ابوحنیفه نعمان بن ثابت

ابوحنیفه نعمان بن ثابت (۸۰ ــ ۱۵۰) هجری قمری. ملقب به امام الأعظم از علما و فقها اهل سنت بود. نام کامل وی (ابوحنیفه نعمان ابن ثابت بن نعمان بن زوطی بن مرزبان ثابت )، ایرانی تبار و اصل او از کابل می باشد. [1] جد وی از موالی بود. وی در سال ۸۰ هجری قمری در شهر کوفه متولد شد.
وی در نزد اهل سنت یکی از بزرگ ترین فقها بشمار می رود. به روایتی امام ابوحنیفه، فقه و اصول را نزد امام جعفر صادق آموخت. اما اهل تسنن این نظر را قبول ندارند. روایت هایی است که دیدار ابوحنیفه با امام باقر را تصریح می کند که در آن دیدار که در مدینه انجام شده است امام باقر روش قیاس ابوحنیفه را تحریف دین محمد می داند.[2]
ابو حنیفه چون منصب قضا را که از سوی خلیفه منصور عباسی پیشنهاد شده بود نپذیرفت به امر خلیفه به زندان افکنده شد و شکنجه گردید. در سال ۱۵۰ هجری در زندان در اثر مسمومیت در گذشت.
ابو حنیفه را یکی از فقهای اصلاحگر می دانند. وی در راه استخراج احکام فقهی روشی غیر از دیگر فقها در پیش گرفت. نقل است که می گفت: «اگر رسول الله در زمان ما می زیست همین ها را می گفت که من می گویم». پیروان ابوحنیفه،مذهب و روش او را اهل رای می نامند زیرا ابوحنیفه قائل به رای است چنانکه بعد از صدور هر فتوایی و حکمی عنوان می کرد این نظر ماست. او با اهل حدیث مخالف بود و تنها در شرایطی اقدام به قبول احادیث متواتر می کرد که از تابعین نقل شده باشد و حدیث و خبر مفرد را قبول نداشت. به نقل از ابن خلدون می گویند که از مجموع احادیث منتسب به پیامبر او فقط به درستی ۱۷ حدیث باور داشته است. این شیوه او میتواند بخاطر متکلم بودن او و تأثیرش در روش فقهی وی باشد. همچنین او قیاس و استحسان را هم به عنوان اصول در اجتهاد پذیرفت.
مذهب حنفی برهفت اصل استوار است که عبارت اند از:
1- قرآن
2- سنت
3- قول صحابه
4- قیاس و رای
5- استحسان
6- اجماع
7- عرف
در باب ایمان و کفر، ابوحنفیه معتقد به زیاد و کم بودن آنها نیست و اصل ایمان و کفر را تصدیق و انکار میداند. وی همچنین در بحث جبر و اختیار به آزادی عمل انسان معتقد است و فعل آدمی را در مصدرش مدنظر قرار می دهد با استناد به این جمله او: اعمال بشر نسبت به قضا و قدر مانند شعاعهای خورشید است به خود خورشید. از ویژگیهای ابوحنفیه که جمیع محققین و فقها بر آن اتفاق نظر دارند صراحت و بی باکی او در دادن فتوی است و تسامح و اغماض از خصایص فتاوای او میباشد.
او شاگردان زیادی داشت از جمله: زفربن هذیل، داوود طائی، ابویوسف قاضی، ابومطیع بلخی، محمد بن حسن شیبانی، اسدبن عمرو بجلی، حسن بن زیاد لؤلؤی و پسرش حمٌادبن ابی حنیفه عبدالله بن مبارک و جارود نیشابوری و عبدالکریم جرجانی و ابونعیم و وکیع. از آثار او: کتاب «مسند» در حدیث که جمع آوری شاگردان او است؛ «المخارج» در فقه که روایت ابویوسف از او است. برخی به غلط کتاب هائی را به او نسبت داده اند از جمله «فقه الاکبر»؛ که عقاید اصیل ابوحنیفه را نشان می دهد؛ «العالم و المتعلٌم»؛ «فقه الابسَط».
در فقه او اولین امام از ائمهٔ چهارگانهٔ اهل سنت در ترتیب زیر است.
1. ابوحنیفه نعمان بن ثابت
2. مالک ابن انس
3. محمد ادریس شافعی
4. احمد ابن حنبل
پیروان ابوحنیفه را حنفی می نامند.

شیوخ ابوحنیفه
- عکرمه مولی عبدالله بن عباس متوفی ۱۰۴ هجری قمری.
- عطاء بن ابی رباح متوفی ۱۱۴ هجری قمری.
- نافع مولی ابن عمر متوفی ۱۱۷ هجری قمری.
- حماد بن ابی سلیمان متوفی ۱۲۰ هجری قمری.

شاگردان
از شاگردان سرشناس ابوحنیفه می توان از افراد زیر نام برد:
- زفر بن الزهیل متوفی ۱۵۸ هجری قمری.
- ابویوسف یعقوب بن ابراهیم الانصاری متوفی ۱۸۲ هجری قمری.
- محمد بن الحسن الشیبانی متوفی ۱۸۹ هجری قمری.
- داوود الطائی .
- أسد بن عمرو.
- الحسن بن زیاد اللؤلؤی الکوفی متوفی ۲۰۴ هجری قمری.

منابع
1. دکتر: فؤاد، عبدالنبی، محمد. (اَللُؤلُؤ وَالمُرجان)، دار احیاء الکتب العربیة، چاپ دمشق، سال انتشار ۱۹۵۵ میلادی به (عربی).
2. دکتر: الشکعة، مصطفی. (الأئمة الأربعة)، دار الکتاب اللبنانی، چاپ بیروت، سال انتشار ۱۹۸۵ میلادی به (عربی).
3. فهرست ابن ندیم
4. کردری، مناقب الامام الاعظم
4. خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، جلد ۱۳.

به نقل از http://fa.wikipedia.org