روزنامه شرق، یکشنبه ۷ دی ۱۳۸۲ - ۵ ذیقعده ۱۴۲۴ - ۲۸ دسامبر ۲۰۰۳

ایرج اسماعیل پور قوچانی:برگزاری نمایشگاه های معماری در سراسر جهان راهی است برای معرفی این هنر، به همین دلیل برگزاری نمایشگاه «گائودی معمار نابغه» در ایران- اگر محقق شود- خود می تواند فتح بابی باشد برای معماران و متخصصان ایرانی، تا هرچه بیشتر با تأثیرگذاری معماری پیشرفته اسلامی بر این هنرمند اسپانیایی آشنا شوند. او با نگاه جست وجوگرانه و حرفه ای اش به معماری اسلامی، جهانی دیگر در عرصه معماری اسپانیا و جهان خلق کرده که جای جای آن نشان از ایران و معماری ایرانی دارد.

نمایشگاه «گائودی معمار نابغه» [Gaudi ] (۱۹۲۶- ۱۸۵۲)

هرگاه سخن از معماری نامتعارف به میان می آید، نام آنتونی گائودی قطعاً یکی از اولین اسامی است که به ذهن اهل فن متبادر می شود. این نامتعارف بودن را تنها می توان به وسیله توجه گائودی به مجموعه ای از سبک ها توجیه نمود: برخی او را اکسپرسیونیست می دانند و او را با «رادولف اشتاینر» مقایسه می کنند و عده ای دیگر او را hyper-realist قلمداد کردند و باز هم عده ای هستند که او را در زمره سوررئالیست ها بشمارند و باقی کسانی که قادر به فهم آثار او نیستند این آثار را صرفاً به صورت آثاری که هنوز تکلیفشان با خودشان مشخص نیست توصیف کرده اند.

حجم عظیم مطالعات و تحقیقاتی که از سال های بعد از ۱۹۱۰ پیرامون آثار گائودی به وقوع پیوسته نشان دهنده این امر است که گائودی را نمی توان به طور محتوم در هیچ کدام از این سبک و سیاق های هنری دسته بندی نمود و البته یکی از دلایل مهم این امر (که در این مقاله نمونه هایی از آن را ارائه خواهیم کرد) عنایت گائودی به هنر اسلامی است که یکی از مراکز مهم اشاعه آن ایران است. مرکز اشاعه ای که خطوط اشاعه آن پس از هر کشف تکنیکی، تمام جهان اسلام را در می نوردید به عنوان مثال می توان از تکنیک گنبد پیازی دو پوشه ای قبر امیر (مقبره تیمور لنگ) نام بردکه در فاصله تقریبی ۴۰ سال در مجموعه های معماری مصر تکرار شده است. اهمیت معماری و کاشی کاری های ایرانی به حدی است که مجموعه ای از هنرمندان معمار و کاشی کار در بلاد عثمانی و مصر و ... با پسوند شیرازی و تبریزی خوانده می شدند (بدون آن که واقعاً ایرانی باشند) در واقع تبریزی و شیرازی مسامحتاً به معنای کاشی کار و استاد معماری به کار می رفته است. خلاصه آن که هر چقدر هم که ما نسبت به مبانی معماری خود غفلت بورزیم کسانی هستند که با نوعی «تجربه از دور» سعی در درک این مبانی دارند مانند خود گائودی و همچنین نوربرتو لئون دلامورا به عنوان مدیر نمایشگاه گائودی که توجه عمیق او را به هنر ایران از خلال مصاحبه ای که با او داشته ایم و طی مثال هایی از معماری ما که (برای توضیح مطالب خود آورده اند) آشکار می شود.

نوربرتو لئون دلامورا (Norberto Leon Della Mora) مدیر برگزاری نمایشگاه «گائودی، نابغه معماری» در این باره می گوید: کاتدرال و آکادمی تخصصی گائودی در شهر بارسلون و تحت هدایت پروفسور خوان باسگودا (Juan Basgada) اقدام به برگزاری این نمایشگاه می کند.اولین برگزاری این نمایشگاه در مکزیکوسیتی و در اواسط اکتبر ۲۰۰۴ و در موزه سن ایده فانسو و دومین نمایشگاه آن در شهر گوادالاجرا و در ماه مارس ۲۰۰۵ و سومین آن در شهر مونتری خواهد بود.

اما نوربرتو دلامورا ترجیح داد پیش از هر چیز به معرفی گائودی بپردازد، او می گوید: گائودی بزرگ ترین معمار قرن اخیر اسپانیا و در واقع یکی از بنیانگذاران شیوه معاصر اسپانیا است که شیوه معماری و تئوری های وی به آکادمی های معماری جهان راه یافت و به عنوان یک مدرسه و مکتب شناخته شد.گائودی علاوه بر این، تئوریسین و معماری بسیار عملگرا بود که مبنای عمل خود را با دو ویژگی مهم پیش می برد. گائودی یک پا در معماری قدیم مشرق زمین داشت و پایی دیگر در معماری معاصری که اکنون به مثابه معماری معاصر اسپانیا قلمداد می شود.وی از معدود معماران عصر خود بود که دریافته بود زمان در معماری جریان دارد. این خصیصه در معماری قدیم مشرق زمین به طوری غریزی به کار گرفته می شد (لحاظ زمان در معماری). گائودی این خصلت غریزی معماران مشرق زمین را با برخوردی تحصلی جزو ویژگی معماری خود ساخت. منظور از حضور زمان در معماری تداوم امر معماری در زندگی اجتماعی و پیوند میان زبان و کاربردهای هر دوره است.همان چیزی که در معماری جدید بسیاری از شهرهای بزرگ جهان حضور ندارد.این امر در معماری گائودی همراه با جنسی از شعبده بازی بود، به تعبیری دیگر نوعی فانتزی که تا قبل از گائودی ممکن است که در آثار نقاشی و یا دیگر آثار تجسمی یافت می شد ولی کسی جرات نکرده بود این فانتزی را به عرصه معماری بکشاند. ابزار گائودی در رسیدن به این فانتزی دو امر مهم بود: اول استفاده از فضاهای منفی در خاطره ازلی ما نسبت به معماری (توقع ذهنی ما از یک جنس معماری). دوم: تجدیدنظر در استفاده از مصالح معماری و ترکیب آن با عناصر جدید. این به نوبه خود محتوایی را که این مصالح به واسطه آن به کار گرفته می شد تحت تاثیر قرار داد. به گونه ای که امر قدسی معماری را به امری ملموس و محسوس مبدل می کرد. بزرگ ترین مثال آن شیوه استفاده گائودی از سرامیک است.گائودی نقش و نگارهای اسلیمی معمارهای شرق را در تصوری کلی ارائه کرد و اجزای دیگر، مطابقت با اجزا و چیدمان معماری قدیم را نداشت.

دلانورا سپس درباره استفاده هندسه اشکال در معماری توسط گائودی افزود: وی به هندسه نهفته در معماری و سرامیک های مشرق زمین پی برده بود و نحوه تلقی جدید او و ترکیب خطوط اسلیمی و فانتزیا بدون وجود چنین درک عمیقی امکان پذیر نبود. ما در ارائه نمایشگاه خود و در ضمن تحقیقاتی که انجام داده ایم حضور معماری ایرانی را به مثابه نقطه  عطفی در آثار گائودی قلمداد کرده و مکان هایی از قبیل «خانقاه مناره» در نطنز و افریزهای مقبره افریزهای دماوند و... را مدنظر داریم که مایلیم بر روی آنها کار کنیم و پیش بینی می کنیم که با محوریت بنیان های فرهنگ و هنر ایرانیان بتوانیم یکی از دوره های سالانه این نمایشگاه را در ایران برپا کنیم. به عنوان مثال مدخل مسجد شاهِ اصفهان یکی از مکان هایی است که ما بر تاثیر آن بر گائودی شک نداریم.

همچنین است اجزای دیواره شرقی گنبد سرخ مراغه.مدیر نمایشگاه گائودی درباره ضرورت برگزاری این نمایشگاه در کشورهای مختلف جهان به خصوص ایران گفت: در مرحله اول گائودی بخشی از ذهن خلاق خود را مدیون معماری کشور شماست و سزاوار است که روشنفکران و معماران ایرانی بار دیگر معماری گائودی را در ذهن خود مرور کنند و مردم ایران بیشتر با گائودی آشنا بشوند. شاید برای مردم شما جذاب باشد که معماری قدیم خود را، در ذهن معمارانه یک اسپانیایی در دوران معاصر ببینند و اگر ما خوش شانس باشیم شاید این بار گائودی، که از معماری شما تاثیر گرفته است، بر شما و معماران شما تاثیر بگذارد. این را در زبان و فرهنگ کنش متقابل می نامند.

وی در خاتمه در باب محتوای نمایشگاه و برنامه های آتی آن افزود: محتوای نمایشگاه بسیاری از اجزا شامل نقاشی ها، ماکت ها، عکس ها، بازسازی های برخی از موتیف های معماری گائودی (مانند صندلی ها، ستون ها، حجم ها و...) و حتی ارائه آثاری از شاگردان مکتب او نظیر پروفسور خوزه رافولس فونتانالس و تصاویر برخی از آثار معماری که حضور روح گائودی در آنان غیرقابل انکار است.
نامی که اکنون در خاطرم مانده است کارهای معمار معاصر آمریکای جنوبی سانتیاگو کالاتراوا است.این نمایشگاه می بایستی در طول ده سال آینده ادامه یابد و در ۹۰ شهر مختلف به نمایش گذارده شود. امیدوارم که کشور شما با توجه به سهم مهمی که در شکل گیری آثار گائودی به عهده داشته است از نخستین میزبانان ما باشد.