موضوع : پژوهش | مقاله

بازى‏ها و اسباب‏ بازى‏هاى مناسب از دیدگاه روانشناسى بازى‏(3)

چهار تا پنج سالگى‏
- کودک در پنج سالگى از کارهاى پرتحرک لذت مى‏برد و فعال است و بازى‏هاى پر سر و صدا را دوست دارد. مهارت‏هاى عضلانى بزرگ و کوچک کودک افزایش یافته و مى‏تواند توازن بدن را به خوبى حفظ کند. فرصت‏هایى فراهم آورید که کودک روى یک خط پیچ‏دار قدم بزند یا روى یک تیر تعادل خودش را حفظ کند. از کودک بخواهید یک کیسه سبک حبوبات (لوبیا، نخود و ...) روى سرش قرار دهد و قدم بزند، یا به بازى‏هایى مثل اینکه «ببینم با چه سرعتى مى‏توانى لى لى کنى» یا «چه مسافتى مى‏توانى با یک پا لى لى کنى»، «از چه ارتفاعى مى‏توانى بپرى» بپردازد. فرصت‏هایى براى پرتاب توپ در اندازه‏هاى نرم و متوسط فراهم کنید. ایجاد زمینه چنین بازى‏هایى باعث حفظ تعادل بدن و افزایش مهارت‏هاى عضلانى بزرگ و کوچک کودک مى‏شود.
- کودک را براى مخلوط کردن رنگ‏هاى ابتدایى براى ایجاد و ترکیب رنگ‏هاى جدید تشویق کنید و رنگ‏هاى ایجاد شده را با او نام ببرید.
- در پنج سالگى کودک داراى تعادل کلى است. حرکاتش تکامل بیشترى دارد و مى‏توان گفت که در این سن مانند بزرگسالان عمل مى‏کند و به اعمالى چون شانه کردن و مسواک زدن مى‏پردازد.
- بهترین اسباب‏بازى براى کودک در این سن لگو یا بلوک‏هاست که با آنها ساختمان مى‏سازد. قیچى کردن کاغذ فعالیتى است که کودک در این دوره سنى نیز بدان علاقه نشان مى‏دهد، بدین منظور، به او چگونگى کار کردن با قیچى و کاغذها را یاد بدهید، زیرا کودک از سوراخ کردن، بریدن، چین دادن کاغذ، بخصوص کاغذهاى رنگى لذت مى‏برد.
- سوراخ کردن کاغذ فعالیت دیگرى است که کودک را سرگرم مى‏کند، بریدن عکس‏ها و چسباندن آن روى کاغذ، نقاشى کردن با مداد رنگى، گواش، آبرنگ و ماژیک مدت زمان زیادى او را سرگرم مى‏کند. در این دوره کودک به انجام دادن کارهاى دستى به ویژه بریدن، دوختن و چسباندن علاقه دارد. اقسام پازل‏ها توجه کودک را جلب مى‏کند و باعث رشد مهارت‏هاى شناختى او مى‏شود. مهره‏هاى رج شونده عضلات کوچک دست و مهارت انگشتان، هماهنگى عمل چشم و دست، فکر و دست، ردیف کردن و مطابقت رنگ‏ها، شکل و اندازه و مهارت‏هاى کلامى کودک را تقویت مى‏کند.
استوانه‏هاى اندازه‏گیرى براى هماهنگى عمل چشم و دست، شناخت رنگ‏ها، تقویت دقت و توجه به اندازه قطعات، طبقه‏بندى اشیا بر حسب رنگ و اندازه، درک مفاهیمى همچون بلندتر، کوتاه‏تر، کوتاه و بلند، بلندترین و کوتاه‏ترین، مؤثر است.
- در پنج سالگى فهم مفاهیم وابسته به اعداد، اندازه، وزن، رنگ، محتوا، فاصله و موقعیت و زمان در کودک افزایش مى‏یابد. در مکالمات از کلمات وابسته به این مفاهیم استفاده کنید و با جملات زیر کودک را به بازى تشویق کنید: «مداد را کنار ساختمان بزرگ قرار بده.» و وسایلى را فراهم کنید که از نظر جنس با هم متفاوت هستند و در باره اختلافات آنها با هم صحبت کنید.
- در پنج سالگى کودک داراى قوه تصور عالى است و از تماشاى نمایشنامه لذت مى‏برد. به مناسبت‏هاى مختلف نمایشنامه‏هایى ترتیب دهید با وسایلى مثل صندوق پول، سطل زباله، قورى و مبلمان اندازه بچه‏ها.
- کودک در این سن مشتاق کسب آگاهى از جهان اطراف است. گردش‏هاى دسته‏جمعى به مناطق و مکان‏هاى مختلف شهر مثل پارک، ایستگاه آتش‏نشانى، کلانترى و ... انجام دهید.
- در این سن کودک توانایى طبقه‏بندى (دسته‏بندى) طبق ویژگى‏هاى مشابه را دارد. مى‏تواند با لوتوها بازى کند و دگمه‏ها را طبق رنگ و اندازه دسته‏بندى کند. مخلوطى از دانه‏ها را فراهم کنید و از کودک بخواهید طبق نوع آنها را جدا کند. نیز بلوکه‏هاى مختلف در اختیارش قرار دهید و از او بخواهید طبق شکل آنها را بچیند و جدا کند.
- در پنج سالگى کودک شکل آدم را با بدن، صورت، دست و پا مى‏کشد، با لوبیا از روى طرح شکل مى‏سازد و مى‏تواند خط راست را با قیچى ببرد. یک قسمت را به خوبى رنگ مى‏زند.
- در این سن کودک بین تخیل و واقعیت در نوسان است.
- کودک در پنج سالگى از کلام آهنگ‏دار و قصه‏هایى که قطعات تکرارى دارند لذت مى‏برد.
- کودکان پنج ساله معمولاً سعى مى‏کنند آنچه را دیده‏اند بسازند و لگوها بیشتر از پنج سالگى به بالا کاربرد دارد.
- کودک در این سال‏ها چهارضلعى (با مکعبى داخل آن) مى‏سازد و مى‏تواند ساختمان‏هایى بسازد که با دقت روى هم سوار شده‏اند.
- براى یک کودک پنج ساله مکعب وسیله ساختمان‏سازى است. وى میل دارد در ایستگاه قطارى که با مکعب‏هاى خود مى‏سازد، اگر قطارى حرکت مى‏کند کم و بیش نشانه‏هاى یک قطار واقعى را داشته باشد.
- کودکان پنج - شش ساله در بازى‏هاى جمعى پخته‏ترند. آنها مى‏توانند فکرشان را براى دوستان‏شان توضیح دهند و به تدریج عزت نفس در آنها ظهور مى‏یابد. نباید اجازه داد این خصیصه به خودنمایى و خودپرستى مبدل شود.
- در پنج سالگى جمع بازیکنان یک گروه به چهار یا پنج نفر مى‏رسد که مى‏توانند براى مدتى بیشتر به بازى خود ادامه دهند زیرا در این سنین رعایت قوانین بازى‏هاى جمعى براى کودکان پذیرفته‏تر است.
- کودکان پنج ساله نسبت به کودکان چهار ساله مدت بیشترى تمرکز مى‏کنند، بعضى اوقات یک ساعت به طراحى، نقاشى، مجسمه‏سازى یا ساخت مى‏پردازند، ولى معمولاً مدت کار آنها از یک ربع تا نیم ساعت است.
- کودکان پنج ساله دوست دارند با گل اشکال و چیز بخصوصى بیافرینند و شکل‏هاى پیچیده‏ترى مى‏سازند.
- کنترل بیشترى روى حرکات ظریف بدن داشته و مى‏تواند از وسایل زیر استفاده نماید: قیچى، مسواک، اره، مداد، چکش و سوزن براى کوبلن‏دوزى.
- تمامى کودکان پنج و شش ساله چابک و پرجنب و جوش هستند، آنها مى‏توانند جست و خیز نمایند، بدوند، پرش نمایند، بالا و پایین بروند و بعضى از آنها در فعالیت‏هاى ورزشى از قبیل دوچرخه‏سوارى، ژیمناستیک، شنا و اسکى شرکت نمایند.
- کودکان مشتاق شرکت کردن در بازى‏ها هستند و نیاز بسیارى به برد در بازى دارند، که موضوعى غیر عادى نیست. هنگامى که در وسط بازى احساس باخت نمایند، ناگهان مقررات بازى را تغییر مى‏دهند. اگر چه از بازى‏هاى دسته‏جمعى لذت مى‏برند ولى دوست دارند نفر اوّل و برنده شوند و هنگام باخت احساس ناخشنودى مى‏کنند. با این حال زود دلسردى را رها ساخته و به بازى ادامه مى‏دهند.
- در پنج سالگى کودکان مى‏توانند لى‏لى‏بازى کنند، بپرند، طناب‏بازى کنند، بدوند، از جایى بالا روند، دور خود بچرخند و ... .
- کودک در چهار - پنج سالگى پس از به دست آوردن تجربه کافى به راحتى در بازى‏هاى نمایشى - اجتماعى پیشرفت مى‏کند.
- کودکان پنج ساله قادرند نخست موضوع بازى و نقش خود را در آن انتخاب کنند و سپس بازیچه‏هاى لازم را برگزینند.
- کودکان پنج ساله به فعالیت‏هاى گروهى علاقه دارند و قوانین و مقررات بازى را رعایت مى‏کنند. آنها در سنى هستند که دوست دارند سرگرمى‏هاى بزرگ‏تران را تقلید کنند. سرگرمى‏هاى خانه مانند چراغ خوراک‏پزى، ظرفشویى، اتوکشى، جاروکشى و ... .

اسباب‏بازى‏هاى مناسب براى کودکان چهار تا پنج ساله‏
وسایل ساده خیاطى (نخ و سوزن کوبلن)، انواع پازل با 9 تا 15 قطعه، کلاه مأموران آتش‏نشانى، کلاه افسر پلیس، لباس پرستار و پزشک، وسایل برش و چسباندن (چسب، قیچى)، لگو یا بلوکه‏هاى ساختمان‏سازى، وسایل نقاشى (مداد رنگى، گواش، آبرنگ، ماژیک)، مهره‏هاى رج‏شونده، وسایل ساده نجارى (چکش، اره کوچک)، طناب براى طناب‏بازى، قطعه‏هاى چوبى و پلاستیکى براى خانه‏سازى، گارى دستى، الاکلنگ، سرسره، تاب، نردبان، لباس‏هاى مردانه و زنانه، سه‏پایه و تخته‏سیاه، تلفن، ظرف‏هاى کوچک غذاخورى و آشپزى، وسایل بازى‏هاى تقلیدى، وسایل باغبانى (بیلچه، شن‏کش و ...)، آهن‏ربا، براده آهن، تکه آهن.

پنج تا شش سالگى‏
- خصوصیات بازى‏ها در پنج تا شش سالگى را مى‏توان چنین برشمرد: بازى همراه با حرکات بدنى، استفاده از نیروى تخیل در بازى‏ها، علاقه به رقابت و تقلید، علاقه شدید به بازى با گل و خاک، شکستن و نابود کردن اسباب‏بازى به منظور پى بردن به محتویات آنها و بالاخره نپذیرفتن هیچ گونه قید و قانون و قاعده‏اى در بازى.
- کودک در شش سالگى مستطیل (با دو قطر آن)، لوزى (با محور طول افقى) و دایره و مثلث به صورت مماس داخل و خارج مى‏کشد.
- در شش سالگى پله شش مکعبى مى‏سازد.
- کودکان شش تا هفت ساله، دانسته‏هاى خود را که از تجارب شخصى و یا از داستان‏هاى نقل شده کسب کرده‏اند به صورت ماهرانه‏اى در بازى‏ها به کار مى‏گیرند.
- در شش سالگى بازى‏هاى فردى که به صورت دویدن و بالا رفتن بود به صورت بازى‏هاى جمعى در مى‏آید و خردسال بیشتر اوقات با کودکان دیگر بازى مى‏کند ولى یک همبازى را ترجیح مى‏دهد و تمایل به بازى در گروههاى کوچک در او دیده مى‏شود، بازى ابداع مى‏کند و در هنگام بازى قواعد و مقررات آن را تغییر مى‏دهد.
- در چهار تا شش سالگى کودکان علاقه‏مند به بازى‏هاى نمایشى هستند و از این طریق احساس لذت مى‏کنند.
- در پنج تا شش سالگى کودکان مى‏توانند به فعالیت‏هایى از قبیل بازى‏هاى دراماتیک، ساختن عروسک‏هاى خیمه‏شب‏بازى براى کلاس، مجسمه‏سازى از افراد براى روى صحنه و غیره اقدام کنند.
- بازى ذوقى تقریباً در پنج تا شش سالگى ظاهر مى‏شود.
- در این سال‏ها بیشتر اوقات علاوه بر سه‏چرخه، دوچرخه‏سوارى نیز مى‏کنند، پریدن با یک پا به طور یک در میان و جست و خیز کردن، کنترل بیشتر روى حرکات ظریف بدن، شروع استفاده از وسایلى مانند مسواک، قیچى، اره، مداد، چکش و سوزن براى دوخت و دوز.
- در شش سالگى توپ را با راکت بیسبال مى‏زند، توپ را با یک دست مى‏گیرد، از مقررات بازى پیروى مى‏کند، همبازى انتخاب مى‏کند.

اسباب‏بازى‏هاى مناسب براى کودکان پنج تا شش ساله‏
میز تحریر و صندلى، جعبه رنگ و وسایل نقاشى، وسایل باغبانى (بیلچه، شن‏کش و ...)، فرفره، طناب براى طناب‏بازى، وسایل خیاطى (سوزن و نخ)، دوچرخه، توپ با راکت، قیچى و کاغذ، انواع عروسک (عروسک خیمه‏شب‏بازى و ...)، گل رس، خاک، شن.

هفت تا دوازده سالگى‏
- معمولاً کودکان در آستانه هفت سالگى که میدان تصورات‏شان گسترش مى‏یابد، در بازى‏ها تمایل‏شان به اجراى نقش‏هاى مختلف و ترکیب آموخته‏ها و اعمال هدفدار شدت مى‏یابد.
- در هفت سالگى به مهارت‏هاى بدنى براى ورزش‏هاى دسته‏جمعى مسلط شده و از بازى‏هاى گروهى لذت مى‏برد.
- در هفت سالگى به هنگام سوار شدن بر روى اسباب‏بازى‏هاى متحرک تعادل خود را مى‏تواند حفظ کند.
- از این سن به بعد مى‏توانند قواعد بازى را رعایت کنند، دسته‏جمعى به بازى مشغول شوند و با هم به رقابت بپردازند، عده‏اى برنده و عده‏اى دیگر بازنده شوند.
- در هفت سالگى به مهارت‏هاى بدنى براى ورزش‏هاى دسته‏جمعى مسلط شده و از بازى‏هاى گروهى لذت مى‏برند. هنوز از بازى‏هاى تخیلى لذت مى‏برند و با چوب کاردستى مى‏سازند.
- در این سال‏ها پسران به بازى فوتبال و تیراندازى با کمان علاقه‏مندند و دختران از جهیدن و لى لى‏بازى کردن لذت مى‏برند.
- در سنین هفت تا یازده سالگى بازى‏هایى با قاعده را انجام مى‏دهد.
- در هفت سالگى لوزى (با محور طول عمودى) مى‏کشد.
- در هشت سالگى، شش ضلعى مى‏کشد و هنوز از بازى‏هاى تخیلى لذت مى‏برد.
- کودک در نه سالگى استوانه مى‏کشد.
- زمانى که به حدود ده سالگى مى‏رسند بازى‏هاى آنها بیشتر رنگ رقابت به خود مى‏گیرد و مهارت و برترى در بازى، بیش از هر چیز دیگر مهم جلوه مى‏کند، در حالى که پیش از آن بیشتر تفریح و شادى در بازى مطرح بوده است.
- در یازده تا سیزده سالگى در بازى‏ها مراعات حقوق دیگران را مى‏کند.
- از شش تا دوازده سالگى علاقه به نشان دادن سرعت، قدرت و مهارت در بازى و پرداختن به بازى‏هایى که مستلزم مهارت بیشتر هستند. علاقه به بازى‏هاى دسته‏جمعى و ظاهر شدن میل رقابت در بازى‏ها.

اسباب‏بازى‏هاى مناسب براى کودکان هفت تا دوازده ساله‏
وسایل نمایش عروسکى، وسایل ساده تردستى، وسایل بافندگى، وسایل سبدبافى و حصیربافى، وسایل کامل نجارى، وسایل آزمایش‏هاى علمى، وسایل نقاشى، وسایل خیاطى، وسایل باغبانى، وسایل برش و چسباندن.

فهرست منابع: -
یکى از منابع عمده منبع شماره یک مى‏باشد و از سایر منابع نیز در حد لازم استفاده شده است.
1- Mayesky mary` creative activities for young children.
2- سوسن (شاهین) اردکانى، بهداشت مادر و کودک.
3- دیدیه کالوت، فرزندان خود را در بازى‏ها بهتر بشناسیم.
4- ادوارد سینکلر، اشتوکینگر ماگدالن، دنیاى کوچک بزرگ من.
5- ساپتکو - آ، پدران و مادران در باره تربیت فرزندان.
6- بنیامین اسپاک، تغذیه، تربیت و نگهدارى کودک.
7- مینو واثقى، آموزش ضمن‏بازى (سال سوم).
8- لورانس پرنو، دنیاى شیرین بچه‏دارى.
9- نویسندگان و مؤلفان کشورهاى جهان، نگاهى به آموزش و پرورش پیش از دبستان در جهان امروز.
10- مهدى جلالى، روانشناسى کودک.
11- محمدعلى احمدوند، روانشناسى بازى.
12- جان بک، چگونه فرزند باهوش‏ترى تربیت کنیم.
13- جوزف براگا - لورى براگا، با کودکان خود رشد کنید.
14- الیزابت هارلوک، بازى.
15- جمعى از مؤلفان، روانشناسى رشد (1).
16- ناصر بى‏ریا و همکاران، روانشناسى رشد (2)، با نگرشى به منابع اسلامى.
17- هادى بهرامى، روانشناسى کودک.
18- سیروس عظیمى، روانشناسى کودک.
19- حسن احدى، شکوه‏السادات بنى‏جمالى، روانشناسى رشد.
20- محمدرضا شرفى، مراحل رشد و تحول انسان.
21- مهرناز شهرآراى، راهنماى انتخاب اسباب‏بازى.
22- سینگر دروتى. جى - دونسن تریسى. آ، مقدمه‏اى بر پیاژه کودک چگونه فکر مى‏کند.
23- ایلگ فرانسس و همکاران، رفتار کودک.
24- هادى سلیمى اشکورى، مطالعه رشد روانى یک کودک ایرانى در دو سال اوّل زندگى.
25- بوندار نکو آ.ک - ماتوسیک، آى.اى، نقش بازى در پرورش فکرى کودک.
26- سیدمهدى طباطبایى‏نیا، اسباب‏بازى آموزش و درمان.
27- کارل سى‏فلت - نیتا باربورد، آموزش و پرورش دوران نخستین کودکى.