به گواه تاریخ جنگ ها در کنار تمام اثرات و پیامدهاى منفى اجتماعى، همواره جهش هایى را در فناورى به همراه داشته و اثرات شگرفى بر بخش هاى مختلف فعالیت هاى بشرى گذارده اند. در این نوشتار به فاصله زمانى مابین جنگ هاى اول و دوم جهانى از منظرى متفاوت پرداخته و نگاهى اجمالى به موضوع امنیت اطلاعات در این دوره، ظهور یکى از نخستین ماشین هاى رمزنگارى، تلاش هاى انجام شده به منظور شکست آن و تاثیر عمیق این موضوع در فرجام یکى از مهمترین حوادث قرن گذشته خواهیم پرداخت.
در سال ۱۹۱۸ میلادى مخترع آلمانى Arthur Scherbius به همراه دوست صمیمى خود Richard Ritter شرکت Scherbius & Ritter را تاسیس کردنـــد؛ یک شرکت مهندسى متفاوت با زمینه فعالیت متنوع و نامحدود از توربین تا لوازم خانگی. A .Scherbius دانش آموخته مهندسى برق از دانشگاه هاى هانوور و مونیخ بود. دغدغه همیشگى او ساخت یک ماشین رمزنگارى به عنوان جایگزین روش هاى متداول قبلى براى کاربردهاى مختلف بود. اندیشه اى که منجر به ساخت یکى از نخستین ماشین هاى رمزنگارى و شناخته شده ترین سیستم رمز الکترومکانیکى شد. ماشین رمزنگارى جدید که براساس تئورى ماشین هاى گردان (Rotor Machine) طراحى گردیده بود انیگما نامیده شد و در سال ۱۹۱۸ ثبت گردید. اولین مدل انیگما داراى وزنى حدود ۱۲ کیلوگرم و ارزشى معادل ۳۰ هزار دلار در سال ۲۰۰۳ بود.
به رغم تاکید Scherbius مبنى بر اهمیت امنیت در مبادلات مالى و لزوم به کارگیرى انیگما به منظور ایجاد محرمانگى در ارتباطات تجارى، به سبب قیمت قابل توجه دستگاه، توجه کمترى در بخش هاى تجارى به آن شد. ارتش آلمان نیز در ابتدا توجه زیادى به ارزش هاى انیگما نشان نمى داد زیرا هنوز ناامن بودن و ضعف سیستم هاى مورد استفاده در طول جنگ اول جهانى بر آنها اثبات نشده و همچنان تصور مى شد اطلاع متفقین از برخى مکاتبات محرمانه در طول جنگ به سبب سرقت اطلاعات مربوطه توسط جاسوسان بوده است نه کشف پیام هاى رمز شده و شکست دستگاه هاى مورد استفاده در دوران جنگ.این تصور تا یک دهه پس از جنگ اول جهانى ادامه داشت تا اینکه در سال ۱۹۲۳ برخى جزئیات مربوط به چگونگى دستیابى ارتش و سازمان هاى جاسوسى انگلستان به محتواى پیام هاى رمز مخابره شده توسط ارتش آلمان و کشف رمز آنها فاش شد، ابتدا توسط چرچیل هنگام بیان جزئیات حمله به رزمناو Magdebury در دریاى بالتیک به سال ۱۹۱۴ و سپس براساس مطالب درج شده در مجموعه خاطرات چاپ شده توسط نیروى دریایى سلطنتى انگلستان، که در آن به برخى اطلاعات کسب شده از کشف رمز پیام ها اشاره شده بود.
دوران بى توجه اى ارتش آلمان به انیگما خاتمه یافته بود و سازمان هاى نظامى پس از پذیرش حقایق تلخ جنگ اول جهانى و قبول ضعف سیستم هاى امنیتى مورد استفاده، درصدد اصلاح ساختار امنیتى ارتش و جایگزینى سیستم هاى موجود با ابزارى به مراتب قدرتمندتر برآمدند.
بى شک تنها انتخاب انیگما بود. مدل هاى متفاوتى از ماشین انیگما براى کاربردهاى نظامى و امور حکومتى تولید شدند. انیگماهاى جدید با مدل هاى پیشین مورد استفاده در ارتباطات تجارى متفاوت بوده و بنابراین مانعى در استفاده از آنها در کاربردهاى طبقه بندى شده ایجاد نمى کرد. انیگما رسماً در ارتش آلمان و ارتباطات طبقه بندى شده به خدمت گرفته شد و در کمتر از دو دهه بعد بیش از ۳۰ هزار انیگما توسط ارتش آلمان خریدارى شد. اشتباه جنگ اول جهانى تکرار شد و ارتش آلمان یک بار دیگر تمام ارتباطات خود را با اطمینان و خوشبینى کامل بر ماشین انیگما بنا نهاد، اشتباهى که به گواه تاریخ و براساس مستندات منتشر شده چندین دهه پس از جنگ دوم جهانى، یکى از عوامل اصلى شکست ارتش نازى و سقوط رایش سوم بود. Scherbius مجال زندگى نیافت تا شکست انیگما و کشور خود را نظاره گر باشد و در سیزده مه ۱۹۲۹ در اثر یک حادثه رانندگى درگذشت.
تا سیزده سال پس از ساخت اولین نمونه ماشین انیگما تصور مى شد انیگما غیرقابل شکست و رمز آن غیرقابل کشف است تا اینکه در سال ۱۹۳۲یک افسر ریاضیدان از بخش رمز سازمان اطلاعات ارتش لهستان به نام Marian Rejewski روشى کاملاً ریاضى براى شکست انیگما ارائه کرد. روش ارائه شده توسط ریاضیدان لهستانى علاوه بر ایجاد امید در متفقین براى شکست انیگما یک دستاورد مهم دیگر در تاریخ رمزشناسى به همراه داشت که عبارت بود از درک تاثیر روش هاى ریاضى در تحلیل ساختارهاى رمزنگارى و ارزش دانش ریاضیات و اهمیت ریاضیدانان در رمزشکنى بر خلاف رویه هاى پیشین.
با اثبات شکست پذیرى ماشین انیگما امید در جبهه متفقین زنده و اقدامات اولیه به منظور تشکیل مجموعه اى متمرکز براى فعالیت در این خصوص انجام گردید. دانش آموختگان کالج هاى معتبر انتخاب و در محلى به نام Bletchley Park گرد هم آمدند، عمارتى مناسب در حومه Milton Keynes در استان Buchingham و حدود ۸۰ کیلومترى لندن، در مسیر راه آهن اصلى کمبریج به آکسفورد با امکان دسترسى به خطوط اصلى تلفن. Bletchley Park از هر حیث براى فعالیت در نظر گرفته شده مناسب بود. در آگوست ۱۹۳۹ محل مورد بازدید رسمى قرار گرفته و به عنوان محل تشکل جدید رمزشکنان تحت عنوان «مدرسه رمز و کد حکومتى» رسماً فعالیت خود را با ۲۰۰ کارمند آغاز کرد. حجم بسیار بالاى مبادلات پیام هاى رمز شده توسط ارتش آلمان حکایت از شروع جنگى دیگر داشت. در آخرین روزهاى پیش از جنگ دوم جهانى به طور متوسط دو میلیون کلمه در روز توسط بخش هاى مختلف ارتش آلمان مبادله مى شد. همه چیز حکایت از وقوع حادثه اى غیرعادى داشت ولى هیچگونه اطلاعاتى از این حجم بالاى پیام هاى مبادله شده استخراج نمى شد زیرا هنوز حمله موثرى بر علیه ماشین انیگما طرح ریزى نگردیده بود.
Bletchley Park داراى ساختارى منظم و شامل بخش هاى مختلف بود. هر بخش وظیفه کشف رمز و استخراج اطلاعات یکى از شبکه هاى ارتباطى ارتش آلمان را بر عهده داشت. افراد زیادى با تخصص هاى مختلف ولى در یک چارچوب بسیار منظم در آنجا مشغول فعالیت بودند به طورى که در طول پنج سال از زمان تاسیس Bletchley Park حدود هفت هزار نفر با آن همکارى داشتند. در نهایت انیگماى مورد استفاده در نیروهاى هوایى و زمینى ارتش آلمان تحلیل و اطلاعات ارزشمندى از کشف رمز پیام هاى مبادله شده در شبکه هاى ارتباطى نازى استخراج گردید. شکست انیگماى مورد استفاده در نیروهاى هوایى و زمینى ارتش آلمان تماماً به سبب ضعف ساختار دستگاه نبوده و بخشى از آن به عدم رعایت کاربران در استفاده صحیح از دستگاه باز مى گردید.
یکى از غیرقابل نفوذترین شبکه هاى ارتباطى ارتش آلمان شبکه ارتباطى نیروى دریایى خصوصاً ارتباطات مابین زیردریایى هاى ارتش نازى بود. علاوه بر استفاده از مدل ارتقا یافته ماشین انیگما در شبکه مذکور، به کارگیرى دستگاه نیز با دقت بیشترى توسط کاربران صورت مى گرفت.
به رغم کشف رمز انیگماى مورد استفاده در سایر شبکه ها در Bletchley Park، انیگماى به کارگرفته شده در شبکه ارتباطى نیروى دریایى همچنان غیرقابل شکست بوده و Bletchley Park را وادار ساخت به روش هاى دیگرى براى کشف رمز آن بپردازد.زیردریایى هاى ارتش نازى خطرى بسیار جدى براى متفقین به شمار مى رفتند و به سبب وجود یک شبکه ارتباطى امن و غیرقابل نفوذ براى مبادلات پیام، خنثى کردن ماموریت آنها تقریباً غیرممکن به نظر مى رسید. بر اساس آمار منتشر شده از ژوئن ۱۹۴۰ تا ژوئن ۱۹۴۱ به طور متوسط هر ماه پنجاه کشتى متفقین توسط زیردریایى هاى ارتش آلمان نابود مى شدند، به طورى که در اواسط سال ۱۹۴۱ ارتش انگلستان به طور جدى با خطر عدم امکان جایگزینى کشتى هاى نابود شده مواجه و ادامه این روند به معنى از دست دادن نبرد بالتیک و شکست در جنگ بود.پیچیدگى بیشتر انیگماى مورد استفاده در شبکه ارتباطى نیروى دریایى و دقت بیشتر کاربران دستگاه و در نتیجه عدم امکان کشف رمز آن بر پایه تئورى و روش هاى موجود، Bletchley Park را ناگزیر ساخت به سبب حساسیت موضوع به یافتن راه حل دیگرى براى کشف رمز آن بپردازد. روش ها و طرح هاى مختلفى به این منظور مطرح ولى هریک با مانعى براى اجرا مواجه مى شد. یکى از پیشنهادهاى مطرح شده سرقت دفترچه کلید مورد استفاده در شبکه بود. زیردریایى هاى ارتش آلمان به سبب طولانى بودن مدت ماموریت آنها و عدم امکان دسترسى به پایگاه در طول مدت عملیات به ناگزیر از دفترچه هاى کلیدى استفاده مى کردند که براى دوره اى طولانى تر نسبت به سایر شبکه ها تنظیم و عموماً براى مدت یک ماه استفاده مى شدند.
طرح هاى مختلفى براى سرقت دفترچه کلید در Bletchley Park مطرح شدند. برگزیده پیشنهادهاى ارائه شده طرح هوشمندانه اى بود که توسط یان فلمینگ خالق جیمزباند مطرح شد. فلمینگ در سال ۱۹۳۹ و در سن سى سالگى پس از پایان تحصیل زبان در استرالیا و مونیخ و پشت سر گذاشتن یک دوره روزنامه نگارى در رویترز، به عنوان مشاور شخصى دریادار John Godfrey فرمانده سازمان اطلاعات نیروى دریایى انگلستان با درجه ناوبانى استخدام شد. زمینه کارى که بعدها و در دوران بازنشستگى مبناى خلق جیمز باند و اساس داستان هاى مامور ۰۰۷ را تشکیل داد. قهرمانى که چندین دهه بعد در سال ۱۹۵۳ با داستان Casino Royale به جهانیان معرفى شد. مامور ۰۰۷ ماحصل تجربیات و تبلور اندیشه هاى فلمینگ در طول خدمت در نیروى دریایى و همکارى با Bletchley Park بود. قهرمانى که اگرچه نتوانست در واقعیت و در طول جنگ دوم جهانى محقق کننده اندیشه هاى فلمینگ باشد ولى در دوران جنگ سرد و در عالم تخیل همه تفکرات و دغدغه هاى او را به منصه ظهور درآورد.
فلمینگ یکى از همکاران Bletchley Park در بخش مربوط به شکست انیگماى نیروى دریایى بود. طرح ارائه شده توسط فلمینگ براى سرقت دفترچه کلید Operation Ruthless نامیده شد. براساس این طرح یکى از بمب افکن هاى ساقط شده آلمانى بازسازى و پس از انتخاب تیمى از افسران مسلط به زبان آلمانى به عنوان سرنشینان آن، بمب افکن به وسیله پدافند خودى و در نزدیکى یکى از کشتى هاى نازى مورد هدف قرار مى گرفت. کشتى نزدیک به هواپیماى سرنگون شده نسبت به نجات سرنشینان آن اقدام و به این ترتیب افسران انگلیسى در لباس خلبانان آلمانى وارد کشتى و درصدد سرقت دفترچه رمز یا کپى بردارى از آن بر مى آمدند. پس از تایید طرح فلمینگ، بمب افکن Heinkel بازسازى و یک گروه از افسران انگلیسى مسلط به زبان آلمانى به عنوان گروه پروازى آن آماده انجام ماموریت شد. محل انجام ماموریت کانال انگلیس در نزدیکى Dover و زمان آن در ابتداى ماه در نظر گرفته شد تا بیشترین استفاده در طول ماه از دفترچه کلید مسروقه به عمل آید. ماموریت آغاز شد ولى متأسفانه در طول مدت پیش بینى شده براى انجام آن هیچ کشتى آلمانى در منطقه تردد نکرد. ماموریت متوقف شد تا اینکه دفترچه مورد نظر از طریق دیگر در اختیار Bletchley Park قرار گرفت. رمز انیگماى نیروى دریایى کشف شد و دوران تاریک ارتش متفقین پایان پذیرفت.
بى تردید در کنار تمام عوامل موثر در تغییر مسیر جنگ دوم جهانى و سقوط ارتش آلمان، شکست ماشین انیگما و کشف رمز آن تاثیرى به سزا داشته و اشتباه مجدد ارتش آلمان در اعتماد کامل به یک ابزار امنیتى بار دیگر ارمغانى جز شکست را براى این کشور به همراه نداشت.
تلاش هاى انجام شده در این حوزه در طول دوران جنگ دوم جهانى هم از نقطه نظر ایجاد امنیت و هم از حیث روش ها و تکنیک هاى شکست ساختارهاى امنیتى بسیار قابل توجه هستند. اسرارى که تا چندین دهه پس از جنگ محفوظ مانده و در اوایل دهه هفتاد برخى جزئیات آن به صورت عمومى منتشر گردیدند. دستاوردهایى که اساس بسیارى از مفاهیم مدرن را در سال هاى بعد تشکیل مى دادند.

منبع: / سایت خبری / آی تی ایران ۱۳۸۴/۰۴/۱۰
نویسنده : بهروز حاجیان