اَنَس بن نَضْر: از شهداى اُحُد
انس بن نضر بن ضمضم بن زید انصارى خزرجى از بنى‌نجار، عموى انس بن مالک خادم رسول خدا(صلى الله علیه وآله)[1] است. وى از یاران وفادار پیامبر(صلى الله علیه وآله)به شمار مى‌رفت و از اینکه در جنگ بدر موفق به حضور در کنار آن حضرت نشد تأسف مى‌خورد و با خدا پیمان بست که اگر جنگ دیگرى رخ دهد در کنار پیامبر(صلى الله علیه وآله) جانانه مبارزه کند.[2]
انس در جنگ احد حضور یافت و پس از شایعه کشته شدن رسول خدا(صلى الله علیه وآله) ـ که برخى از مسلمانان روحیه خود را باختند ـ وى از معدود کسانى بود که دیگران را به مقاومت و مبارزه فرا مى‌خواند. انس به عمر و طلحه و گروهى از مهاجران و انصار که حیرت‌زده دست از جنگ کشیده بودند خطاب کرد: چرا نشسته‌اید؟ گفتند: رسول‌خدا(صلى الله علیه وآله) کشته شد. گفت: پس از او زندگى چه ارزشى دارد؟ برخیزید و در همان راهى که رسول‌خدا(صلى الله علیه وآله) از دنیا رفت کشته شوید.[3] سپس گفت: پروردگارا! من از گفته‌هایشان از پیشگاه تو عذر مى‌خواهم و از اعمال آنان برائت مى‌جویم. آنگاه به دشمن هجوم برد و به‌دست سفیان‌بن‌عویف به شهادت رسید. مشرکان بدنش را مثله کردند. گفته‌اند که وى در این نبرد بیش از 80 زخم برداشت و تنها در صورت‌او 70 جراحت دیده‌مى‌شد.[4] ممکن است این عدد کنایه از جراحتهاى فراوان باشد، به‌گونه‌اى که خواهرش، از روى انگشت[5] یا دندانهاى ثنایا[6] یا لباسش وى را شناخت.[7]

انس در شأن نزول:
1. بنا به نقل سدّى، پس از شایعه کشته شدن پیامبر در جنگ احد، بسیارى انگیزه نبرد را از دست دادند و برخى در پى‌گرفتن امان از ابوسفیان برآمدند. انس‌بن‌نضر خود را از آنها بیگانه دانست به آنها گفت: «اگر محمد کشته شده خداى او زنده است، پس بجنگید براى آنچه پیامبر جنگید». سپس شمشیر خود را به قدرت در دست گرفت و به نبرد خود ادامه داد تا به شهادت رسید. آنگاه آیه «و ما مُحَمَّدٌ اِلاّ رَسولٌ قَد خَلَت...» (آل عمران/3،144) در این‌باره نازل شد.[8] بلنسى مراد از «شاکرین» در ادامه آیه را انس بن نضر و امثال او دانسته که از صحنه نبرد فرار نکردند و به شهادت رسیدند.[9]
2. براساس روایاتى از انس بن مالک (پسر برادر أنس) آیه 23 احزاب/33 در مورد او[10] و دیگر همراهان شهیدش[11]فرود آمد که عهد کرده بودند پس از بدر، در جنگهاى پیامبر حضور داشته باشند: «مِنَ المُؤمِنینَ رِجالٌ صَدَقوا ما عـهَدُوا اللّهَ عَلَیهِ فَمِنهُم مَن قَضى نَحبَهُ و مِنهُم مَن یَنتَظِرُ و ما بَدَّلوا تَبدیلا = از مؤمنان، مردانى‌اند که به آنچه با خدا عهد بستند صادقانه وفا کردند. برخى از آنان به شهادت رسیدند و بعضى دیگر در انتظارند و در پیمان خود تغییرى ندادند».

منابع
اسباب النزول، واحدى؛ الاستیعاب فى معرفة الاصحاب؛ انساب الاشراف؛ البدایة و النهایه؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر؛ تفسیر مبهمات القرآن؛ جامع‌البیان عن تأویل آى القرآن؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبى؛ الدرالمنثور فى التفسیر بالمأثور؛ السیرة النبویه، ابن هشام؛ صحیح البخارى؛ مجمع‌البیان فى تفسیرالقرآن؛ مسند احمد بن حنبل؛ المغازى؛ المیزان فى تفسیر القرآن.

پی نوشت:
[1]. انساب‌الاشراف، ج1، ص406؛ السیرة‌النبویه، ج 3، ص 125؛ الاستیعاب، ج 1، ص 198.
[2]. مسند احمد، ج4، ص47؛ مجمع‌البیان، ج8، ص549؛ تفسیر ابن‌کثیر، ج 3، ص 484.
[3]. السیرة النبویه، ج 3، ص 83؛ جامع‌البیان، مج 3، ج 4، ص 150.
[4]. المغازى، ج 1، ص 280، 307؛ جامع‌البیان، مج 3، ج 4، ص 149؛ الاستیعاب، ج 1، ص 198.
[5]. مسند احمد، ج 4، ص 47؛ تفسیر ابن کثیر، ج 3، ص 484.
[6]. المغازى، ج 1، ص 280.
[7]. همان؛ الاستیعاب، ج 1، ص 198.
[8]. جامع‌البیان، مج3، ج 4، ص 149؛ الدرالمنثور، ج 2، ص 335؛ المیزان، ج 4، ص 67.
[9]. مبهمات القرآن، ج 1، ص 308.
[10]. صحیح البخارى، ج 6، ص 26؛ اسباب النزول، ص 295 ـ 996؛ الجامع لاحکام القرآن، ج 14، ص 104.
[11]. مسند احمد، ج‌4، ص‌47؛ جامع‌البیان، مج‌11، ج‌21، ص‌177؛ مجمع‌البیان، ج‌8‌، ص‌549‌.

● برگرفته از سایت مرکز فرهنگ و معارف قرآن www.maarefquran.com نوشته سید حسن فاطمى