از میان علوم و معارف شناخته شده جامعه بشرى، کمتر علمى مانند علم تاریخ از قدمت فراوان و وسعت زیاد برخوردار است. تاریخ به معناى اعم آن، که شامل علم انساب، مغازى، شرح حال نویسى، ثبت، تحلیل و تعلیل وقایع و حوادث گذشته مى شود، پس از کتب مقدس آسمانى قدیمى ترین و بیشترین متون را به خود اختصاص داده است.
پس از ظهور اسلام، تاریخ زودتر از سایر شاخه هاى علوم اسلامى مورد توجه و علاقه مسلمانان قرار گرفت. مورّخان اسلامى در بارورى و رشد و شکوفایى آن تلاشهاى فراوانى نمودند و آثار ارزشمند و گران سنگى آفریدند و روشها، بلکه مکتبهاى جدیدى در تاریخ نگارى ابداع کردند. البته در قرون بعدى، به میزانى که بر اهمیت تاریخ افزوده شد، دست سیاست و قدرت به منظور تحریف، حق پوشى و واقع ستیزى آن نیز باز شد و تقریباً در تمام زوایاى آن نفوذ کرد. با اینهمه، هنوز هم تاریخ جایگاه مهم و اهمیت ویژه خود را داراست.
خوشبختانه پس از پیروزى انقلاب اسلامى، بیدارى مسلمانان و بازگشت آنان به اسلام و قرآن کریم، پژوهشگران و دانشمندان بیشترى به تحقیق تاریخ اسلام و سیره پیامبر و امامان معصوم (علیهم السلام) پرداخته و کشف وقایع و حقایق تاریخ اسلام و صید اصول روشنگر و راهنما و دستیابى به نکات آموزنده از زندگانى پیشوایان معصوم (علیهم السلام) را وجهه همّت خویش ساخته اند. از این نظر، ثبت و گزارش تمام کتابهایى که در این موضوع، حتى در دهه اخیر، نگارش یافته در این مجال، مقدور نیست. بدین منظور، اقدام به گزینش این کتابها کردیم. حاصل این گزینش به علاقه مندان این رشته تقدیم مى گردد:

1ـ آئینه وند، صادق. تاریخ سیاسى اسلام. تهران، مرکز نشر فرهنگى رجا، 1371. 207 ص، رقعى.
نویسنده محترم در مقدمه کتاب بحث مفیدى درباره تاریخ نگارى در اسلام، معانى لفظ تاریخ، عوامل پیدایش علم تاریخ در اسلام، هدف از آموزش تاریخ سیاسى اسلام و منابع کتاب مطرح نموده، سپس باشیوه اى جالب، تاریخ سیاسى اسلام را به سه دورهـ تاریخ جاهلیت، عصر تنزیل و عصر تأویلـ تقسیم کرده است. منظور از عصر تنزیل، ایام رسالت پیامبر (صلى الله علیه وآله)، بویژه از هجرت به مدینه تا درگذشت آن حضرت و عصر تأویل، دوران خلفا، بویژه خلافت حضرت على (علیه السلام)، است و در باره ناکثین، و قاسطین و مارقین در سه فصل اخیر کتاب تدقیق و تحلیل شده است.

2ـ ابوزهره، محمّد. خاتم پیامبران ترجمه حسین صابرى. 3 ج. مشهد، بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى، 1373. 742 + 740 + 714، وزیرى.
بخش هاى ذیل در این کتاب گنجانده شده است: جلد اول (743 ص): سرزمین نبوّت، مکان و زمان رسالت محمد (ص)، ولادت و خردسالى، در کار و زندگى، کمال انسانى در شخصیت رسول (ص)، بشارت پیامبر موعود، بعثت محمد (ص)، سرآغاز وحى و دعوت، تلاشهاى تازه؛ جلد دوم (740 ص): مبارزه و پایدارى، فقدان، دو حادثه غیبى، در آستانه دوران جدید، نقطه عطف، نخستین جامعه اسلامى، اسلام و جهاد، پشتوانه اى براى تکمیل ساختار اجتماعى، روز جدال حق از باطل، نبرد بدر، منافق پروران، رخدادهایى در فاصله بدر و احد، غزوه احد، از احد تا احزاب، از احزاب تا صلح آینده ساز؛ جلد سوم (714 ص): حدیبیه دورنماى پیروزى نهایى، سقوط آخرین پایگاه یهود، احکامى که در خیبر تشریع شد، از خیبر تا فتح مکه، نامه هاى رسول خدا به سران کشورها و قبایل، فتح المبین (فتح مکه)، غزوه حنین، غزوه تبوک، مدینه در استقبال هیأتها، دو اعزام تبلیغى و نخستین حج اسلامى، حجة الوداع، ظلمت، همسران پیامبر (ص).

3ـ استرآبادى، احمدبن تاج الدین. آثار احمدى، تاریخ زندگانى پیامبر اسلام و ائمّه اطهار (ع). به کوشش میرهاشم محدّث. تهران، مرکز فرهنگى نشر قبله، 1374. 559 ص، وزیرى.
مؤلف از دانشمندان دوره تیموریان (قرن دهم) است که عمر تحصیلىـ تحقیقى خویش را در هرات سپرى نموده و از محضر عالمان بزرگ و نامى آن شهر تاریخى استفاده ها برده است. کتاب حاضر حاصل این تلاشها و تحقیقات مى باشد. وى با نثر روان و شیواى فارسى و با نگاهى بى طرفانه، به بررسى تاریخ و سیره پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله) و على (علیه السلام) پرداخته و در پایان کتاب، مختصرى از زندگانى امامان دوازده گانه شیعیان (علیهم السلام) را بازگو کرده است. آقاى میرهاشم محدّث با همکارى دفتر نشر میراث مکتوب به تصحیح و مقابله نسخ آن پرداخته و آن را چاپ نموده است.

4ـ انصارى قمى، ناصرالدّین. کتابنامه امام باقر (رحمه الله). تهران، انتشارات سازمان تبلیغات اسلامى، 1372. 109 ص، رقعى.
اثر مزبور در سه بخش تنظیم شده و کتب چاپى و خطى را، که در باره تاریخ زندگانى امامان معصوم (علیهم السلام) نگارش یافته، شناسایى نموده است. کتابهاى معرفى شده به طور کلى، به دو زبان عربى و فارسى مى باشند، هر چند در بخش اول، تعدادى از کتابهایى که به زبان اردو نوشته شده نیز آورده شده است.

5ـ بهبودى، محمّدباقر. سیره علوى. تهران، مؤلّف، 1368. 223 ص، وزیرى.
این کتاب در واقع سیره اجتماعى ـ سیاسى حضرت على (علیه السلام) پس از سال یازدهم هجرت مى باشد. عناوین بخشهاى آن چنین است: در آغاز سال یازدهم، ماجراى سقیفه، بررسى تاریخ، واکنش على بن ابـى طـالب (ع)، جـوّ حاکم، فدک و حقـوق مـالى، در عهد ابوبکر و عمر، شوراى شش نفره، قیافه شورا، در عهد عثـمان، شورش بر عثمان، خلافت امیرالمؤمنین (ع)، نغمه هاى مخالفت و انگیزه آن، واکنش على (ع)، بررسى اوضاع اجتماعى و علل این جنگ، پیکار جمل، جنگ صفّین، تحکیم حکمین، تشکیل شوراى حکومت، جنگ نهروان، مکتب خوارج، فرجام بى سرانجام، سقوط مصر، غارتها و دستبردهاى معاویه، فزت و ربّ الکعبه.

6ـ جعفرى، سیّد حسین. تشیّع در مسیر تاریخ. ترجمه سیّد محمّدتقى آیـت اللّهى. تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1359. 292 ص، وزیرى.
این اثر در اصل، به زبان انگلیسى نگارش یافته و نویسنده آن دکتر سید حسین جعفرى، از نویسندگان پرتلاش و مسلمان هندوستان، سعى کرده است تکوین و روند تاریخى تشیّع را بر اساس منابع قدیمى به قلمى شیوا، به رشته تحریر درآورد. دکتر آیت اللهى این کتاب را به فارسى روان برگردانده است. فصلهاى مورد بحث آن بدین قرار مى باشد: پیشگفتار؛ 1ـ مفاهیم اساسى؛ 2ـ سقیفه آغاز دسیسه ها؛ 3ـ على و شیخین؛ 4ـ نوشکوفایى نهضت تشیّع؛ 5ـ کوفه پایگاه فعالیت شیعیان؛ 6ـ صلح امام حسن؛ 7ـ شهادت امام حسین؛ 8ـ بازتاب واقعه کربلا؛ 9ـ تلاش در راه حقانیت؛ 10ـ امام جعفر صادق؛ 11ـ آیین امّت.

7ـ جعفریان، رسول. تاریخ تشیّع در ایران. تهران، سازمان تبلیغات اسلامى، 1368. 444 ص، وزیرى.
تاریخ تشیّع، که پهنه وسیعى از تاریخ اسلام را به خود اختصاص داده است، گره هاى ناگشوده و مسائل ناگفته بسیارى در دل دارد. دستیابى به ابعاد گوناگون و فتح ابواب دست نخورده آن تلاشى جمعى و تحقیقى میدانى مى طلبد. اثر حاضر، که تشیّع را از آغاز تا قرن هفتم در ایرانـ با نظر به محدوده فعلى آنـ پى گرفته، راهگشاى این وادى است. نویسنده، کوفه را پایگاه اولیه و اصلى تشیّع دانسته و موالىـ شیعیان غیر عربـ را معبر تفکر تشیّع از عراق به سایر نقاط، بویژه ایران، معرفى نموده است. در بخش پایانى کتاب، اتهام دخالت خواجه نصیرالدین طوسى (رحمه الله) در سقوط بغداد به دست مغولان را به طور مستند رد مى کند.

8ـ جعفریان، رسول. تاریخ گسترش تشیّع در رى. تهران، آستان مقدّس حضرت عبدالعظیم، 1371. 126 ص، رقعى.
فصول چهارده گانه این کتاب بدین قرار است: دورى از تشیّع، آشنایى رى با تشیّع، نفوذ تشیّع در رى، علویان و تشیّع در رى، تشیّع در رى به عهد آل بویه، شیعیان رى زیر فشار غزنویان، گسترش شیعیان رى در عهد سلجوقى، تسامح شیعه در برخورد با تسنّن، علویان رى دردوره سلجوقى، فهرست منتجب الدّین آیینه تشیّع در رى، محلاّت شیعه نشین رى، مدارس شیعه در رى، جدالهاى مذهبى در رى و تشیّع درنواحى رى.

9ـ جعفریان، رسول. حیات فکرى و سیاسى امامان شیعه. 2 ج. تهران، سازمان تبلیغات اسلامى، 1369. 290 + 277، وزیرى.
حیات فکرى و سیاسى امامان معصوم (علیهم السلام)، که تجلّى اسلام راستین در ادوار گوناگون و شرایط متفاوت است، از اهمیت فراوانى برخوردار مى باشد. در تألیف یاد شده، پس از مقدمه مفید استاد جعفر مرتضى عاملى، تحت عنوان «مسائل مهم پیرامون تاریخ نویسى درباره ائمّه اطهار (علیهم السلام) » و تفسیر اهل بیت (علیهم السلام)، قسمتهایى از حیات فکرى و سیاسى این بزرگواران به طور فشرده در دو جلد بررسى شده است. جلد اول (290 صفحه): این کتاب پس از مقدمه ناشر، با عنوان «مسائل مهم پیرامون تاریخ نویسى درباره ائمّه اطهار (ع) » آغاز مى شود، سپس به زندگانى امامان معصوم، حضرت على، حضرت مجتبى، حضرت سیدالشهدا، حضرت سجاد، حضرت باقر و حضرت صادق (علیهم السلام) مى پردازد. جلد دوم آن (277 صفحه) پس از مقدمه ناشر با بررسى تولّد امام هفتم، حضرت موسى الکاظم (علیه السلام)، آغاز مى شود و با بررسى حیات و خصوصیات امام دوازدهم (علیه السلام) پایان مى پذیرد. این کتاب با زبان عربى نیز در بیروت به چاپ رسیده است.

10ـ حلبى، على اصغر. تاریخ تمدن اسلام. تهران، اساطیر، 1365. 552 ص، وزیرى.
این اثر سیرى دارد در علوم اسلامى؛ پیدایش و یا ورود آنها در حوزه قلمرو اسلام؛ نقش اسلام در حفظ، گسترش و نوآورى آنها و کتب متعدد علمى که در جهان اسلام تدوین شده است. مؤلف نام تعدادى از علما و دانشمندان متعدد اسلامى را آورده و آثار و نقش علمى هر یک را نیز شرح داده است.

11ـ حلّى، حسن بن یوسف. زندگانى دوازده امام (رحمه الله). ترجمه و پاورقى محمّد محمّدى اشتهاردى. قم، انتشارات اسلامى، 1370. 312 ص، رقعى.
پس از پیشگفتار مترجم، ذکر زندگى علاّمه حلّى، فخرالمحققین ـفرزند برومند وىـ و شناسایى کتاب حاضر، در گذرى به زندگى دوازده امام معصوم (علیهم السلام)، علایم ظهور حضرت ولىّ عصر (علیه السلام) بر شمرده شده است.

12ـ دشتى، محمّد. حضرت فاطمه زهرا (ع). قم، مؤسسه نشر امام على (ع)، 1371. 235 ص، وزیرى.
طبق نقل مشهور، حضرت فاطمه زهرا (علیها السلام) پس از رحلت پیامبر بزرگ اسلام (صلى الله علیه وآله)، مدت 75 روز بیشتر در قید حیات نبود و در مدت مـزبور، رویدادهاى اسف بارى بر آن حضرت رخ نمود. کتاب حاضر به علل این رویدادها پرداخته و آنها را تحت ده عنوان شرح داده است.

13ـ دلشاد تهرانى، مصطفى. سیره نبوى «منطق عملى». دفتر اول، دوم و سوم. تهران، سازمان چاپ و انتشارات، 1372. 505 + 576 + 656، وزیرى.
این اثر مفصّل ترین کتابى است که به زبان فارسى درباره منطق عملى یا سیره حضرت پیامبر (صلى الله علیه وآله) نوشته شده و تا کنون 3 جلد از آن تحت عنوان 3 دفتر چاپ گردیده است. دفتر اول (505 صفحه) درباره سیره فردى پیامبر (صلى الله علیه وآله)، دفتر دوم (576 صفحه) درباره سیره اجتماعى آن بزرگوار و دفتر سوم (656 صفحه) درباره سیره مدیریتى آن حضرت است. در هر یک از این دفاتر، اصول متعددى از ابعاد زندگانى پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله) و رفتار آن حضرت ارائه گردیده است.

14ـ رسولى محلّاتى، سیّد هاشم. تاریخ تحلیلى اسلام. 4 ج. تهران، سازمان چاپ و انتشارات، 1371. 320 + 325 + 304 + 265، رقعى.
این کتاب حاصل درسهاى مؤلف براى دانشجویان دانشگاههاست که براى اولین بار در مجله «پاسدار اسلام» چاپ شده، سپس در چهار جلد و بدون فهارس لازم، بویژه فهرست منابع، منتشر شده است.
جلد یکم (320 صفحه) شامل این مباحث است: مقدمه، معیارهایى براى استفاده صحیح از تاریخ اسلام، داستان ولادت رسول خدا (ص)، داستان نذر عبدالمطلّب، مادر رسول خدا (ص)، بشارتهاى انبیاى الهى و دیگران، تولّد و مراحل زندگى آن حضرت تا نخستین سفر وى به شام و داستان حلف الفضول.
جلد دوم (315 صفحه) با ازدواج رسول خدا (صلى الله علیه وآله) با خدیجه آغاز مى شود و با عنوان «نخستین کسى که اسلام آورد» پایان مى یابد.
جلد سوم (304 صفحه) نخستین عنوان آن «آغاز دعوت» است و به ترتیب زمانى، حوادث اجتماعى و مذهبى ـ تاریخى پس از شروع به دعوت ذکر شده و با داستان «بناى مسجد مدینه» خاتمه یافته است.
جلد چهارم (265 صفحه) این عناوین را در خود جاى داده است: محاصره اقتصادى، وفات ابوطالب و خدیجه، داستان سفر رسول خدا (ص) به طائف، هجرت به مدینه، داستان مسجد مدینه.

15ـ رسولى محلاّتى، سیّد هاشم. تاریخ اسلام، از پیدایش عرب تا پایان خلافت عثمان. تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1371. 264 ص، وزیرى.
هفت بخش این مجموعه به این مسائل اختصاص دارد: بخش اول؛ شبه جزیره عربستان و موقعیت آن، بخش دوم؛ دوران ولادت و نوجوانى رسول خدا (صلى الله علیه وآله)، بخش سوم؛ ازدواج با خدیجه تا بعثت رسول خدا (صلى الله علیه وآله)، بخش چهارم؛ بعثت رسول خدا (صلى الله علیه وآله)، بخش پنجم؛ هجرت به مدینه، بخش ششم؛ سیره عملى و مکارم اخلاقى و قسمتى از سخنان آن حضرت، بخش هفتم؛ دوران خلافت خلفاى سه گانه.

16ـ سبحانى، جعفر. فرازهایى از تاریخ پیامبر اسلام. تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1371. 536 ص، وزیرى.
فشرده اى از کتاب فروغ ابدیت، که در دو جلد منتشر شده، در این کتاب گرد آمده است. استاد سبحانى در آغاز، بررسى کوتاهى درباره تاریخ جاهلیت و شناسایى نیاکان پیامبر اسلام (صلى الله علیه وآله) انجام داده، سپس با طرح مباحثى، به تدریج، ذکر تاریخ صدر اسلام و حوادث دوره پیامبر (صلى الله علیه وآله) را تا رحلت آن حضرت ادامه داده است.

17ـ سبحانى، جعفر. فروغ ولایت. بى جا، انتشارات صحیفه، 1368. 780 ص، وزیرى.
این کتاب درباره زندگانى امام على (علیه السلام) مفصلاً به تحلیل پرداخته و داراى شش بخش است. عناوین بخشهاى آن عبارت است از: 1ـ زندگى امام على (ع) قبل از بعثت پیامبر (ص)؛ 2ـ زندگى امام على (ع) بعد از بعثت؛ 3ـ زندگى امام على (ع) پس از هجرت و پیش از رحلت پیامبر (ص)؛ 4ـ زندگى امام على (ع) پس از درگذشت پیامبر (ص) و قبل از خلافت؛ 5ـ رویدادهاى خلافت امام على (ع)؛ 6ـ وقایع پس از نهروان و شهادت امام على (ع).

18ـ شریف قرشى، باقر. زندگانى امام حسن عسکرى (رحمه الله) قم، انتشارات اسلامى، 1371. 284 ص، وزیرى.
عناوینى که در این کتاب مورد کاوش قرار گرفته بدین شرح است:
پیشگفتار، تولّد و شکوفایى، امام از چشم دیگران، نامه هاى امام، سخنانى از نور، در آستان قرآن، احادیث و فقه امام، اصحاب امام و راویان حدیث ایشان، دوران امام، خلفاى معاصر امام، پروازتابردوست.
لازم به یادآورى است که این کتاب را انتشارات اسلامى از عربى به فارسى ترجمه نموده است.

19ـ شهیدى، سیّد جعفر. زندگانى على بن الحسین (رحمه الله). تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1373. 227 ص، وزیرى.
کتاب مزبور درباره زندگانى و ویژگیهاى اخلاقى و علمى امام سجاد (علیه السلام) بحث نموده، اوضاع مسلمانان را در عصر آن امام و سفر آن حضرت را از مدینه به مکه و کربلا و از کربلا به کوفه و شام شرح داده است. در پایان، با تأمّلى در رساله حقوق و صحیفه سجادیه امام (علیه السلام) و در باره نگارش قرآن به خط امام سجاد (علیه السلام)، نکاتى را متذکر شده است.

20ـ طباطبائى اردکانى، محمود. تاریخ تحلیلى اسلام. تهران، اساطیر، 1372. 345 ص، وزیرى.
کتاب حاضر به اوضاع طبیعى شبه جزیره عربستان، منابع تاریخى جزیرة العرب، نشانه ها و تمدن عرب قبل از اسلام و کیشهاى عرب پیش از اسلام پرداخته، سپس تولّد و کودکى پیامبر (صلى الله علیه وآله) و رخدادهاى پس از آن را به بررسى کرده است و در نهایت، با ذکر داستان فدک، شهادت حضرت زهرا (علیها السلام) و ظهور پیامبران دروغین پایان مى پذیرد.

21ـ عسکرى، سیّد مرتضى. نقش عایشه در تاریخ اسلام. 3 ج. ترجمه هاشم هریسى و دیگران. تهران، مجمع علمى اسلامى، 1368. وزیرى.
این اثر ارزشمند به تفصیل، درباره این موضوعات به بحث پرداخته است: زندگى عایشه در خانه پیامبر (صلى الله علیه وآله)، عایشه در دوره خلافت شیخین و عثمان، انقلاب، بیعت على (علیه السلام)، جنگ جمل، افسانه عبدالله بن سباء، آل ابوسفیان، نقش معاویه در تاریخ اسلام، حکومت معاویه و یزید، عایشه و معاویه، مزایا و مشخصات عایشه، حدیث سازى و حدیث سازان. کتابنامه تفصیلى و فهرست، پایان بخش این کتاب مى باشد.

22ـ فقیه ایمانى، مهدى. تاریخ تشیّع اصفهان. تهران، سازمان چاپ و انتشارات، 1347. 463 ص، وزیرى.
نویسنده در این کتاب، درباره ریشه هاى تشیّع در قرآن و حدیث، پیدایش شیعه، بنیانگذار آن، سابقه تشیّع در اصفهان، روند تشیّع از آغاز تا قرن دهم، حکومتهاى اصفهان تا قرن دهم در اصفهان، امامزادگان اصفهان و آثار باستانى این شهر به تحقیق پرداخته است.

23ـ گیب، هامیلتون. اسلام؛ بررسى تاریخى. ترجمه منوچهر امیرى. تهران، انتشارات علمى و فرهنگى، 1367. 224 ص، وزیرى.
گسترش اسلام، زندگى پیامبر (صلى الله علیه وآله)، قرآن و تعالیم قرآن، احادیث، شریعت، فرق و مذاهب اسلامى و تصوّف، از مطالبى است که در این اثر، مورد علاقه مؤلف آن (مستشرق انگلیسى و استاد دانشگاههاى لندن و آکسفورد) قرار گرفته و در پایان، فصلى به اسلام در قرن بیستم اختصاص داده است.

24ـ مدرّسى، محمّد تقى. امامان شیعه و جنبشهاى مکتبى. ترجمه حمید رضا آژیر. مشهد، بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى، 1367. 376 ص، وزیرى.
فصل اول این کتاب به درآمدى بر پژوهش تاریخ مکتبى، فصل دوم به مسیر جنبش مکتبى در زمان امویان و فصل سوم به مسیر جنبش مکتبى در زمان بنى عباس اختصاص دارد. نویسنده در ضمن دو فصل اخیر، درباره زندگانى امامان معصوم (علیهم السلام)، شرایط ویژه حیات هر امام و مواضع آنان در قبال حکومتهاى وقت و روش عملى آنان تحقیق نموده و در نهایت، تحت عنوان «خاتمه»، مفاهیم اجتماعى جنبش مکتبى را شرح داده است.

25ـ مراجع من العلماء الاعلام. وفیات الائمّه (رحمه الله). بیروت، دارالبلاغه، 1412. 485 ص، وزیرى.
این اثر، مجموعه اى از سخنرانیها و مقالات برخى دانشمندان اسلامى مى باشد که درباره برخى از ویژگیهاى امامان معصوم (علیهم السلام)، تاریخ وفات آنان و حوادث همزمان با آنان توضیح ارائه شده است. البته در این کتاب، از امام حسین (علیه السلام) و حضرت مهدى (علیه السلام)، ذکرى به میان نیامده است. وفات حضرت زینب کبرى (علیهما السلام) در پایان کتاب مورد بحث قرار گرفته است.

26ـ مرتضى العاملى، سیّد جعفر. الغدیر والمعارضون. بیروت، دارالامیر، 1413. 128 ص، رقعى.
اثر مورد بحث کتابى ارزشمند و فشرده درباره ریشه هاى امامت در قرآن و سنّت، بویژه حدیث شریف غدیر، ویژگیهاى امام على (علیه السلام)، اهمیت امامت، بررسى ادلّه مخالفان غدیر و ردّ آنها، تناقض مستمسکات مخالفان و اثبات غدیر از زبان منکران آن است.

27ـ مرتضى العاملى، جعفر. الصّحیح من سیرة النّبىّ الاعظم (ص). 10 ج. چاپ چهارم. بیروت، دارالهادى، دارالسیره، 1416. وزیرى.
ریشه یابى رجالى، بررسى عمیق و نقد دقیق مأخذ اولیه و مصادر تاریخى سیره پیامبراکرم (صلى الله علیه وآله) و سنجش همزمان آنها از یک سو و مطالعه تطبیقى منابع مزبور با ادلّه تفسیرى، روایى و کلامى از سوى دیگر، ما را به سیره واقعى و به دور از تحریف پیامبر عظیم الشّأن اسلام (صلى الله علیه وآله) نزدیک مى کند. این اثر در این زمینه، گام بلندى برداشته و باب جدیدى در سیره نویسى گشوده است. مؤلف از نصوص فراوان و معتبرى که در کتب مشهور سیره نیامده نیز بهره برده است. نقلهایى را که موجب خلق فضیلتها (اسلام آوردن عبدالله بن سلاّم، شرکت عثمان در ساختن مسجد، فضایل زبیر و مانند آن) و پایه گذارى عنوانها (چون اطلاق واژه «صدّیق» براى خلیفه اول) یا خدشه دار کردن شخصیتها (مانند طرح خواستگارى حضرت على (علیه السلام) از دختر ابوجهل) مى شوند مورد نقّادى قرار داده و رخدادهاى مسلّم صدر اسلام را، که به عللى سیره نویسان به آنها پرداخته اند، ـ مانند فرار عمر و طلحه از جنگ خندقـ عرضه داشته است. این اثر با ذکر جنگ احزاب پایان یافته است. جلد دهم این کتاب به فهارس آن اختصاص دارد.

28ـ المصطفوى، حسن. الحقایق فی تاریخ الاسلام والفتن والأحداث. قم، مرکز نشر الکتاب، 1369. 495 ص، وزیرى.
تألیف موجود با مقدمه مؤلف و مقدمه کتاب آغاز شده، سپس ولایت تکوینى و تشریعى، ویژگیهاى امام و اهل بیت (علیهم السلام) را مورد بحث قرار داده است. زندگانى فاطمه زهرا (علیها السلام) و دوازده امام شیعیان (علیهم السلام) نیز به تفصیل در این کتاب بررسى و در پایان، اصول و فروع مذهب شیعه شرح داده شده است.

29ـ مظفّر، محمد حسین. تاریخ شیعه. ترجمه سیّد محمّد باقر حجّتى. تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1368. 424 ص، وزیرى.
این اثر سالها پیش به زبان عربى تألیف، در نجف چاپ شده و اخیراً به زبان فارسى ترجمه گردیده است. قسمت مهم این کتاب را تاریخ تشیّع از آغاز تا عصر حاضر تشکیل مى دهد. قسمت آخر آن به بررسى شیعیان در جهان معاصر اختصاص دارد و بیشتر بر روایات شفاهىـ بدون اشاره به نام روایان آنهاـ مبتنى است.

30ـمعروف الحسنى، هاشم. زندگى دوازده امام (رحمه الله). ترجمه محمّدرخشنده. 2 ج. تهران، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، 1370. 614 + 588. وزیرى.
در جلد اول این اثر (با 614 ص)، پس از پیشگفتار، نسب ائمّه اطهار (علیهم السلام) ذکر شده و قرشى بودن آنان اثبات گردیده است. پس از آن، درباره حضرت خدیجه (علیها السلام) زندگى، ایمان، و فرزندان وى بحث شده، سپس در باره تولّد فاطمه زهرا (علیها السلام)، مراحل زندگى، بیمارى و شهادت آن حضرت بحث شده است. مطالب دیگر این جلد به زندگانى امام على و امام حسن (علیهما السلام) اختصاص دارد.
جلد دوم (با 588 ص) با مقدمه و زندگانى امام حسین (علیه السلام) آغاز شده و به ترتیب، سیر زندگانى، فعالیتها و مواضع امامان معصوم (علیهم السلام) را در قبال حوادث و مسائل زمان خود مورد کنکاش قرار داده است. موضوع وکلاى امام زمان (علیه السلام) در عصر غیبت صغرى و افسانه سراب پایان بخش کتاب مى باشد.

31ـ مهاجرانى، سیّد عطاءالله. پیام آور عاشورا. تهران، انتشارات اطلاعات، 1371. 358 ص، وزیرى.
این کتاب شامل این مباحث است: سخن اول، در خانه فاطمه (س)، دو جریان پیامبرى و پادشاهى، امواج مصیبت و ساحل شکیبایى، مرگ معاویه و پادشاهى یزید، مکه، کاروان عاشقان عاشورا، کاروان آزادگان، بازگشت به مدینه.

32ـ واصف، محمّد. فلسفه شهادت امام حسین (رحمه الله) و ریشه یابى آن. قم، دارالنّشر، 1370. 291 ص، وزیرى.
عناوین کتاب مزبور بدین شرح است: شناسایى بهتر و همه جانبه امام حسین (ع)، شناخت معاویه و یزید، شرایط و اوضاع مردم در این دوره، علل قیام امام حسین از نظر بزرگان و نویسندگان شیعه و دیگران، احتمالاتى چند درباره عوامل قیام سیدالشهداء (ع)، نتایج مهم اخلاقى، سیاسى و فرهنگى نهضت امام (ع).

منبع: / ماهنامه / معرفت / شماره 18، ویژه نامه تاریخ اسلام
نویسنده : عبدالمجید ناصرى