ابوالحسین ثابت ابن اسلم ابن عبدالوهاب حلبی نحوی

ابوالحسین ثابت‌بن‌اسلم‌بن عبدالوهاب حلبی نحوی، از فقهای بزرگ شیعه در قرن پنجم قمری است. از زمان و مکان تولد او اطلاع دقیقی در دست نیست، ولی با توجه به انتساب او به شهر حلب و اقامت او در آن شهر، وی را از اهالی این شهر دانسته‌اند. گرچه در فقه شیعه در زمان خود شهرت داشت، در کتب رجال شیعه مطلبی درباره او نیامده است. وی از بزرگان و دانشمندان علم نحو محسوب می‌شد و کتابی در تعلیل قرائت عاصم، که قرائت قوم قریش بوده، نوشته است.
ثابت تصدّی کتابخانه صوفیه را داشت. این کتابخانه در قرن 5 ق. یکی از بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین کتابخانه‌های مساجد در شهر حلب بود که در کنار مسجد بزرگ اموی قرار داشت و در اواخر دوره حکومت بنی‌امیه ساخته شد. در حدود ده هزار جلد از مجموعه این کتابخانه، اهدایی سیف‌الدوله حمدانی (357 ق.) بود و از این رو، به کتابخانه سیف‌الدوله نیز شهرت داشت. ابی‌الصلاح تقی‌بن نجم حلبی، یکی از شاگردان ثابت، پس از مرگ وی تصدی کتابخانه را برعهده گرفت.
ثابت کتابی در پیدایش، آغاز دعوت، و معایب اسماعیلیه نوشت و به همین سبب به‌دستور خلیفه فاطمی وقت،مستنصربالله، او را به مصر فرستادند و در سال 460ق. به‌دستور مستنصر در مصر به دار آویخته شد. کتابخانه صوفیه حلب، به‌سبب خودخواهی و لجاجت مستنصر، پس از مرگ ثابت نحوی به آتش کشیده شد؛ زیرا احتمال می‌رفت که، با تصدّی ثابت، کتاب‌های ضداسماعیلی در آن نگهداری شده باشد.

مآخذ:
1) امین، محسن. اعیان‌الشیعه. بیروت :{بی‌نا}، 1403 ق.= 1361؛
2) خوانساری، محمدباقر زین‌العابدین. روضات‌الجنات فی احوال‌العلماءوالسادات. بیروت: الدارالاسلامیه، 1411 ق.= 1369؛
3) ساعاتی، یحیی محمود. وقف و ساختار کتابخانه‌های اسلامی. ترجمه احمد امیری شادمهری. مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، 1374؛
4) سباعی، محمد کلی. نقش کتابخانه‌های مساجد در فرهنگ و تمدن اسلامی. ترجمه علی شکویی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، 1373؛
5) عش، یوسف. کتابخانه‌های عمومی و نیمه‌عمومی عربی در قرون وسطی (بین‌النهرین، سوریه، و مصر). ترجمه اسدالله علوی. مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، 1372؛
6) کحاله، عمررضا. معجم‌المؤلفین: تراجم مصنفی‌الکتب‌العربیه. بیروت: دارالاحیاء التراث‌العربی، 1992 م= 1413 ق.= 1371.

● برگرفته از دایرة المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی، http://portal.nlai.ir/daka نوشته مژده کمالی‌فرد