گوید: «از دوران پیش از دبستان، اسباب بازى نیاز فطرى بچه ها را ارضا مى کند. بازى ها و اسباب بازى ها براى بچه ها حالت نمادین دارد. آنها با بازى با اسباب بازى باکاربرد وسایل آشنا مى شوند. اسباب بازى ها دسته بندى هاى مختلف دارند. بعضى از آنها فناورى خاصى را معرفى مى کنند و بچه ها با کاربرد وسایلى که برآمده از فناورى هاى پیشرفته است ، آشنامى شوند.
این اسباب بازى ها که به نحوى با کشاورزى و صنعت و غیره ربط دارند به بچه ها ایده مى دهند و به آنها راهى براى انتخاب شغل آینده شان نشان مى دهند. جنبه مثبت اسباب بازى بیشتر از جنبه منفى آن است. در واقع، جنبه منفى اسباب بازى ورودمحصولات و وسایلى است که فرهنگ هاى دیگر را اشاعه مى دهد. براى مثال، وسایل جانبى و وسایل خانه یک عروسک خاص مى تواند تجمل گرایى و مصرف گرایى را در داخل به وجود آورد. درحالى که همه خانواده هاى ما امکان تهیه آنها را ندارند. در موارد خاصى اگر استفاده از این اسباب بازى ها مثل باربى همه گیر شود، مى تواند قانون و قاعده هاى فرهنگى و سنتى را بشکند. بنابراین هم خانواده ها و هم کسانى که متولى کودکان هستند باید معیارهایى براى انتخاب داشته باشند.
اگر ما خودمان اسباب بازى هایى با ملاحظات فرهنگ خودمان نداشته باشیم ، خانواده هایمان نمى توانند بچه ها را قانع کنند که اسباب بازى هاى متعلق به فرهنگ هاى دیگر را نخرند. دراین شرایط، وقتى بچه هاى متمول مى توانند اسباب بازى هاى خارجى بخرند، بچه هاى دیگر حسرت مى خورند.
اسباب بازى هاى دیگر هم اگر درست مورد استفاده قرار نگیرند، مى توانند بر شخصیت بچه ها تأثیر منفى بگذارند. نمونه این اسباب بازى ها، اسباب بازى هاى جنگى مانند تانک و تفنگ و مسلسل است.
دکتر رفیقى مى گوید:«آمارها نشان مى دهد دختران هم به این اسباب بازى ها تمایل زیادى نشان مى دهند. این پدیده در کشورهایى که جنگى در آن در مى گیرد، بیشتر رخ مى دهد. اگر از این وسایل درجهت منفى استفاده شود، خشونت ناشى از این ها باعث مى شود که بچه ها کم حوصله شوندو حالت تهاجمى این اسباب بازى ها بر بچه ها اثر منفى مى گذارد. بنابراین، والدین مى توانند درکنار بچه ها در این بازى ها شرکت کنند و بازى را به شکل پلیس بازى درآورندو قانون بگذارند.»
* تأثیر اسباب بازى ها نادیده گرفته مى شود
چندى پیش یکى از کارشناسان کانون پرورش فکرى کودکان و نوجوانان به گزارشگر روزنامه گفت:«مدتى پیش از حمله آمریکا به عراق از نمایشگاه اسباب بازى نورنبرگ آلمان بازدید کردم و در آنجا وقوع جنگ را پیش بینى کردم. شکل تهاجمى برخى از اسباب بازى ها و شعارها و پیام هاى آنها حکایت از وقوع جنگ بر ضد عراق داشت. بعد از واقعه ۱۱ سپتامبر و پیش از وقوع جنگ افغانستان هم اسباب بازى ها القاعده و تروریسم را نشانه رفتند. این گونه تأثیرات جدید نیست.
«نازى ها سه، چهار سال پیش از آغاز جنگ جهانى دوم، اسباب بازى هایى را وارد بازار کرده بودند تا زمینه را براى جنگ مهیا کنند.» طبیعى است که وقتى اسباب بازى ها براى ایجاد زمینه جنگ تولید مى شود، براى مقاصد دیگرى هم تولید مى شود.
محترم شجاعى، کارشناس علوم تربیتى ، مى گوید: «اسباب بازى ها به رشد ذهنى و عاطفى بچه ها کمک مى کنند، به شرط این که بدانیم چه اسباب بازى هایى را در اختیار بچه ها قرار دهیم. اسباب بازى هاى خشن روى بچه ها تأثیر بد مى گذارند و بنابراین والدین باید به نحوى بچه ها راهدایت کنند که این تأثیرات خنثى شود. تأثیر فرهنگى اسباب بازى ها، عروسک ها و وسایل جانبى آنهاهم مى تواند خطرناک باشد، به خصوص در کشورهایى مثل کشور ما که به اسباب بازى فقط به عنوان سرگرمى نگاه مى شود و بنابراین تمهیداتى براى خنثى کردن اثرات منفى آنها اندیشیده نمى شود. ممنوعیت بازى با برخى از اسباب بازى ها هم فقط کودکان و نوجوانان را نسبت به آنها کنجکاوتر مى کند. بنابراین، واقعاً لازم است به آموزش مؤلفه هاى فرهنگى خودمان از طریق اسباب بازى هاى ساخت داخل بیندیشیم.»
علاوه برایران که عروسک هاى دارا و سارا را عرضه کرد، کشورهاى دیگر هم براى مقابله فرهنگى با اسباب بازى هاى سایر فرهنگ ها، به خصوص عروسک باربى دست به تولید عروسک زدند. عروسک امینه و فولا در کشورهاى عربى از جمله این عروسک هایند.
به گفته سایر رسانه ها، فولا به عنوان نماد یک دختر مسلمان طرفداران زیادى در کشورهاى اسلامى پیدا کرده و اسباب بازى هاى غربى و باربى را به عقب رانده است. این نشان مى دهد که کشورها از بابت تأثیر فرهنگى و حتى سیاسى اسباب بازى ها بیمناک اند، به ویژه آن که این نوع اسباب بازى ها هر بار به شکلى جدید و با هدف هاى خاصى به بازار عرضه مى شوند.
اسباب بازى کالایى فرهنگى است ، بنابراین لازم است سیاست هاى فرهنگى مناسبى براى آن اتخاذ شود. طبیعى است که برخورد با یک کالاى فرهنگى ساده نیست، به ویژه آنکه پدیده قاچاق وکنجکاوى مصرف کنندگان نمى تواند استفاده از آن را محدود کند. در این شرایط، کارشناسان توصیه مى کنند،اسباب بازى ها را با کیفیت خوب و متناسب با فرهنگ ایرانى تولید کنیم و به شکل ارزان در اختیار مصرف کنندگان قرار دهیم.

منبع: / روزنامه / ایران ۱۳۸۶/۰۲/۲۰
نویسنده : حمیده احمدیان راد