در سال‌های اخیر پیشرفت تکنولوژی و الکترونیکی شدن مراکز و سازمان‌های دولتی و خصوصی، رشد قابل توجهی داشته است. سیستم‌های الکترونیکی مانند دولت الکترونیکی، تجارت الکترونیکی، شهر الکترونیکی و اخیرا" رای‌گیری الکترونیکی روز به‌روز در حال نفوذ در زندگی روزمره مردم است.
اکنون در حالی که در آستانه برگزاری انتخابات نهمین دوره ریاست جمهوری هستیم اطلاع و آگاهی از این موضوع که چرا در ایران رای‌گیری به صورت الکترونیکی برگزار نمی‌شود و یا تا چه حد امکان تحقق این نوع انتخابات وجود دارد، برای بسیاری از مخاطبان جالب و مهم است.
در کشور ما در سال 1378 برای اولین بار بحث استفاده از تجهیزات الکترونیکی و کامپیوتری برای برگزاری انتخابات مطرح شد ولی تاکنون این بحث عملی نشده است.
دکتر جابر کریمپور عضو هیئت علمی گروه علوم کامپیوتر دانشگاه تبریز است که در زمینه مهندسی نرم‌افزار و سیستم‌های اطلاعاتی در جامعه اطلاعاتی کارها و تحقیقاتی انجام داده است. دکتر کریمپور در زمینه انتخابات الکترونیکی نیز که مثالی از سیستم‌های اطلاعاتی است همراه با یکی از دانشجویان مهندسی کامپیوتر به نام کامل نورانی تحقیقات و پژوهش‌هایی انجام داده است. او درباره انتخابات الکترونیکی به سوالات خبرنگار گروه دانش و فناوری روزنامه خراسان پاسخ داد:

انتخابات الکترونیکی چیست و به چه صورت انجام می‌شود؟
انتخابات الکترونیکی یعنی جایگزین کردن سیستم دستی رای‌گیری با سیستم‌های مکانیزه رای‌گیری. در سیستم‌های مکانیزه عمل اخذ رای می‌تواند به یکی از صورت‌های زیر انجام گیرد.
الف) رای‌گیری ایستگاهی: در این روش به جای استفاده از برگه‌های رای (تعرفه‌ها) و صندوق اخذ رای، از کامپیوتر استفاده می‌شود به این ترتیب که در محل اخذ رای کامپیوترهایی برای رای‌گیری قرار می‌گیرد و شخص رای‌دهنده توسط کامپیوترهای حساس دستی یا صفحه کلید و یا قلم‌های الکترونیکی نامزد موردنظر را انتخاب می‌کند و رای‌خود را به صندوق مجازی می‌ریزد. در این روش امکان معرفی نامزدها در کنار عکس و زندگی‌نامه و عملکرد مستند آنها نیز وجود دارد. در حال حاضر مدل‌های جدید از این دستگاه‌ها مانند دستگاه‌های خودپرداز (ATM) تولید شده‌است. در این روش مردم مجبور به حضور در مکان‌های رای‌گیری هستند و فقط بجای استفاده از کاغذ و صندوق از کامپیوتر استفاده می‌کنند. ایستگاه‌های رای‌گیری می‌تواند به شبکه‌های امن اکسترانت وصل شود و آخرین آمار را در هر لحظه به سرورهای مرکزی بفرستد. متاسفانه هزینه این سیستم‌ها بالا و مدیریت شبکه کمی مشکل است، اما در این روش نامزدها می‌توانند در هر لحظه از وضعیت خود اطلاع داشته باشند و هزینه شمارش آرا توسط نیروی انسانی نیز وجود ندارد.
ب) رای‌گیری اینترنتی: این روش یکی از کم‌هزینه ترین راه‌های برگزاری انتخابات است. در این روش تمام افراد واجدشرایط در هر مکانی که باشند می‌توانند با مراجعه به سایت‌های اینترنتی که برای این کار تهیه شده، رای خود را اعلام کنند، یکی از سیستم‌ هایی که این کار را امکان‌پذیر می‌کند سیستم: SERVE(Secure Electronic Registration and Voting Experiment) است. در حال حاضر شرکت‌های زیادی مشغول تهیه سیستم‌های رای‌گیری اینترنتی می‌باشند. یکی از مهمترین مزایای این سیستم‌ها نداشتن محدودیت مکانی برای افراد واجدشرایط رای است و آنها از هر کجای جهان می‌توانند رای خود را اعلام کنند و در نتیجه مشارکت ملی در سرنوشت یک کشور بالا می‌رود. آنچه که در این روش بسیار حائز اهمیت است مسئله امنیت، قابل اعتماد بودن و اجرای عدالت در انتخابات است، به این ترتیب که هر شخص فقط یکبار رای دهد، رای هر شخص محفوظ بماند، هویت شخص رای‌دهنده مشخص نشود، آرا مستند و نرم‌افزارهای رای‌گیری قابل اعتماد باشد. هر یک از این مسائل را می‌شود به گونه‌ای حل کرد و اصولا" در جامعه اطلاعاتی معایب و مشکلات روزبه‌روز اصلاح می‌شود. مثلا برای افراد شماره ملی وجود دارد و دستگاه‌هایی برای تشخیص هویت افراد با هزینه کم ساخته می‌شود.
من فرآیند زیر را برای برگزاری انتخابات اینترنتی پیشنهاد می‌کنم:
1- از طرف وزارت کشور در سایت‌های مخصوصی فرم ثبت‌نام برای رای‌دهنده صادر شود.
2- رای‌دهنده IBRF(Internet Ballot Request Form) را پر و به وزارت کشور ارسال کند.
3- سایت وزارت کشور از روی IBRF صلاحیت فرد را تایید کند و برای او امضای الکترونیکی بفرستد.
4- رای‌دهنده برگ دیگری را از سایت وزارت کشور گرفته و به کاندیدای مورد نظر خود رای داده و امضای الکترونیکی خود را که در مرحله 2 اخذ کرده بود ضمیمه برگ رای و به سایت ارسال کند.
5- سایت وزارت کشور از روی امضا، رای فرد را به رسمیت بشناسد و از روی امضا مشخصات رای‌دهنده و برگ رای را به صورت جدا از هم ذخیره کند.
6- شمارش آرا از روی برگ‌های رای که مشخصات صاحب آنها نامعلوم است، می‌تواند صورت گیرد.
ج) رای‌گیری از طریق تلفن‌های همراه: در این روش هر کاربر از طریق سرویس پیام کوتاه تلفن همراه خود و همچنین خط تلفن‌های مجهز به سیستم Touch-Tone و یا تلویزیون‌های دیجیتالی متصل به خط تلفن می‌تواند رای خود را به سرور (Server) رای‌گیری بفرستد. این نوع رای‌گیری هنوز در دنیا به طور رسمی تجربه نشده است.

چه تفاوتی بین انتخابات الکترونیکی و رای‌گیری اینترنتی وجود دارد؟
رای‌گیری اینترنتی نمونه‌ای از انتخابات الکترونیکی است. ممکن است یک رای‌گیری الکترونیکی به صورت مستقل از اینترنت صورت گیرد.

آیا در کشورهای پیشرفته از این سیستم استفاده می‌شود؟ چگونه و در کدام کشورها؟ آیا نتایج آن موفقیت‌آمیز بوده است؟
تا آنجا که من اطلاع دارم تاکنون کشورهای ژاپن، نیوزیلند، سوئد، سوئیس، انگلستان، آمریکا، استونی و کره‌جنوبی از سیستم‌های انتخابات الکترونیکی استفاده کرده‌اند. در انتخابات نوامبر 2004، آمریکا از ایستگاه‌های رای‌گیری در کنار سایر متدهای رای‌گیری الکترونیکی استفاده کرد. به این ترتیب که دولت برای راحتی مردم اقدام به نصب کیوسک‌هایی درمراکز عمومی و دفاتر پستی کرد و مردم با مراجعه به یکی از این مراکز در انتخابات شرکت کردند. کشور تازه استقلال یافته استونی انتخابات موفق سال 2002 خود را از طریق شبکه اینترنت برگزار کرد. کشور کره‌جنوبی امسال انتخابات خود را در وزارت آموزش‌وپرورش به صورت الکترونیکی انجام داد. این کشور درنظر دارد انتخابات عمومی سال 2008 را به کمک نوعی از صفحه حساس (Touch-activated Screen) به صورت الکترونیکی انجام دهد.

سیستم مکانیزه رای‌گیری چه مزایا و معایبی نسبت به سیستم رای‌گیری سنتی دارد؟
مزیت این سیستم‌ها در بالا بردن درصد مشارکت مردم در انتخابات، صرفه‌جویی در وقت مردم، کاهش هزینه‌های اجرایی انتخابات سنتی، آسان و به موقع بودن شمارش آرا و اعلان نتایج درست در زمان رای‌گیری و بعد از اتمام انتخابات می‌باشد. اما معایب این سیستم‌ها امنیت و عدم اعتماد مردم و مسئولین برگزار کننده انتخابات است. البته این معایب روز به‌روز با تولید نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای امن و قابل اعتماد برطرف می‌شود.
آیا با توجه به زیرساخت‌های فنی و مخابراتی ایران چنین سیستمی در ایران قابل اجراست؟
من فکر می‌کنم از نظر زیر ساخت فنی و مخابراتی مشکل زیادی حداقل برای شهرهای بزرگ وجود ندارد. اما فعلا در روستاها مشکل داریم. به نظر من ما می‌توانیم انتخابات خودمان را به صورت ترکیبی انجام دهیم به این صورت که در شهرهای بزرگ برای بالا بردن درصد مشارکت مردم و آسان کردن شمارش آرا انتخابات الکترونیکی انجام دهیم اما در شهرستان‌های کوچک و روستاها با توجه به ضعف امکانات مخابراتی و کمی جمعیت، انتخابات سنتی برگزار کنیم.

چه نرم‌افزارهایی برای اجرای سیستم انتخابات الکترونیکی مورد نیاز است و آیا ما آنها را داریم؟
نرم‌افزارهای پشتیبانی کننده انتخابات الکترونیکی باید دارای ویژگی‌های زیر باشد:
- کارآمد بودن سیستم عامل: اگر انتخابات در سطح کشور برگزار شود در آن صورت فشار زیادی روی سرورهای مرکزی وارد می‌شود در این صورت باید از سیستم‌عامل‌هایی مانند لینوکس استفاده کرد.
- محفوظ ماندن رای هر شخص: باید آرای مردم محفوظ بماند. در انتخابات ایالات متحده، برخی مردم ادعا داشتند که ما به جان‌کری رای می‌دادیم اما رای ما توسط سیستم‌های رای‌گیری الکترونیکی ایستگاهی به رای‌های جورج‌بوش اضافه می‌شد. البته ممکن است این ادعاها درست نباشد ولی در هر صورت اعتمادها سلب می‌شود.
- مشخص نشدن هویت شخص رای‌دهنده: در اکثر سیستم‌های رای‌گیری الکترونیکی هویت شخص مشخص می‌شود. سازمان برگزار کننده انتخابات باید مورد اعتماد باشد تا هویت افراد رای‌دهنده را تحت هیچ شرایطی فاش نکند و معلوم نشود یک فرد به چه کسی رای داده است.
Open Source بودن نرم‌افزارهای رای‌گیری الکترونیکی: معمولا نرم‌افزارها طوری نوشته شده است که استفاده کنندگان از داخل کدهای آنها اطلاعی ندارند. نرم‌افزارهای الکترونیکی برای افزایش قابلیت اعتماد مردم باید به صورت Open Source باشد. در این صورت متخصصان نرم‌افزار می‌توانند در مورد صداقت نرم‌افزار قضاوت کنند. اخیرا نرم‌افزارهای پشتیبان تولید شده است که اگر در حین برگزاری انتخابات تغییراتی در سیستم روی دهد، تغییرات را به مسئولین گزارش می‌دهد.

انتخابات الکترونیکی چه ارتباطی با اجرای طرح دولت الکترونیکی دارد؟
یکی از اهداف دولت الکترونیکی بالا بردن درصد مشارکت مردم در کارهای دولتی و دخالت دادن مستقیم مردم در تعیین سرنوشت خود است. انتخابات الکترونیکی به عنوان بخشی ازدولت الکترونیکی مردم را برای رای‌دادن ترغیب می‌کند.
سیستم رای‌گیری الکترونیکی در بالا بردن درصد مشارکت مردم در انتخابات، صرفه‌جویی در وقت مردم، کاهش هزینه‌های اجرایی انتخابات سنتی، آسان و به موقع بودن شمارش آرا و اعلام نتایج درست در زمان رای‌گیری و بعد از اتمام انتخابات می‌باشد.
انتخابات الکترونیکی به عنوان بخشی از دولت الکترونیکی مردم را به رای دادن ترغیب می‌کند.

منبع: / سایت / خبرنگار ۱۳۸۴/۰۳/۲۵
نویسنده : جابر کریمپور