در مقاله حاضر نویسنده با اشاره به نامگذاری سال جدید به جهاد اقتصادی، وجود اقتصاد مبتنی بر عدالت و قسط و تلاش اقتصادی جهادگونه را زمینه ساز شکل گیری جامعه مدنی واقعی و مدنیت اسلامی برمی شمارد و به لوازم و مستلزمات جهاد اقتصادی اشاره می کند. با هم آن را از نظر می گذرانیم.

عدالت، لازمه ایجاد تمدن
برنامه اسلام، برنامه تمدن سازی با محوریت توحید و عدالت است. البته در آیات قرآنی این معنا در اشکال گوناگون تعریف و تبیین شده است که در اصطلاح قرآنی از آن به تصریف آلایات یاد می شود. تصریف الایات همانند تصریف یک کلمه است که در اشکال گوناگون و صیغه های متفاوت بیان می شود. در حقیقت محوریت واژه و معنای آن در همه این تصریفات به خوبی دیده می شود.
حقیقت آن است که اسلام از نظر اعتقادی، ایمان توحیدی و در مقام عمل و رفتار، تقوا، عدالت، هنجارهای اخلاقی و کمالات انسانی را می خواهد. از این رو با کفر و فجور به مبارزه بر می خیزد(نوح، آیه 29) و بی عدالتی و ظلم را ناپسند می شمارد و قیام برای عدالت را وظیفه همه انسان ها می داند و روشنگری و آگاه سازی توده های مردم را جدا از دین و مذهب و نژاد و عقیده را ماموریت پیامبران می داند تا این توده ها علیه ظلم قیام کرده و عدالت را برپا دارند. (حدید، آیه 25)
دست یابی به عدالت در همه جوامع بشری، به معنای مدنیت و تمدن سازی موردنظر اسلام است که فلسفه بعثت و هدف پیامبران(ع) دانسته شده است. اگر انسان ها بخواهند جامعه مدنی واقعی و مدنیت و تمدن را تجربه کنند می بایست عدالت را در جامعه انسانی و جهانی تحقق بخشند.
جامعه اسلامی ایران به عنوان نمونه زنده جامعه قرآنی مورد توجه و تاکید همه رهبران اسلامی است. اگر تجربه جمهوری اسلامی در ایران با موفقیت کامل و جامع همراه شود، امید در دل های مظلومان و مستضعفان جهان زنده خواهد شد و ملت ها و توده های مردم در سرتاسر جهان خواهان تحقق عدالت خواهند شد. همین مساله دشمنان بیدار را هوشیارتر کرده است و به جنگ مکتب اسلام در ایران کشانده است؛ زیرا نظام اسلامی می تواند به عنوان آلترناتیو و جایگزین نظام ظالمانه سرمایه داری و دموکراسی دروغین مطرح شود و پایان تاریخ غربی را با چالش جدی مواجه سازد.
همه سیاست های خرد و کلان جمهوری اسلامی با محوریت رهبری و اسلام در اندیشه تحقق بخشی به نظریه جامعه عدالت محور اسلامی است. این خطر بزرگی است که دشمنان به خوبی آن را درک کرده و نقشه راهی برای مبارزه با آن ترسیم کرده اند.
مقام معظم رهبری در مقام امامت امت بر آن است تا با ارایه نظری و عملی، جامعه الگو و نمونه شاهدی برای همه ملت ها و توده های مردم فراهم آورد و در سایه تمدن سازی امکان تحقق عدالت جهانی را به نمایش گذارد. از این رو به هدف تمدن سازی چارچوب های رفتاری امت و دولت را مشخص می کند و با نام گذاری و غرقه سازی امت و دولت می کوشد تا فضا را برای تحقق تمدن اسلامی عدالت محور و حق جو فراهم آورد و سیمای امت شاهد را در زمانه کنونی به نمایش جهانی گذارد.

دهه پیشرفت و عدالت
ایشان درسخنرانی نوروزی خویش به مناسبت تحویل سال نو خورشیدی، بر دهه پیشرفت و عدالت تاکید می کند؛ زیرا درشرایط حساس کنونی لازم است تا دریک مدت زمانی مشخص، چهره ای از اسلام در حوزه های گوناگون بویژه چالش برانگیز به نمایش گذاشته شود و ظرفیت و توانایی اسلام و امت درتحقق بخشی به عدالت به چشم دیگران دیده شود.
دراین برنامه مشخص می بایست پیشرفت درمسیر تمدن سازی و درچارچوب اصول کلی عدالت انجام گیرد. از این رو عدالت همواره نقطه پرگار قرارمی گیرد تا همه چیز دراین قطب به گردش درآید؛ چرا که از نظر اسلام هرگونه پیشرفت و توسعه ای به دور از عدالت معنا و ارزشی ندارد.
ایشان با توجه به حرکت امت اسلام در ام القرای امروز جهان اسلام یعنی ایران می فرماید گام های بلندی در راه پیشرفت و عدالت برداشته شده است، ولی این حرکت ها و گام ها می بایست استوارتر و قوی تر باشد تا حقیقت تمدن اسلامی، خود را به نمایش گذارد. ایشان می فرماید: البته هم در زمینه پیشرفت و هم تا حدود زیادی درزمینه عدالت کارهای خوبی انجام گرفته است، لیکن حرکت ما باید به نحوی باشد که بتوانیم این دهه را به معنای حقیقی کلمه مظهر پیشرفت و مظهر استقرار عدالت درکشورمان قراربدهیم. خوشبختانه با این حرکتی که دردنیای اسلام به وجود آمده است، انسان احساس می کند که این دهه به توفیق پروردگار برای منطقه هم دهه پیشرفت و دهه عدالت خواهد بود.

عید، بازگشت به اصول و ارزیابی گذشته
ازآنجایی که انسان دردنیا گرفتار مکان و زمان است، می بایست درچارچوب این شرایط و مقتضیات، زندگی خویش را سامان بخشد. هر سال زمین با رستاخیز دوباره به انسان آموزش و درس هایی می دهد که می بایست از آن به خوبی بهره برد. انسان درآغاز هرسال می تواند به آن چه انجام داده بنگرد و نتیجه تلاش ها و کوشش های خویش را ارزیابی کند و موقعیت خود را نسبت به هدف و آن چه انجام گرفته و یا انجام نگرفته بسنجد و به نقد و ارزیابی خود بپردازد. از این رو عید را زمان درنگ و تفکر و تدبر دانسته اند؛ چرا که از بلندی زمان نوروز می تواند موقعیت کنونی خویش را نسبت به آن چه رفته و آن چه درپیش است، بسنجد و ارزیابی کند.
مقام معظم رهبری درباره جایگاه عید می فرماید: عید نشانه حرکت طبیعی انسان در طول سال و ماه و روز شب است و چون این حرکت باید به سمت کمال و تعالی باشد، هر عیدی یک مقطعی است برای اینکه انسان بتواند یک مرحله جدیدی را آغاز کند. ما ملت ایران به توفیق الهی و به فضل پروردگار درسال 89 توانستیم کارهای بزرگی را انجام دهیم. ما سال 89 را به نام «سال همت مضاعف و کارمضاعف» نام گذاری کردیم. خوشبختانه درسرتاسر سال، این شعار تحقق عملی پیدا کرد. می توانم ادعا کنم که یکی از شعارهایی که در طول این سالها بیشترین بهره را از توجه مردم و مسئولان و عمل آنها و انطباق وضعیت کشور با خود دارا بود وبرد، همین شعار «همت مضاعف و کار مضاعف» بود، که واقعا ملت و دولت خوشبختانه دراین کار، دراین حرکت سالیانه، همت مضاعف و کار مضاعف را نشان دادند. ما در زمینه های اقتصادی، در زمینه سیاسی، در زمینه حضور عظیم و پرشکوه مردم درعرصه های مختلف سیاسی و انقلابی، درعرصه علم و فناوری و درعرصه سیاست خارجی، در بخش های مختلف، خوشبختانه کارهای بزرگی را شاهد بودیم که هم مسئولین کشور، قوه مجریه، قوه مقننه و قوه قضاییه انجام دادند؛ بخصوص قوه مجریه دراین دوران یکساله کارهای بزرگی را انجام دادند که از جمله آنها همین مسئله حساس و بزرگ هدفمندی یارانه هاست، که این کار بزرگ را شروع کردند و امیدواریم ان شاءالله با موفقیت کامل این کار به انجام برسد. (پیام نوروزی مقام معظم رهبری در سال 90 خورشیدی)
بنابراین، از نظر ایشان، عید زمان خوبی برای بازگشت به ظرفیت ها و شناخت آن و ارزیابی فعالیت ها و کارهای انجام شده و نشده است تا برنامه ای برای آینده براساس ظرفیت ها و نیازها و اهداف تهیه و تدوین شده و در طول سال آینده به انجام رسد.

غرقه سازی و محوریت بخشی
با نگاهی به آموزه های قرآنی و روش شناختی الگوهای جامعه سازی پیامبران(ع) به خوبی می توان دریافت که غرقه سازی از جمله اصول بنیادین حرکت های پیامبران بوده و هست. غرقه سازی به این معناست که همه افکار و اندیشه ها و ظرفیت ها و توش و توان مردم در یک کار متمرکز و سامان یابد.
غرقه سازی برخلاف غوغاسالاری همراه با تبیین شفاف مواضع، ظرفیت ها، حقوق و تکالیف و مانند آن است. در عمل غرقه سازی استدلال ومنطق و عقل نقش کلیدی را ایفا می کند، درحالی که در غوغاسالاری، افکارسازی و تحمیق ملت ها اصالت می یابد؛ زیرا هدف در غوغاسالاری، گرفتن ماهی از آب گل آلود است؛ درحالی که در غرقه سازی، تحریک عواطف و احساسات و هیجانات درمسیر عقل و منطق و اهداف اصلی انجام می گیرد.
به عنوان نمونه همه پیامبران(ع) مأموریت دارند تا جوامع بشری را نسبت به توحید و عدالت غرقه سازی کنند و همه ابزارها را برای رسیدن به این مقصد و مقصود به کار گیرند.
حتی به نظر می رسد که در بخش دنیوی اهداف پیامبران(ع)، توحید نقش کلیدی را ایفا نمی کند؛ زیرا چنان که از آیه 25 سوره حدید به دست می آید آگاه سازی پیامبران و حتی دستیابی به قدرت از سوی آنان به این منظور است که توده های مردم جدا از دین و مذهب و نژاد و رنگ و مانند آن، نسبت به حقوق طبیعی و انسانی خود آگاه شوند و خواهان عدالت قسطی و اقتصادی مشهود و ملموس و مانند آن شوند. براین اساس، غرقه سازی در دستور کار قرارمی گیرد تا همگان به دور از مذهب و دین و عقیده و اعتقاد برای حقوق طبیعی و انسانی خویش از جمله عزت و شرافت و کرامت انسانی قیام کنند و حق و حقوق خود را به عنوان عدالت بخواهند و به مبارزه با ستمگران برخیزند.
در جهان امروز، غرقه سازی نقش کلیدی در بسیج امکانات و ظرفیت ها و ایجاد شرایط مناسب و بسترها دارد. از این رو نقش رسانه ها در جهان امروز یک نقش اساسی و بنیادین است. حضرت امام خامنه ای نیز به این نکته برای رسیدن به هدف تمدن سازی و عدالت خواهی جهان تأکید دارد. وی در سخنرانی نوروزی خویش درمشهد مقدس در سال 90 می فرماید: رسانه ها و بویژه رادیو و تلویزیون، نقش مهمی دراین زمینه یعنی دادن اطلاعات به مردم در زمینه اقتصادی و توانمندسازی آنان برای مشارکت مستقیم در اقتصاد دارند.
البته غرقه سازی گاهی به غوغاسالاری یا دکان سازی تبدیل می شود و برخی ها از موقعیت ها سوءاستفاده می کنند و به جای غرقه سازی امت در محور ماموریت، به سرگرم سازی و بده و بستان های مالی از طریق همایش ها و ستادها و مانند آن اقدام می کنند. از این رو امام خامنه ای نسبت به این انحراف بزرگ در غرقه سازی حساسیت نشان می دهد و می فرماید: در برخی مواقع نامگذاری ها و شعارهای سال به صورت انبوه و با هزینه زیاد در تهران و شهرهای دیگر بر روی تابلوها و در خیابانها نصب می شوند، در حالی که این کار بی فایده و دارای اشکال، و خلاف هدف اصلی از نامگذاری هر سال است. ایشان تاکید کردند: هدف از نامگذاری برای هر سال انجام اقداماتی عملی است و نه نصب آن شعار و یاعکس های مربوط به آن بر روی تابلوها. (سخنرانی نوروزی در مشهد مقدس، سال 90)

تمدن سازی با محوریت اقتصاد عدالت محور
از تمام سخنان مقام معظم رهبری که در سالهای اخیر بیان شده می توان اصول اسلامی حرکت تمدن سازی اسلامی را ردگیری و شناسایی کرد. ایشان با محوریت آموزه های اسلامی، در اندیشه ایجاد الگویی ازجامعه اسلامی برای جهانیان است تا شرایط برای جهانی شدن اسلام به عنوان یک پروژه درکنار پروسه طبیعی الهی فراهم آید.
از آن جایی که امور مادی در ایجاد بسترهای معنوی و روحی نقش اساسی دارد، توجه به امور اقتصادی به عنوان ابزار کارآمد مورد تاکید اسلام و نظریه های اسلامی است. از این رو اقتصاد به عنوان یکی از محورهای تمدن سازی خود را نشان می دهد.
البته همواره اسلام هر چیزی را در دایره عدالت تبیین و تعریف می کند و آن را اصل حاکم بر تمامی قوانین و آموزه های دستوری خود قرار می دهد. بر این اساس اقتصاد اسلامی همواره بر محور عدالت می چرخد و تمدن اسلامی در سایه اقتصاد عدالت محور تحقق می یابد.

نقشه راه تمدن سازی
اگر تمدن سازی و معرفی مدنیت اسلامی به جهان و جهانیان یک ماموریت و وظیفه دولت و امام و امت است، چاره ای نیست مگر این که نقشه راهی با توجه به محدودیت های جامعه و جهان مادی تهیه وارایه شود. در این نقشه راه، لازم است تا مقتضیات و شرایط زمانی و مکانی مورد ملاحظه قرار گیرد. لذا نقش امام و رهبری به عنوان تبیین کننده نقشه راه برجسته می شود.
امام به سبب بصیرت برخاسته از تقوا و عصمت علمی می تواند درک درستی از موقعیت جامعه و جهان داشته باشد و از این درک درست برای تبیین نقشه راه امت خویش بهره جوید. هر چند رهبری در عصر غیبت بیرون از حضور عینی و ملموس اهل عصمت و طهارت (ع) است، ولی رهبرانی که ماموریت هدایت و مدیریت جامعه به ایشان واگذار شده از کسانی هستند که می بایست از عصمت تقوایی برخوردار باشند و همین عصمت تقوایی به ایشان بصیرت خاصی می بخشد که از آن به امدادهای غیبی و عنایت های صاحب الزمانی (عج) تعبیر می شود؛ چرا که امام معصوم (ع) هر چند در پـرده غیب هستند، ولی به اشکال گوناگون جامعه جهانی از جمله جامعه مومنان را مدیریت می کند. این مدیریت نسبت به جامعه ایمانی مستقیم و قوی تر و مشهودتر است.
رهبری در عصر غیبت موظف است تا نقشه راهی را فراهم آورد تا جامعه ای با چارچوب های عدالت ایجاد شود و انگیزه برای رهبری جهانی فراهم آید؛ زیرا ملت ها و امت ها می بایست نمونه هایی از جامعه عدالت محور هرچند ناقص و ناتمام را تجربه کرده باشند، تا انگیزه برای جامعه عدالت محور جهانی و کامل در ایشان ایجاد و تقویت شود. در حقیقت انتظار در مفهوم اسلامی به معنای اعتراض به وضعیت ستمگرانه و ظالمانه موجود و برپایی عدالت است. از آن جایی که انسان نمی تواند علاقه مند به ناشناخته ها باشد، می بایست نمونه های هرچند ناقصی را داشته باشد تا علاقه و انگیزه برای کمال و تمام آن در وی برانگیخته شود.
رهبری اسلام در زمان کنونی از ام القرای اسلام یعنی ایران می خواهد الگویی را ارایه دهد که جایگزین نظام های ستمگرانه باشد. این نقشه راه با توجه به شرایط کنونی ام القرا تعریف، تبیین و تعیین می شود. مقام عظمای ولایت خود در این باره می فرماید: اگرچه در کشور کارهای اساسی و ضروری باید انجام شود، اما صاحب نظران معتقدند یکی از مسائل دارای فوریت و اهمیت بیشتر در این برهه از زمان، مسائل اقتصادی و حرکت جهادگونه در این عرصه است؛ زیرا اگر نظام اسلامی توانایی خود را در حل مشکلات اقتصادی به دنیا و همه ملتها نشان دهد، این موضوع در پیشرفت کشور و عزت ملت ایران تاثیر بسیار زیادی خواهد داشت. (پیام نوروزی سال 90)
ایشان به این نتیجه رسیده اند که شرایط کنونی برای ایجاد الگوسازی و معرفی تمدن اسلامی و جایگزین مدل های دیگر، توجه به ابعاد اقتصادی است. از این رو در نقشه راه تمدن سازی به جهاد اقتصادی در یک برهه زمانی توجه ویژه ای مبذول می دارد تا با غرقه سازی تمامی امکانات و بسیج امت و ملت در این مسیر، هدف عالی و نهایی را تحقق بخشد. ایشان در این باره می فرماید: آنچه که در عرصه مجموعه مسائل کشور انسان مشاهده می کنم که در سال 90 باید ما آن را وجهه همت خودمان قرار بدهیم، این است که از جمله اساسی ترین کارهای دشمنان ملت ما و کشور ما در مقابله با کشور ما، مسائل اقتصادی است. (پیام نوروزی سال 90)
بنابراین، تمدن سازی و ارایه جامعه شاهد و نمونه به جهان و جهانیان مستلزم تقویت اقتصادی و شکوفایی آن می باشد. به نظر ایشان، ارایه چنین الگویی به جهانیان در زمان ما، نیازمند جهاد اقتصادی است؛ زیرا روش های معمولی نمی تواند پاسخ گوی حجم بزرگ نیازها و نیز فشارهای بیرونی و درونی باشد.

لوازم و مستلزمات جهاد اقتصادی
جهاد اقتصادی به سبب این که جنبه عبادی یافته است و تنها یک حرکت مادی و صرفاً دنیوی نیست بلکه امر ارزشی می باشد که به هدف تمدن سازی و ارایه نمونه برتر جامعه انسانی صورت می گیرد، می بایست همانند هر عمل عبادی با اخلاص همراه باشد. از این رو اخلاص در جهاد اقتصادی یک اصل اساسی دانسته می شود.
البته تحقق جهاد اقتصادی، مستلزم امور دیگری نیز است که باید به آن ها توجه داشت. از آن جایی که جهاد اقتصادی در چارچوب تمدن سازی اسلامی و ارایه نمونه برتر جامعه عدالت محور قرآنی انجام می شود، می بایست پازل های دیگر این طرح جامعه مدنی اسلامی به خوبی دیده شود. در نقشه راهی که مقام معظم رهبری برای ایجاد و ارایه نمونه برتر جامعه قرآنی بیان می کند، اصولی چون وحدت ملی و انسجام اسلامی، تولید علم، نهضت نرم افزاری، کار مضاعف و همت مضاعف و مانند آن نقش اساسی را ایفا می کنند. ایشان با اشاره به مسئله تجاری سازی تولید علم و تولید ثروت ملی به عنوان یکی از لوازم جهاد اقتصادی برای ارایه جامعه برتر و نمونه به جهان و جهانیان می فرماید: اگر زنجیره تولید دانش، تبدل دانش به فناوری، تولید محصول و در نهایت تجاری سازی علم تکمیل شود، مسیر تولید علم، به تولید ثروت ملی کشور و پاسخگویی به نیازهای ملت منتهی خواهد شد. (سخنرانی نوروزی در مشهد مقدس، سال 90)
برای تحقق شعار همت مضاعف و کار مضاعف، لازم بود تا امت ارزش کار بویژه کار اقتصادی و تولیدی را دریابد و صرفه جویی را برای مهار سرمایه و مدیریت آن تجربه کند. گردش سالم اقتصادی و توزیع عادلانه ثروت ملی را بشناسد و آن را بپذیرد و عدالت قسطی و مشهود را با گوشت و خون و روان خود احساس کند.
رهبر معظم انقلاب از جمله اهداف هدفمندسازی یارانه ها را، توزیع عادلانه یارانه ها و گام بلند برای تحقق عدالت اجتماعی برشمردند و درباره نقش و اهداف برنامه هدفمندسازی یارانه ها افزودند: از دیگر اهداف این موضوع، مدیریت مصرف انرژی و اصلاح واقعی الگوی مصرف و اصلاح ساختار اقتصادی کشور است. (سخنرانی نوروزی در مشهدمقدس، سال 90)
اگر بخواهیم تمدن اسلامی را در سایه سار اقتصاد عدالت محور اسلامی تجربه کنیم می بایست لوازم و مستلزمات آن را نیز فراهم آوریم که از نظر مقام معظم رهبری برخی از آن ها می تواند اموری چون: «کاهش نرخ بیکاری و افزایش اشتغال، افزایش سرمایه گذاری بخش خصوصی و توانمندسازی بخش خصوصی با ایجاد تعاونی ها، آماده سازی زیرساخت های حقوقی و قانونی، حمایت از شکوفایی کار، ایجاد زمینه های لازم برای صرفه جویی در مواد اساسی بویژه آب مصرفی در بخش کشاورزی و مشارکت مستقیم مردم در «اقتصاد» باشد. (سخنرانی نوروزی در مشهدمقدس، سال 90)
به نظر رهبر فرزانه انقلاب : «انجام جهاد اقتصادی نیازمند روحیه جهادی، استحکام معنویت و تدین در جامعه بویژه در میان جوانان، پرهیز از مسائل حاشیه ای و حاشیه سازی ها در کشور و حفظ اتحاد و انسجام ملی در میان مردم و مسئولان است.» (سخنرانی نوروزی در مشهد مقدس، سال 90)
بنابراین، نمی توان از تمدن سازی و ارایه نمونه برتر جامعه ایمانی و قرآنی مبتنی بر عدالت سخن گفت در حالی که همچون عصر امامان(ع) به عنوان قاعدین از صف جهاد بیرون رفت و یا حتی در کنار معاویه و یزید ایستاد و علیه عدالت علوی شمشیر کشید.

منبع: / روزنامه / کیهان ۱۳۹۰/۲/۸
نویسنده : باقر حمیدی