2)فناوریهای ارتباطی و درگیرسازی مدنی(17)
فناوریهای ارتباطی و اطلاعاتی (اینترنت و تلویزیونهای ماهواره‌یی) از یک سو، اطلاعات و آگاهی سیاسی و اجتماعی افراد را افزایش می‌دهند و از سوی دیگر افراد و گروهها را در مسایل سیاسی و مدنی درگیر می‌سازند. خانم پیپانوریس، در ارتباط با اثرات این فناوریها بر درگیر سازی مدنی، چند فرض عمده را مطرح می‌کند که عبارت است از:

1)اینترنت ممکن است به آگاهسازی، سازماندهی، بسیج و درگیر سازی مدنی افراد و گروههای به حاشیه رانده شده، جوانترها و اقلیتهای سیاسی منجر گردد. (Norris, 2001, Chap. 11, p.1) به اعتقاد وی، اینترنت با تأمین فرصتهای سیاسی؛ از قبیل کسب اطلاعات راجع به احزاب و گروههای سیاسی، دسترسی به کنفرانسهای اینترنتی، گروههای سیاسی مجازی، اتاقهای گفتگو، ارتباط سیاسی دوسویه با مقامات حکومتی و فعالان سیاسی و غیره، می‌تواند در بسیج و درگیر سازی مدنی تأثیر گذار باشد. (Ibid, p.2)

2- اینترنت، به مثابه تریبونی برای احزاب و گروههای سیاسی معترض و اقلیت، می‌تواند به تضعیف حکومتهای اقتدارگرا و گسرش دموکراسی کمک کند. (Ibid, chap. 5, p.4) گروههای سیاسی و فعالان سیاسی، از طریق این فناوریها، فساد سیاسی و اقتصادی، تبعیضها، سرکوبهای سیاسی، ناکارآمدیهای حکومت و موارد دیگر را آشکار می‌سازند و با برجسته‌سازی این ضعفها، چالشهای جدی برای این نوع حکومت‌ها ایجاد می‌کنند. سازمانهای بین‌المللی غیردولتی نیز، می‌توانند از طریق این فناوریها، اعتراضات گسترده را علیه حکومتهای اقتدارگرا بسیج کنند. نوریس، با اشاره به یکی از مطالعات انجام شده، بین مردمگرایی و پیامهای سیاسی از طریق ایمیل – یا پست الکترونیکی – رابطه مثبت می‌بیند. (Ibid, p.5)

3- اینترنت، می‌تواند در اشاعه ارزشهای سیاسی دموکراتیک؛ از قبیل مشارکت، آزادی بیان، تساهل، عدالت وغیره تأثیرگذار باشد. (Ibid, chap 10, p.2) گسترش این ارزشها، می‌تواند بستر و محیط همدلانه برای جنبشهای اجتماعی و شبکه‌های حمایتی بین‌المللی ایجاد کند و مشارکت سیاسی را در سطح جهانی گسترش دهد. شواهد نشان می‌دهد که کاربران اینترنت در ایالات متحده و اروپا، گرایش بیشتری به ارزشهای فوق مادی (18) و دموکراتیک داشته‌اند. (Ibid, p.13)
فناوریهای نوین ارتباطی، می‌توانند بسترهای مساعدی را برای مشارکت افراد و گروههای سیاسی و اجتماعی فراهم سازند. مطالعات بیمبر، حاکی از آن است که در حال حاضر، اینترنت بر مشارکت سیاسی و درگیر سازی افراد آگاهتر و خیلی علاقمند، بیشتر تأثیرگذار بوده است تا افراد عادی و کمتر آگاه، واقعیت آن است که دسترسی به اینترنت، مشروط به آنست که فرد از مهارتهای رایانه‌یی، آگاهی سیاسی پیشین، درآمد کافی و آشنایی لازم با زبان انگلیسی برخوردار باشد. در حالت خاص، می‌توان گفت که اینترنت بر افراد تحصیلکرده‌تر و مرفه‌تر تأثیرگذار بوده است. در آینده، با افزایش مهارتهای کامپیوتری، کاهش هزینه‌های تجهیزات کامپیوتری و هزینه استفاده از اینترنت و گسترش اینترنت در مناطق عقب مانده جهان، مشارکت و درگیری مدنی در جهان، باز هم افزایش خواهند یافت.
نتایج پیمایش NES (مطالعات ملی انتخابات ایالات متحده آمریکا) حاکی از آن است که 28 درصد از افراد مورد مطالعه، شرکت در انتخابات و 24 درصد، مشارکت مدنی را؛ ناشی از اطلاعات اینترنتی دانسته‌اند. (Bim- ber, 2001, p.62) یکی از ظرفیتهای اینترنت، امکان برقراری تماس با مقامات حکومتی است. دفتر نخست‌وزیری بریتانیا، گزارش داد که وبسایت نخست وزیر، به طور متوسط در نخستین نه ماه فعالیت خود، میزبان 5739 نفر بوده است و دفتر ریاست جمهوری کره جنوبی نیز میزبان بیست هزار نفر در مراحل اولیه آغاز به کار خود بوده است. (Uhm & Hagve, 2001, p.10)
رینگولد، معتقد است که در عصر فناوریهای اطلاعاتی، حوزه عمومی، تجدید حیات ریشه‌یی داشته است. در این حوزه، علاوه بر تبادل اطلاعات، تعامل و گفتگوی شهروندان در اجتماعات مجازی ممکن گردیده است. به اعتقاد وی، شبکه‌‌های عمومی الکترونیکی، نمایانگر یک شکل جدید از دموکراسی الکترونیکی است. (Malina, 1990, p.27) دموکراسی الکترونیکی، یا دیجیتالی، یا دموکراسی قوی(19)در طیف وسیعی از کاربستهای این فناوریها در زمینه کنفرانسها، گردهماییها و ارتباطات الکترونیکی بین افراد، افراد و گروهها، بین گروهها و بین افراد و گروهها با مقامات حکومتی و افزایش حضور انجمنهای محلی و منطقه‌یی در فضای سیاسی واقعی و فضاهای مجازی اینترنتی به کار می‌رود. (Hague, 1999, p.6) (Hale, 1999, p.150)
اینترنت، می‌تواند یک تریبون عمومی بی‌طرف برای تبادل نظر دموکراتیک و مستقل از کنترل دولت باشد و به لحاظ تئوریک، این تریبون می‌تواند با شرایط گفتگوی مطلوب و ایده‌آل مورد نظر هابرماس در حوزه عمومی سازگار باشد. برای مثال، می‌توان به سایت UKCOD «دموکراسی آن لاین شهروندان بریتانیا» اشاره کرد. تحقیقات، نشان می‌دهد که افراد ترجیح می‌دهند با افراد و گروههای هم عقیده با خود، تشکیل یگ گروه بدهند، با این هدف که به همگنی بیشتر در عقاید و دیدگاهها برسند. (Colman, 1999, p.206) نتیجه یک پژوهش در اسلوانی حاکی از آن است که در بین 126 نفر مورد مطالعه، 84 درصد اظهار داشته‌اند که یک یا چند بار به وبسایتهای نهادهای سیاسی مراجعه کرده‌اند و 73 درصد در نظرخواهی و 40 درصد آنها درامضای تومارهای الکترونیکی مشارکت داشته‌اند. (Oblac, 2003, p.2)
اینترنت، از پتانسیلهای مساعدی برای برقراری ارتباط بین فعالان سیاسی، گروههای مخالف حکومت و اشاعه دیدگاههای آنها و افشای اسناد محرمانه، فسادهای حکومتی، جمع‌آوری شکایتهای اینترنتی و سازماندهی اعتراضها علیه حکومتها و گسترش اطلاعات سیاسی در سطح جهانی برخوردار است. برای مثال، می‌توان به استفاده فعالان سیاسی چینی از اینترنت علیه اقدام دولت خود در سرکوب آزادیخواهان در میدان تیان آن من و استفاده چریکهای چیاپس از اینترنت علیه حکومت مکزیک اشاره کرد. (Janson, 2001, pp. 99- 100) در خاورمیانه عربی، شواهد حاکی عدم تایید تأثیر فناوریهای ارتباطی بر تغییرات سیاسی است؛ فقط گروههای معترض عراقی و کمیته دفاع از حقوق مشروع مردم عربستان در خارج از کشور، از طریق اینترنت با حکومت وقت مبارزه می‌کرده‌اند.

3)فناوریهای ارتباطی – اطلاعاتی و گسترش اطلاعات سیاسی
ماهواره‌ها و اینترنت، با ویژگیهایی از قبیل انتقال حجم بالای اطلاعات سیاسی – ا جتماعی، تنوع موضوعی و انتقال و مخابره سریع اطلاعات و گزارشها و رویدادها، می‌توانند منبع مهم اطلاعات رسانه‌یی در عصر جدید باشند. هزینه‌های کاهشی خرید آنتنهای ماهواره‌یی و اتصال به اینترنت، باعث خواهد شد که در آینده کاربران اینترنت و دریافت کنندگان اخبار و برنامه‌های سیاسی و اجتماعی ماهواره‌ها، به سرعت افزایش یابند. از این جهت است که می‌توان گفت؛ این فناوریها در آینده بتوانند در افزایش اطلاعات سیاسی تأثیر بسزایی داشته باشند. همچنان که، در حال حاضر برای اقشار مرفه و تحصیلکرده در کشورهای پیشرفته و حتا، در کشورهای در حال توسعه، از منابع مهم به دست آوردن اطلاعات سیاسی هستند.
به گفته پیپانوریس، با پیدایش فناوریهای ارتباطی، یک حوزه عمومی جدید شکل گرفته است که در آن، احزاب و گروههای سیاسی و سازمانهای بین‌المللی غیردولتی که در زمینه حقوق بشر، محیط زیست، دفاع ازحقوق نویسندگان و آزادی بیان، زنان، فعالان سیاسی، گروههای خبری(20)، اتاقهای گفتگو(21)، کنفرانسهای از راه دور(22) و غیره، حضور الکترونیکی (مجازی) دارند. (Norris, 2001, p.3, chap.5)
یکی از ویژگیهای جامعه مدنی و حوزه عمومی گردش آزاد نهادها، عقاید و اطلاعات سیاسی است. حوزه عمومی تازه‌ای شکل گرفته که در مقیاس جهانی، منبعی بسیار چشمگیر در زمینه اطلاعات سیاسی، عقاید و نمادهای ارزشی و سیاسی گروهها، سازمانها و افرادی است که در این حوزه عمومی، حضور مجازی و الکترونیک دارند. به این فضاها، «سایبرسپیس» یا سپهر الکترونیک یا مجازی گفته می‌شود. هر یک از این گروهها و فعالان سیاسی در سطح جهانی و ملی، از راه رسانه‌های نو، به تبلیغ عقاید، اندیشه‌ها و آرمانهای سیاسی و اجتماعی خود می‌پردازند.
یکی از ابعاد اطلاعرسانی سیاسی رسانه‌های نوین (اینترنت و ماهواره‌ها)، معرفی احزاب سیاسی است. احزاب سیاسی، از طریق رسانه‌های جدید، به معرفی دیدگاهها، عقاید و سوابق فعالیت سیاسی خود می‌پردازند. بیشتر احزاب در جهان دارای وبسایت حزبی (23) هستند؛ حتا، برخی احزاب چندین وب – با عنوان web page- برای شعبه‌های محلی و ایالتی دارند و می‌توانند با شهروندان، ارتباط برقرار کنند. احزاب سیاسی، از دموکراسی دیجیتالی برای انتقال اطلاعات و عقاید سیاسی خود، جذب اعضای جدید، تجمیع خواسته‌ها و حفظ ارتباطات حزبی، استفاده می‌کنند. احزاب سیاسی، از طریق E- mail با اعضا در ارتباط هستند و خلاصه جلسات و تصمیمات حزبی را به اطلاع آنان می‌رسانند (Nixon, 1999, p.141) احزاب سیاسی، علاوه بر اینترنت، از طریق ماهواره‌ها ورسانه‌های دیگر؛ جلسات و همایشهای حزبی را در سطح وسیع پوشش می‌دهند.
مخاطبان، از طریق ماهواره‌ها و اینترنت، اطلاعاتی راجع به ایدئولوژی احزاب، تشکلات و سازمانهای آنها و برنامه‌های حزب، برای انتخابات کسب می‌کنند. در یک پیمایشی که در انگلستان صورت گرفته، نتایج نشان داده که سایتهای حزبی در اینترنت و تلویزیونهای خبری و ماهواره‌یی، تا حد 15 درصد برای یادگیبری مردم درباره سیاستهای حزبی مؤثر بوده است (Norris, 2002, p.17). برخی وبسایتهای حزبی، اطلاعات مفصلی درباره رهبری، تشکیلات، تاریخچه، نشستها، برنامه‌ها، اعضای فعال و غیرفعال، نشریات حزبی، شاخه‌های حزبی، کاندیداها و غیره، ارایه می‌دهند.
در حال حاضر، بیش از یک هزار حزب سیاسی در محیط آن لاین online هستند و ما می‌توانیم آخرین اطلاعات راجع به احزاب را کسب کنیم. (Norris, 2000, p.1) افراد خوشبین، معتقدند که گسترش سریع وبسایتها، می‌تواند بهترین امیدواری در دوران معاصر در جهت تقویت احزاب سیاسی و دموکراسی باشد. (Ibid, p.2) ارتباط بین مسوولان حزبی و اعضا، می‌تواند به حمایت احزاب از دموکراسی منجر شود. به گفته پیپا نوریس، به طور متوسط، هر کشور، هفت حزب با گروه سیاسی در محیط آن لاین اینترنت دارد. یعنی، هر کشور، حدود چهل حزب یا گروه سیاسی در شبکه اینترنت دارد. پس از آمریکای شمالی، اروپای غربی، در رده دوم است که هر کشور بیشتر از 12 حزب یا گروه سیاسی دارد. وبسایتهای حزبی برای کشورهای خاورمیانه و جنوب آفریقا، کمتر از 5 حزب است. ایالات متحده، با 67 حزب در online در رأس قرار دارد. اسپانیا، آلمان، ایتالیا، کانادا و بریتانیا، هر کدام با بیش از 45 حزب در رتبه دوم قرار دارند. آفریقای جنوبی 18 حزب، هند 20 حزب و آرژانتین 29 حزب در محیط آن لاین دارند. (Ibid, pp. 6- 7)
علاوه بر احزاب سیاسی، گروههای خبری سیاسی بسیار زیادی در شبکه اینترنت حضور دارند و از آن طریق پیامها و اطلاعات و تحلیل سیاسی خود را ارایه می‌دهند. برای جستجو و کسب اطلاعات در مورد این گروهها، می‌توان به نشانی اینترنتی Usenet political newsgroup. Com مراجعه کرد: (whilhelm, 1999, p.177) برای مثال web white Iblue با 17 وبسایت خبری، اطلاعاتی راجع به مسایل سیاسی و حکومت ارایه می‌دهد. (Iupia 2000, p.3)
یکی دیگر از ابعاد اطلاعرسانی ماهواره و اینترنت، معرفی حکومتها، تشکیلات و نهادهای سیاسی است. دپارتمانها و نهادهای حکومتی در محیط آن لاین حضور دارند. برای مثال، نهادهای حکومتی می‌توانند از طریق اینترنت، ضمن معرفی خود، از مردم راجع به عملکرد خود نظرخواهی کنند. شهروندان، ضمن آشنایی و کسب اطلاعات راجع به تصمیمات و عملکردهای آن نهاد، می‌توانند نظر پیشنهادی یا اعتراض خود را اعلام نمایند. (Norris, 2000, p.3) برای کسب اطلاع راجع به نهادهای حاضر، می‌توان به نشانی اینترنتی (Gov- ernments on the www) مراجعه کرد.
به گفته پیپانوریس، در ژوئن سال 2000 میلادی، 14 هزار نهاد دولتی در محیط آن لاین حضور داشته‌اند و در رأس آنها، نهادهای حکومتی آمریکای شمالی و اروپای غربی بوده و پس از آنها، کشورهای اسکاندیناوی و خاورمیانه بوده‌اند. (Ibid, p.7) در بریتانیا، اطلاعات مربوط به خدمات حکومت از طریق نظامهای اطلاعرسانی الکترونیکی، کامپیوترهای خانگی و تلویزیونهای دوسویه ارایه می‌شود. اخیراً، تونی بلر، نخست‌وزیر (سابق) بریتانیا تلاش کرده که از طریق برنامه‌های اینترنتی با مردم رابطه برقرار کند و با ایجاد وبسایت www.uk.gov سعی کرده بخشی از دستاوردهای حکومت خود را به اطلاع مخاطبان برساند، به طوری که در یک هفته، بیش از 4000 نفر به وبسایت وی مراجعه کردند. (Tumber, 2001, p.23)
سایتهای انتخاباتی در اینترنت، منبع دیگر اطلاعرسانی به مخاطبان است. در ایالات متحده، شبکه دموکراسی democracy.net اطلاعاتی در مورد کاندیداها، برنامه‌ها، سخنرانی‌ها، بیانیه‌ها و مشخصات زندگینامه آنان، به مخاطبان عرضه می‌کنند. از طریق این شبکه، افراد می‌توانند در مناظرات کاندیداها شرکت کنند، سوالاتی بپرسند و از ماهیت برنامه‌های سیاسی آنان، مطلع شوند. (Docter, 1999, p. 227)
ایالات متحده و بریتانیا و اروپای غربی، شبکه اجتماعی اینترنتی شکل داده‌اند. این شبکه‌ها، طیف گوناگونی از داده‌ها و اطلاعات سیاسی و اجتماعی را ارایه می‌دهند و در تلاشند که با برقراری ارتباط دوسویه با شهروندان و معرفی اطلاعات به آنها، دموکراسی در سطح محلی را ارتقاء بخشند (Locke. 1999, pp.111- 112) برای کسب اطلاعات در این زمینه، می‌توان به نشانی اینترنتی Communication. Online مراجعه کرد. یکی از این وبسایتها www.communities.org.uk است، که فهرستی از حدود 40 شبکه اجتماعی در بریتانیا را معرفی می‌کند و حدود 250 هزار صفحه اطلاعات دارد. (Ibid. 215)
رسانه‌های نوین ارتباطی، کانالها و ابزار سیاسی مهمی برای شناخت و آگاهی سیاسی، هوشیارسازی، فهم و جهتدهی شهروندان، نیروها و گروههای سیاسی و اجتماعی هستند. سیلاب اطلاعاتی – که توسط رسانه‌های نوین، با برد جهانی به راه افتاده- به تدریج، تمامی جوامع را در خود غرق می‌کند و آنان را در مسایل سیاسی و اجتماعی درگیر خواهد ساخت. رسانه‌های خبری، ماهواره‌یی و اینترنتی، لحظه به لحظه از رویدادهای سیاسی و اجتماعی گزارش می‌دهند.
اینترنت، میزبان روزنامه‌های مستقل، مجلات، رادیوها و به طور کلی رسانه‌های خبری ا ست. به گفته پیپانوریس، تا ژوئن 1993، روزانه حدود 20 روزنامه در محیط online حضور داشته و این رقم در سال 1996، به 100 روزنامه رسیده و در حال حاضر، یاهو (yahoo) میزبان 6600 روزنامه، 2500 مجله و 8500 ایستگاه رادیویی و 538 ایستگاه تلویزیونی است (Norris, 2001, chap. 9, p.5)
ماهواره‌ها و اینترنت، از پتانسیل آموزشی بالا برخوردارند. این رسانه‌ها، شهروندان را در ارتباط با احزاب و تشکلات مدنی، وقایع سیاسی، حقوق و وظایف شهروندی و مسوولیتهای حکومت در برابر مردم؛ آموزش می‌دهند و مطلع می‌سازند. همچنین، رسانه‌های نوین دوسویه با برگذاری گردهماییها و بحثهای سیاسی و اجتماعی به صورت الکترونیکی در اینترنت یا از طریق ماهواره‌ها، می‌توانند شهروندان را با عمق مسایل سیاسی و اجتماعی بیشتر آگاه سازند (barber, 1998, p.582) مخاطب، با مشاهده مناظرات تلویزیونی و اینترنتی و تبادل عقاید سیاسی و اجتماعی، پیرامون موضوعات مختلف آگاه می‌شوند. مطالعات نشان می‌دهد که آموزش مدنی تأثیر زیادی بر افزایش اطلاعات سیاسی و قابلیتهای مدنی و ارتباطی شهروندان دارد. (Finkel, 2000, p. 1852) گراسمن، معتقد است که فناوریهای ارتباطی از توان بالایی در پرورش شهروند آگاه به حقوق شهروندی خویش و علاقه‌مندسازی وی به مشارکت برخوردارند. (Oblack, 2003, p.7) شهروند فعال، باید مجهز به مهارتهای سیاسی و ارتباطی و شناخت سیاسی بالا باشد.

ادامه دارد ...

منبع: / ماهنامه / اطلاعات سیاسی اقتصادی / شماره 346 - 345
نویسنده : خلیل‌الله سردارنیا