نفت و حامل‌های انرژی بدون شک یکی از لوازم مهم دوره در شتاب صنعتی در یکصد سال گذشته تاکنون بوده و تغییر و تحولات آن نیز در این چرخه تاثیرگذار بوده است.
اگرچه کشورهای توسعه یافته صنعتی در پی یافتن جایگزین برای آن هستند و تقریبا ذخایر طبیعی نفت روبه افول است، اما نفت در چرخه اقتصادی و رشد و تولید همچنان به عنوان بازیگر بی‌رقیب در این عرصه ایفای نقش کرده است. نقش نفت در اقتصاد کشورها باعث شده تا خرید و فروش این مایع حیاتی و عرضه و تقاضای آن در جایگاه حساسی قرار گیرد و یکی از مهم‌ترین بازارهای بین‌المللی را به خود اختصاص دهد.
دیرزمانی نیست که قدرت‌های بزرگ به بهانه آبادانی کشورهای نفت‌خیز، منابع نفتی آنها را به رایگان در اختیار گرفته و از آن به عنوان ابزاری برای تغییر موازنه قدرت استفاده کرده‌اند به طوری که در حال حاضر نفت یکی از مهم‌ترین ابزارهای سیاسی قدرت در عرصه بین‌المللی به شمار می‌رود و تعیین قیمت و کنترل بازار آن نیز تا پیش از پیدایش اوپک عمدتا توسط قدرت‌های بزرگ انجام می‌شد.
اما پس از شکل‌گیری سازمان کشورهای صادرکننده نفت، انحصار کنترل بازار از دست کشورهای صنعتی مصرف‌کننده نفت خارج شد.
اهمیت روزافزون نفت در معادلات سیاسی و اقتصادی، نگاه‌های زیادی را متوجه قیمت این کالای حیاتی کرده و سازمان‌ها و موسسات بسیاری در زمینه تحلیل و پیش‌بینی قیمت نفت فعالیت می‌کنند.
در این میان همواره عوامل متعددی بر بازار نفت تاثیرگذار بوده‌اند که عمدتا به عنوان دلایل ثابت کاهش یا افزایش قیمت نفت در بازارهای جهانی مطرح هستند.
از جمله این موارد می‌توان به عواملی همچون میزان ذخایر نفتی، ظرفیت پالایش، میزان تولید، قابلیت تولید کشورها، موقعیت اقتصادی کشورهای تولیدکننده، تحریم‌ها، شرایط جغرافیایی و آب و هوایی، جنگ، اعتصابات کارگری و تنش سیاسی اشاره کرد.
تجربه گذشته نفت بویژه در 2 دهه اخیر نشان می‌دهد که قیمت این محصول حیاتی براحتی قابل پیش‌بینی نیست و هر کدام از عواملی که در بالا ذکر شد، به تنهایی می‌تواند جریان حرکت قیمت نفت را به سمت دیگری سوق دهد و همین مساله در چند سال اخیر قیمت‌هایی را برای نفت رقم زده است که طبق برآوردها، رسیدن به آن تجربه‌ای دور از ذهن می‌نموده است.
همین تحولات اقتصادی و بین‌المللی دنیا باعث شد در سال 2008 میلادی نفت قیمت‌های 3 رقمی بیش از 120 تا 140 دلار را نیز تجربه کند.
با این حال هم‌اکنون که در 3 ماهه دوم سال 2010 میلادی به سر می‌بریم، بازار نفت با تغییراتی روبه‌رو بوده که تقریبا قیمت نفت را باثبات ساخته است؛ به طوری که از آذر سال گذشته تاکنون قیمت نفت به طور متوسط بین 70 تا 81 دلار باقی مانده است.
حسین یادگاری، کارشناس بازار نفت در مرکز مطالعات بین‌المللی انرژی درباره روند قیمت نفت در سال جاری به خبرنگار ما می‌گوید: با توجه به وضعیت اقتصادی دنیا که روبه بهبود است و بنا به پیش‌بینی‌های اولیه صورت گرفته برای 3 ماهه دوم سال جاری میلادی، شرایط روبه بهبود اقتصادی منجر به افزایش تقاضای نفت خواهد شد و به نظر می‌رسد این روند صعودی حفظ شود.
وی تصریح می‌کند: ثبات قیمت نفت روبه افزایش است؛ هرچند ممکن است قیمت نفت به 90 دلار در هر بشکه نیز نزدیک شود.
وی معتقد است؛ عواملی مانند افزایش ذخیره‌سازی نفت خام که توسط آمریکا به عنوان عمده‌ترین مصرف‌کننده انرژی صورت می‌گیرد، می‌تواند عاملی برای کاهش قیمت نفت باشد؛ اما در مجموع روند روبه بهبودی برای قیمت نفت پیش‌بینی می‌شود؛ زیرا برآوردهای اولیه حاکی از بهتر شدن وضعیت اقتصادی و رفع بحران اقتصادی جهان است.
میزان پایبندی اعضای اوپک به سهمیه‌بندی تولید به طور جدی در افزایش یا کاهش قیمت نفت موثر است که در حال حاضر این پایبندی کاهش یافته است
وضعیت بازارهای مالی آمریکا نشان داد بحران اقتصادی رو به کاهش است و حذف شرایط اقتصادی مطلوب تری را تجربه می‌کند و این عامل می‌تواند تاثیر بسزایی در افزایش قیمت نفت داشته باشد.
براساس تازه‌‌ترین گزارش موسسه نفت آمریکا، ذخیره‌سازی نفت آمریکا در ماه مارس با 403 هزار بشکه افزایش همراه بوده و این در حالی است که تحلیلگران میزان ذخیره‌سازی را یک میلیون و 100 هزار بشکه پیش‌بینی کرده بودند و در عین حال این کاهش ذخیره می‌تواند به افزایش قیمت نفت منجر شود.
همچنین تحلیلگران معتقدند؛ چنانچه مساعدت بانک مرکزی اروپا بر بحران‌ مالی یونان انجام نشود، روند نزولی قیمت بر بازار نفت چیره می‌شود؛ اما این کاهش چندان دوامی ندارد؛ بلکه با کندی حرکت می‌کند که در نتیجه ثبات نسبی بازار نفت را در پی خواهد داشت.
به گفته وزیر نفت عربستان، بعد از آن که اعضای اوپک، افت شدید قیمت‌های نفت را در سال 2008 میلادی تجربه کردند، تصمیم گرفتند در 3 مرحله سهمیه‌های تولید خود را 4 میلیون و 300 هزار بشکه در روز کاهش دهند تا به این ترتیب بازار نفت را در کنترل خود داشته باشند، این تصمیمات هرچند در بازار نفت تاثیر مهمی داشت اما نکته اصلی و اساسی مربوط به مصوبات اوپک به پایبندی اعضا به آن تصمیم بازمی‌گردد که به گفته محمد خطیبی، نماینده ایران در اوپک، میزان پایبندی اعضای اوپک به سقف تولید به 64 درصد رسیده است و چنانچه تمام اعضا به مصوبه اوپک پایبند باقی بمانند، وضعیت مطلوب‌تری در انتظار بازار نفت خواهد بود.
به اعتقاد خطیبی، سطح ذخیره‌سازی نفت خام در بازار کماکان بالاست و این موضوع یکی از نگرانی‌های جدی تولیدکنندگان نفت است که می‌تواند به عنوان یک عامل بیرونی بر روند کاهش قیمت نفت تاثیراتی داشته باشد.
از سویی اوپک هم با توجه به کاهش تقاضا در 3 ماهه نخست اول 2010 میلادی سقف تولید را در نشست 154 خود در پایان اسفند گذشته تغییر نداد تا به ثبات بازار نفت کمک موثری کرده باشد.
در عین حال علی النعیمی، وزیر نفت عربستان نیز روند عرضه نفت توسط اعضای اوپک را مطلوب ارزیابی نموده و اعلام کرده است که عربستان نیز همین روند کنونی را ادامه می‌دهد.
کارشناسان بازار نفت می‌گویند قیمت نفت خام در صورت قدرت گرفتن دلار و تسریع در حل بحران یونان می‌‌تواند بالای 80 دلار باقی بماند و کاهش ذخایر نفتی نیز می‌‌تواند قیمت نفت را از بیش از 85 دلار در هر بشکه عبور دهد.
این تحلیل‌ها در حالی صورت می‌گیرد که وزیر نفت اکوادور که رئیس اوپک نیز هست، پیش‌بینی کرده بهای نفت در سطح کنونی تثبیت می‌شود. وی گفته است: قیمت جهانی نفت در سال جاری میلادی نیز ادامه می‌یابد و تقریبا به طور منطقی تثبیت شده است.
براساس این گزارش قیمت نفت خام از اواخر 2009 میلادی تاکنون در سطح بین 68 تا 84 دلار داد و ستد شده و تصمیمات اوپک از 2 سال پیش تاکنون مبنی بر کاهش تولید و حفظ سقف تولید پس از آن منجر به افزایش 74 درصدی بهای نفت در بازارهای جهانی شده است.
در حال حاضر اوپک 24 میلیون و 845 هزار بشکه نفت در روز تولید می‌کند. در پی بحران اقتصادی جهان و به دنبال آن کاهش تقاضای جهانی نفت خام و افت شدید قیمت آن، اوپک در 3 مرحله در سال 2008 میلادی سهمیه تولید خود را 4 میلیون و 200 هزار بشکه در روز کاهش داد.
در عین حال با توجه به این که در فصل بهار نیمی از پالایشگاه‌ها به حالت استراحت و تعمیرات بازمی‌گردند، ممکن است قیمت نفت در سطح کنونی باقی بماند یا با افزایش یک یا 2 دلار روبه‌رو شود.
برخی تحلیلگران نیز می‌گویند احتمال افزایش تقاضای کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه از جمله چین به طور متوسط ‌900 هزار بشکه در روز افزایش یابد و‌ این افزایش مصرف، افزایش قیمت را نیز به دنبال خواهد داشت.

منبع: / روزنامه / جام جم ۱۳۸۹/۰۱/۲۱
نویسنده : زیبا اسماعیلی