همه اطلاعات را آزاد و رایگان مى پسندند اما به هر حال عده اى براى استخراج، طبقه بندى و نگارش یا ذخیره این اطلاعات هزینه و زمان صرف مى کنند. از زمانى که ما با اینترنت آشنا شدیم، بسیارى از اطلاعات یا خدمات به رایگان در اختیارمان قرار گرفته اند، مثل اى میل رایگان، فضاى رایگان براى داشتن صفحه هاى اینترنتى شخصى، جست وجوى رایگان و غیره اما مطبوعات و رسانه هایى که با خبر و تحلیل سروکار دارند به دلیل پول و زمانى که براى استخراج و تنظیم داده ها، گزاره ها و اطلاعات صرف مى کنند و به شکل حرفه اى و ژورنالیستى این اطلاعات را ارائه مى کنند تمایل چندانى به آزاد و رایگان ماندن اطلاعات، داده ها و گزاره ها ندارند.
در چند سال اخیر اینترنت ماهیت رایگان خود را به دنیاى مطبوعات تحمیل کرده و بسیارى از رسانه هاى چاپى چاره اى نمى بینند جز آنکه درها را گشوده و حداقل در بعضى از بخش ها از جمله اخبار دست اول و وقایع بسیار مهم دست پیش بگیرند تا از سایر رسانه هاى رقیب عقب نمانند. به هرحال اگر مطبوعات بخواهند به بقاى خود فکر کنند باید درنظر داشته باشند که سایت هاى اینترنتى مثل سى ان ان یا رادیوى ملى آمریکا [NPR.org] فرصت را از آنان خواهند گرفت. مجله نیوزویک هم به این نتیجه رسیده که اگر بعضى از مطالب را روى سایت اینترنتى خود نگذارد مخاطبان خود را از دست مى دهد و اکنون کار به جایى رسیده که همین مقدار هم کافى نیست، چون این شگرد دیگر فراگیر شده و مزیت رقابتى ایجاد نمى کند. در حال حاضر فشار زیادى روى رسانه هاى چاپى وجود دارد که براى بقا آنان را مجبور مى کند که آرشیوهاى خود را نیز رایگان و قابل جست وجو کنند. اخیراً در دانشگاه هاروارد کنفرانسى تحت عنوان وبلاگ نویسى، خبرنگارى و اعتبار [قابلیت قبول یا Credibility] برگزار شد. در این کنفرانس دان گیلمور خطاب به مطبوعات و کلیه رسانه هاى چاپى از آنان خواست که در آرشیوهاى خود را به روى مردم بگشایند. استدلال او این بود که مردم به دلیل نیاز خود به آرشیو این روزنامه و رسانه ها مراجعه مى کنند و همین مراجعه، گردش مالى این شرکت هاى رسانه اى را افزایش خواهد داد. به ویژه که در دنیاى امروز با ابزارهاى دیروز نمى توان دوام آورد.
سیاستى که بعضى از روزنامه ها در پیش گرفته اند تا حدودى اقتصادى و مقرون به صرفه است از جمله نیویورک تایمز دست به کار جالبى زده است. در پنج یا شش سال گذشته روال این روزنامه این بوده که اگر از انتشار مطلبى دو هفته گذشته باشد به آرشیو اینترنتى منتقل شده و هر کسى که به آن مطلب نیاز داشته باشد مى تواند از طریق پرداخت مبلغى بسیار ناچیز به آن دست پیدا کند. براى روزنامه هاى پرتیراژ، معتبر و پر مخاطب این روش مقرون به صرفه است و در واقع مشتریان آنان به قدرى زیاد هستند که دیگر لازم نیست با روش هاى قدیمى از جمله تکیه بر جلب آگهى، هزینه هاى خود را جبران کنند، ضمن آن که یک راه جدید نیز به کسب درآمد افزوده شده و آن خدمات مربوط به بانک هاى اطلاعاتى است. از آنجایى که این روزنامه ها مجبور شده اند یک بانک اطلاعاتى ایجاد کنند و نرم افزارى بنویسند که از عهده آرشیوسازى صحیح برآید و امکان جست وجو در میان اطلاعات ذخیره شده را فراهم آورد به همین خاطر به مجموعه نرم افزارى پیچیده اى دست یافته اند که کاربردهاى زیادى پیدا کرده است
یکى از سایت هایى که با محققان سروکار دارد LexisNexis است که مطالب آرشیوى نیویورک تایمز را مى خرد. مارتین نیسنهولتز پیش کسوت ناشران اینترنتى و مدیرعامل نیویورک تایمز دیجیتال [اینترنتى] در مورد پولى بخش عمده آرشیوهاى الکترونیکى نیویورک تایمز دو دلیل مى آورد: با این کار ارزش مطالبى که به آرشیو سپرده مى شود حفظ خواهد شد و از سویى چون گرد زمان روى مطالب آرشیوى مى نشیند نمى توان آن را به اسم مطالب روز عرضه کرد و انتظار داشت که جلب آگهى هم داشته باشد. نیسنهولتز در پاسخ به کسانى که رسانه هاى چاپى مخصوصاً مطبوعات را تحت فشار قرار داده اند تا آرشیو خود را بر روى مردم به رایگان بگشایند مى گوید: «ما حاضر نیستیم از خیر چیزى بگذریم که در بازار به عنوان کالاى باارزش مى توانیم به فروش برسانیم. مگر آن که راه دیگرى پیدا شود، به عنوان مثال بودجه اى تعلق بگیرید و پول آن پرداخت شود تا در دسترس همگان قرار گیرد. اما این کار صورت نخواهد گرفت. باور کنید راه دیگرى فعلاً وجود ندارد و بهترین راه همان پولى بودن دسترسى به آرشیو روزنامه هاست. تا به حال هم کسى تجزیه و تحلیل آمارى ارائه نداده که نشان دهد گوگل از طریق Ad Words و قرار دادن تبلیغات مرتبط با جست وجوى کاربر درآمد بیشترى از نیویورک تایمز اینترنتى و سیستم آرشیو پولى آن دارد. به علاوه ما در خدمات پس از فروش خود نیز درآمدى جداگانه داریم. [رایگان شدن آرشیو روزنامه ها] احمقانه تر از آن است که خنده دار باشد.» منظور نیسنهولتز این است که اگر تحلیل گران و کارشناسان معتقدند که با رایگان شدن مطالب آرشیو روزنامه ها مى توان از طریق جلب آگهى به روش گوگل کسب درآمد کرد سخت در اشتباهند.
اما به هرحال نیسنهولتز اعتراف مى کند که فروش محتویات آرشیو درصد بالایى از درآمد یا گردش مالى نیویورک تایمز آن لاین را تشکیل نمى دهد. موسسه بورل اسوشییتز تخمین مى زند که ۵ درصد درآمد NYTimes.com از طریق آرشیو آن است. خریداران عمده مطالب آرشیوى نیویورک تایمز سایت هاى معروف پروکوئست، فکتیوا [Factiva] و لکسیس نکسیس هستند، چون این سایت ها محل مراجعه دانشجویان و محققان هستند و مطالب خود را به صورت پولى در اختیار دانشگاه ها و مراکز تحقیقى قرار مى دهند.
صاحبان بانک هاى اطلاعاتى و آرشیوهاى عظیم معتقدند که دسترسى رایگان به این بانک ها یا آرشیوها ارزش آنان را به کلى از بین خواهد برد. با این وجود بخشى از آرشیو نیویورک تایمز اینترنتى رایگان است، مثل بخش هاى مربوط به گردشگرى، سفر، فناورى و مرور و نقد کتاب. اما طبیعى است که بخش جذاب و مشترى پسند نیویورک تایمز پولى است.
نیسنهولتز با اشاره به فراز و نشیب هاى جلب آگهى بازرگانى در اینترنت مى گوید، تخم مرغ ها را نباید در یک سبد چید. به عبارت دیگر روش تبلیغ مرتبط با جست وجوى کاربر باید در کنار پولى بودن آرشیو به کار گرفته شود. اگر بخواهیم مطالب آرشیوى را به روش تبلیغ مرتبط با کلمات مورد جست وجوى کاربر در اختیار بگذاریم به جاى استفاده از چند روش براى کسب درآمد، به یک روش محدود مى شویم و چون فراز و نشیب جلب آگهى اینترنتى بسیار زیاد است نمى توان به این یک روش اکتفا کرد.

سیمون والدمن مدیر نشر دیجیتالى (اینترنتى) گاردین اعتقاد دارد که مطالب تولیدى یک بنگاه باید روى سایت خودش باقى بماند و موتورهاى جست وجو مثل گوگل باید کاربر را به سایت آن بنگاه هاى مطبوعاتى هدایت کند، مسلم است هر چقدر این مطالب بهتر بتواند نیاز کاربران را برآورده سازد در پاسخ هاى گوگل به سئوالات کاربر اولویت بیشترى پیدا کرده و در پاسخ ها زودتر ظاهر مى شود. والدمن در مورد دسترسى رایگان به آرشیوها معتقد است که هر روزنامه اى ارزش واقعى آرشیو خود را بهتر مى داند و متناسب با همان ارزش نیز درآمد کسب مى کند. ممکن است روزنامه اى سود و پیشرفت خود را در این بینند که آرشیو خود را به رایگان در اختیار قرار دهد اما روزنامه اى دیگر به این نتیجه برسد که آرشیو خود را حفظ کرده و در ازاى پرداخت پول در اختیار مشترى قرار دهد. به هر حال نمى توان براى همه روزنامه ها نسخه مشابه پیچید. در حال حاضر گاردین و سان فرانسیسکو کرونیکل آرشیو اینترنتى خود را به روى کاربران باز گذاشته و رایگان در اختیار کاربر قرار مى دهند و اعتقاد دارند همین امر باعث افزایش گردش مالى و افزایش مخاطبان این روزنامه ها شده است تا جایى که دایره مخاطبان گاردین از بریتانیا و حتى اروپا فراتر رفته و به سایر کشورهاى جهان از جمله ایالات متحده گسترش یافته است.
والدمن مى گوید دو دلیل عمده باعث شده که بسیار فراتر از دایره توزیع چاپى روزنامه مخاطب جلب شود و آن دو عامل یکى این است که تمام لینک هاى موجود در اینترنت به خود سایت گاردین هدایت مى شوند و دوم این که آرشیو آن در دسترس همگان است. در واقع دلیل اصلى آن که مطالب گاردین در پاسخ هاى اول گوگل ظاهر مى شوند همین است که آرشیو عظیم خود را آزاد گذاشته است، اگر همه روزنامه ها به این سمت پیش بروند و آرشیو خود را رایگان و آزادانه در اختیار موتورهاى جست وجوى اینترنت قرار دهند در آن صورت دیگر مزیتى محسوب نخواهد شد.
والدمن از گاردین و نیسنهولتز از نیویورک تایمز قیمت گذارى بر محتویات آرشیوشان را بسیار پیچیده توصیف مى کنند چون عوامل دخیل در آن بسیار متعددند از جمله میزان علاقه خوانندگان، میزان مراجعاتى که در اینترنت به یک مطلب شده است، میزان علاقه سایت هاى تحقیقى و بانک هاى اطلاعاتى پولى به آن مطالب و غیره. [همان طور که مى دانید سایت هایى مثل پروکوئست و رز نت مطالب را از سورس هاى مختلف جمع آورى مى کنند و در اختیار مشترکان خود قرار مى دهند. این سایت ها مطالب را در بانک اطلاعاتى خود قابل جست وجو کرده و کاربران مى توانند مطالب مورد نیاز خود را با مشترک شدن در این سایت ها پیدا کنند. بسیارى از دانشگاه ها و کتابخانه هاى معتبر دنیا مشترک این گونه سایت ها هستند و دانشجویان و محققان مى توانند با مراجعه به این سایت ها به ادبیات و مطالب منتشر شده در حوزه کارى خود دست پیدا کنند.]
جالب اینجاست که هر چقدر گرد زمان بر روى مطالب یک روزنامه مى نشیند قاعدتاً نیاز مخاطبان به آن کمتر شده یا حتى مراجعه به آن نیز کمتر مى شود اما ناشران قیمت دسترسى به آن را بالا مى برند.
به هر حال آرشیوسازى مطالب نیاز به صرف هزینه هاى هنگفت دارد. باید روشى مطمئن به کار گرفته شود که ضمن حفظ آثار، جست وجو در میان آرشیو را آسان کرده و خدمت رسانى ایده آل به مشترى را تضمین کند.
در حال حاضر کتابخانه ها و دانشگاه هاى کشورهاى غربى با هزینه هاى دولتى و به خرج مالیات پردازان این کشورها آرشیوهاى بسیار گران قیمتى از روزنامه ها، مجله ها و سایر نشریات ایجاد مى کنند. به بسیارى از این مطالب حتى مراجعه هم نمى شود و از نظر بسیارى از منتقدان و تحلیلگران در حال حاضر بخش عمده اى از مردم از طریق عضویت در کتابخانه ها و حضور در دانشگاه ها دسترسى رایگان به عظیم ترین آرشیوها را دارند و رایگان شدن آرشیو مطبوعات یا دسترسى همگانى به آن مزیت یا تغییر محسوسى ایجاد نخواهد کرد.
از سویى خود مطبوعاتى که سال هاى سال است در حال فعالیتند و گنجینه اى ۵۰ یا ۱۰۰ ساله از مطالب گردآورى شده دارند هنوز وادار نشده اند یا دلیلى نمى بینند که بخواهند در این گنجینه را به روى مردم در اینترنت بگشایند. شاید روزگارى وادار شوند این کار را بکنند ولى در حال حاضر برخى رویه نیویورک تایمز را در پیش گرفته اند و برخى رویه گاردین و در این میان راه هاى غیرمتداول ترى نیز تجربه مى شود به عنوان مثال روزنامه مکزیکى سانتانى نیومکزیکن سایتى ایجاد کرده است که کپى دیجیتالى همان مطالب چاپى خود را به صورت پولى در اختیار علاقه مندان قرار مى دهد، یک سایت رایگان هم دارد که مطالب کم اهمیت تر خود را به صورت رایگان در اختیار عموم قرار مى دهد.
به هر حال هنوز این ایده به قوت خود باقى است که اگر اطلاعات آزاد و رایگان در اختیار قرار داشته باشد براى مردم ارزش کافى نخواهد داشت، معمولاً وقتى مردم بابت کالایى پول پرداخت مى کنند براى آن ارزش قایل مى شوند یا به بیان دیگر براى هر چیزى که ارزش قایل باشند حاضرند پول بپردازند.

منبع: / سایت خبری / آی تی ایران ۱۳۸۳/۱۲/۱۸
نویسنده : فرزاد دانش