نجم الملک

ابوالقاسم نجم ملقب به نجم الملک فرزند محمود در 21 اردیبهشت ۱۲۷۱ در تهران پا به عرصه وجود نهاد. تحصیلات مقدماتی و متوسطه را در تهران آموخت و مدتی نیز صرف و نحو ادبیات فارسی و عربی، ریاضیات و نجوم را فراگرفت. در سال ۱۲۸۶ وارد مدرسه علوم سیاسی شد و در سال ۱۲۹۱ با اخذ درجه لیسانس فارغ التحصیل گردید و در وزارت امورخارجه استخدام شد. اولین سمت وی کارمند حسابداری بود و در همین سمت به تدریس در مدرسه علوم سیاسی مشغول گردید. وی نزدیک ده سال در سمت معاونت و ریاست ادارة حسابداری مشغول خدمت بود تا به ریاست اداره تابعیت و تذکره و سجلات منصوب شد و چندی با سمت مستشار در سفارت ایران در پاریس خدمت کرد.
در سال ۱۳۰۹ بنا به تقاضای وزیر مالیه جدید، سیدحسن تقی زاده، نجم در آن وزارتخانه مأمور خدمت شد و مقام مدیرکلی گرفت و سپس به معاونت آن وزارتخانه منصوب گردید.1
نجم الملک در دی ماه ۱۳۱۲ مجدداً به وزارت خارجه منتقل شد و با سمت وزیر مختاری به برلن رفت. از مهم ترین اقداماتی که در این پست انجام داد برپا کردن جشن هزار ساله فردوسی در سرتاسر آلمان و دیگری شناسایی ایران به آلمانها بود که تا آن موقع مردم اروپا ایران را با نام "پرس" می شناختند و ملت ایران را با پادشاهان خوشگذران قاجار مقایسه می کردند و به پیشنهاد آقای نجم به جای نام پرس همان کلمه ایران بر زبانها جاری شد که این تغییر نام تأثیر بسزایی در احترام و روابط فرهنگی بین ایران و کشورهای خارجی داشت.2
ابوالقاسم نجم در ۱۳۱۴ تغییر سمت داد و وزیر مختار ایران در پاریس گردید. در سال ۱۳۱۵ به ایران بازگشت و در سال ۱۳۱۷ مدیرکل وزارت پیشه و هنر گردید و قریب دو سال در آن وزارتخانه اشتغال به کار داشت و بعد وزیر مختار در عراق شد.
در زمان ریاست وزرایی منصور (۱۳۱۹) با سمت وزیر مختار عازم توکیو شد. پس از قطع رابطه با ژاپن به تهران احضار و با سمت سفیر کبیری عازم کابل گردید.
نجم در کابینه اول ابراهیم حکیمی (۱۳۲۴) به سمت وزارت پیشه و هنر و بازرگانی منصوب گردید اما پس از پانزده روز بحث و مذاکره در مجلس ، کابینه حکیمی رأی اعتماد نگرفت و ساقط شد. در 13 آبان ماه 1324 که ابراهیم حکیمی برای بار دوم به نخست وزیری رسید، ابوالقاسم نجم به وزارت امورخارجه منصوب شد. کابینه حکیمی در آن ایام با بحران مواجه بود و در همین کابینه بود که پیشه وری در آذربایجان اعلام خود مختاری نمود. سرانجام دولت حکیمی در اول بهمن ماه 1324 به علت ناتوانی در اداره امور و مخالفت شدید دولت شوروی با وی از ریاست دولت استعفا داد و کابینه او ساقط گردید. پس از بحران آذربایجان و تخلیه ایران از نیروهای نظامی شوروی کابینه قوام سقوط کرد و ابراهیم حکیمی برای بار سوم به نخست وزیری منصوب گردید و در کابینه خویش نجم را به وزارت دارائی معرفی کرد. این کابینه پس از شش ماه فعالیت سرانجام در 8 خرداد ماه ۱۳۲۸ با رأی عدم اعتماد نمایندگان مجلس ساقط شد و عبدالحسین هژیر زمام امور را در دست گرفت.3
نجم الملک در اردی بهشت ۱۳۳۰ در زمان نخست وزیری دکتر مصدق به عنوان سناتور برای خلع ید از شرکت ملی نفت انتخاب شد. اما به دلیل اختلاف نظری که در 26 آذرماه 1330 درجلسه هیئت مختلط بین حسین فاطمی و چند تن از سناتورهای عضو هیئت به وجود آمد، ابوالقاسم نجم از هیئت مختلط کناره گیری کرد. در اول آبان ماه ۱۳۳۱ که مجلس شورای ملی طرح تقلیل مجلس سنا را تصویب نمود و بر مبنای آن از اجتماع سناتورها در مجلس جلوگیری کرد و در نهایت از آن تاریخ مجلس سنا منحل اعلام گردید، سناتورها من جمله ابوالقاسم نجم از گروه سیاسی خارج شدند.
ابوالقاسم نجم در سال ۱۳۳۵ در دولت علاء به سمت استانداری خوزستان تعیین گردید و به اهواز رفت و قریب یک سال در آن منطقه به اصلاحات مشغول بود. در سال ۱۳۳۶ برای گزارش پاره ای از مسائل به تهران آمد و با محمدرضا پهلوی دیدار و ملاقات نمود و در همین جلسه به دلیل مورد پسند واقع نشدن تذکرات دولتخواهی وی به شاه، به مرور از صحنه سیاست کنار گذاشته شد. قریب 21 سال بعد یعنی در مهرماه ۱۳۵۷، علیقلی اردلان به ملاقات نجم الملک رفت و او را دعوت به همکاری نمود و به وی تکلیف شد ریاست بنیاد پهلوی را عهده دار شود و اصلاحات لازم را در آنجا به عمل بیاورد که وی از قبول این کار امتناع ورزید و اظهار داشت که اوضاع مملکت به گونه ای گردیده است که شاه چاره ای جز رفتن ندارد. ابوالقاسم نجم در سال ۱۳۶۲ در سن 91 سالگی در تهران درگذشت.4

پی نوشت:
1. امیرعباس هویدا، رجال عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک، ج 10، ص 26.
2. سالنامه دنیا، ج 4 ، ص 152.
3. باقر عاقلی، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران. ج 3. ص 1609.
4. باقر عاقلی، زندگینامه و شرح حال وزرای امورخارجه 1198- 1357ش/ 1236-1398 ق. ص 354.

منابع:
1. http://www.iichs.org نوشته سکینه کریمی