موضوع : دانشنامه | الف

علی احمدی شاهرودی

اسم و شهرت و نسب
در سال 1305 ش (1346 ق) در قصبه میامی(1) واقع درده فرسنگی شهر شاهرود، در خانه ای از خاندان علم و فضیلت و تقوا و دوستدار اهل بیت، کودکی پا به عرصه هستی نهاد که نام او را احمد گذاردند.
پدرش شیخ محمد حسن احمدی یکی از علمای بنام و مشهور منطقه بود که در علوم مختلف، بالاخص علم طب، اطلاعات زیادی داشت و مردم آن بخش از وجودش استفاده می کردند.(2)
جدش مرحوم آیت اللّه آقا شیخ احمد نیر از علما و زهّاد و اوتاد زمان خود بود. وی دارای تألیفات فراوان بوده است و همین طور پدران او تا چند نسل روحانی و از خدمتگزاران به دین اسلام و مکتب سعادت آفرین تشیع بوده اند.(3)

تحصیلات
آیت اللّه احمدی پس از دوران کودکی و تحصیلات ابتدایی در زادگاه خود، به اقتضای شوق فطری و سیره خانوادگی، به تحصیل علوم دینی رو آورد. وی مقدمات عربی را نزد والد گرامیش فرا گرفت و پس از چند سالی که در محضر پدر بزرگوارش تحت تعلیم و تربیت بودند، به همت و سعی پدر به حوزه علمیه مشهد مقدس آمده و در جوار حضرت ثامن الائمه (ع) ، تحت سرپرستی رئیس وقت حوزه علمیه، مرحوم حضرت آیت اللّه حاج شیخ احمد کفایی قرار گرفت.(4)

اقامت و اساتید در مشهد مقدس
آیت اللّه احمدی به مدت ده سال در جوار ملکوتی امام هشتم (ع) اقامت گزید و دوره مقدمات و ادبیات عرب را نزد استاد توانا، ادیب نیشابوری، گذراند و سطوح عالیه را نزد حضرات آیات، که در ذیل اشاره می شود، گذرانید:
1. مرحوم آیت اللّه حاج شیخ مجتبی قزوینی؛
2. میرزا احمد مدرّس یزدی.
3. مرحوم آیت اللّه میرزا کاظم مهدوی دامغانی (معروف به محقق دامغانی و دایی پدر محقق مقاله).
4. حضرت آیت اللّه حاج شیخ هاشم قزوینی.
5. فلسفه و کلام نزد حاج شیخ مجتبی قروینی.
6. دروس معارف نزد محقق بزرگ و عارف بالله، آیت اللّه مرحوم میرزا مهدی (معروف به اصفهانی).(5)

هجرت و اقامت به حوزه علمیه قم
آیت اللّه احمدی سپس برای تکمیل معلومات و فراگیری دوره عالی دروس خارج فقه و اصول، در معیت عده ای از فضلای حوزه علمیه مشهد مقدس مانند مرحوم شهید آیت اللّه سید محمد رضا سعیدی و حضرت آیت اللّه العظمی حاج سید علی سیستانی (مقیم نجف اشرف) و آیت اللّه حاج شیخ ابوالقاسم خزعلی و برخی دیگر از حجج اسلام - که هم اکنون در سمت های عالی مشغول خدمتگزاری به نظام جمهوری اسلامی ایران هستند - به شهر مقدس قم هجرت نمود و در جوار کریمه اهل بیت، حضرت فاطمه معصومه (س) سکنی گزید.(6)

اساتید آیت اللّه احمدی در قم
1. آیت اللّه العظمی سید محمد حسین طباطبایی بروجردی (ره) که رئیس و مرجع مطلق عالم تشیع بود.
2. آیت اللّه سید صدرالدین صدر (ره) که از اساتید و مسئولین حوزه علمیه قم بوده است.
3. آیت اللّه سید محمد تقی خوانساری (ره) ، از مراجع عظیم جهان اسلام.
4. آیت اللّه سید محمد حجت کوه کمری (ره) ، همان چهره ممتازی که مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری با تعظیم و اکرام از وی سخن می گفت، وی را به اقامه جماعت به جای خود، و به وصایت و نیابت تعیین نمود و بعد از رحلت آن مرد بزرگ و مرجع عالیقدر به سامان دادن امور حوزویان اهتمام ورزید.(7)
5. آیت اللّه حاج شیخ عباسعلی شاهرودی (ره) ، از اساتید مجرب فقه و اصول حوزه علمیه.
6. حضرت آیت اللّه العظمی امام خمینی (ره) ، بنیانگذار نظام جمهوری اسلامی ایران.
آیت اللّه احمدی در محضر چنین مراجع و بزرگانی زانوی ادب به زمین زد و از خرمن پرفیض آنان توشه ها برگرفت و بهره های فراوان برد.

هجرت به نجف اشرف
آیت اللّه احمدی، برای بهره گیری از درس بزرگان حوزه نجف اشرف و جستجوی آراء و مبانی فقه و اصول آنان، رهسپار عراق گردید.
معظّم له پس از زیارت عتبات عالیات و طلب توفیق از آن امامان معصوم (ع) در نجف اشرف سکنی گزید. او هر شب به حرم مطهّر و منوّر مولا امیرمؤمنان (ع) مشرف می شد و پس از انجام فرائض و زیارت، از آن حضرت طلب توفیق می نمود.

اساتید در نجف اشرف
هدف آیت اللّه احمد علی احمدی از هجرت به عراق، علاوه بر زیارت مراقد ملکوتی ائمه اطهار (ع) ، استفاده علمی از محضر علما و فرزانگان نجف اشرف هم بود. از این رو، ایشان بعد از استقرار در نجف از محضر اساتید بزرگواری همچون:
حضرت آیت اللّه العظمی حاج سید محسن حکیم (ره) ، حضرت آیت اللّه العظمی سید محمود شاهرودی (ره) ، حضرت آیت اللّه العظمی سید ابوالقاسم خویی (ره) ، حضرت آیت اللّه العظمی سید عبدالهادی شیرازی، بسیار بهره برد.
ایشان سپس برای تدریس و انجام وظایف فرهنگی به ایران برگشت و در شهر مقدس قم اقامت گزید و تا آخر عمر شریفش لحظه ای از تبلیغ و تدریس، و تربیت نسل جوان و مردم کوتاهی نکرد.(8)

مراتب علمی
آیت اللّه احمد علی احمدی همانند جد و پدر بزرگوارش، دارای مراتب علمی بالا بوده و در کلام، فلسفه، حدیث، فقه، اصول و عرفان صاحب نظر و اهل قلم بوده است.
این مرد بزرگ سال های متمادی در یکی از حجره های صحن مطهر حضرت فاطمه معصومه (س) به تدریس رسائل، مکاسب و کفایتین و خارج فقه و اصول و اخلاق اشتغال داشت. محصول تدریس این فقیه، پرورش تعداد زیادی از طلّاب فاضل است که هم اکنون به مدارج بالای علمی دست یافته و به خدمات علمی، فرهنگی پرداخته اند و بعضی از آنها در سمت هایی از قبیل قضاوت و بعضی هم به تربیت طلّاب حوزه و نسل جوان دانشگاهی اشتغال دارند.(9)

فعّالیت های فرهنگی قبل از انقلاب

جایگاه وی نزد آیت اللّه العظمی بروجردی
آیت اللّه احمدی که از شاگردان برجسته و ممتاز حضرت آیت اللّه بروجردی بود، به دلیل تقوا و حافظه قوی و دارا بودن مراتب علمی و فهم فقهی بالا، همواره مورد عنایت معظم له بود. اشتیاق آیت اللّه احمدی به اشاعه فرهنگ والای اسلامی و نیز توجه وافر ایشان به مسائل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی امت مسلمان، بخصوص مردم مظلوم ایران، باعث گردید که از جانب حضرت آیت اللّه بروجردی به همراه چند نفر از فضلای حوزه علمیه قم - که هم اکنون بسیاری از آنان در شمار علمای طراز اوّل حوزه علمیه قم هستند (مانند آیت اللّه علی مشکینی، آیت اللّه ابراهیم امینی، آیت اللّه فقید احمدی میانجی، آیت اللّه فقید روحانی، آیت اللّه سبحانی و جنّاتی شاهرودی و معزی ملایری). - جهت تبلیغ مبانی دینی و فرهنگ اسلامی و مبارزه با دشمنان عقیدتی اسلام همچون فرقه ضاله بهائیت به مناطق مختلف کشور اعزام شدند. ایشان در این دوران فعالیت های وسیع و بسیار پرثمری را ایفا نمودند.
از جمله مأموریت های ایشان به نمایندگی از طرف حضرت آیت اللّه بروجردی، هجرت به شهر آباده شیراز به مدت سه سال بود؛ زیرا این شهر مرکز تصوّف و بهائیت بود و تفکرات انحرافی این فرقه های گمراه در اکثر ادارات و در میان اقشار مختلف مردم رسوخ کرده بود. آیت اللّه احمدی مبارزه جدی و پیگیر با منحرفان و اهل بدعت را آغاز کرد و در این راستا به موفقیت های چشمگیری نایل آمد و بسیاری از آن منحرفان را توبه داد و به دامن اسلام باز گردانید.(10)
نگارنده این سطور هنگامی که از ایشان سؤال کردم: شما از چه شیوه و روش هایی جهت تبلیغ استفاده می کردید، ایشان جواب داد:
«قرآن مجید شیوه ارشاد را بیان فرموده است.»
و آن گاه اشاره به آیه سوره نحل (ادع الی سبیل ربک بالحکمة و الموعظة الحسنة...) و آیه سوره سباء (قل انما اعظکم بواحدة ان تقوموا للّه مثنی و فرادی) (11) کرد. ایشان رمز موفقیت و تأثیر کلام را در خودسازی و تهذیب نفس و استمداد از ادعیه مأثوره و مطالعه و تحقیق زیاد می دانست و در ادامه بیان فرمود:
«با نیّتی خالص برای رضای قادر منّان و بدون توجه به اجرت مادّی حرکت کردم. برای خدا رنج ها و مشکلات را به جان خریدم و هیچ شکوه ای نداشتم و امیدوار بودم که خداوند اجر و مزد می دهد، هم در دنیا و هم در آخرت. وقتی احساس کردم تبلیغاتم مؤثر واقع شده خیلی خوشحال بودم. زمانی که به اطلاع مرجع عالم اسلام آیت اللّه بروجردی رسیده بود، بسیار خرسند گردیده و برایم دعا کرده بود. پس از مراجعت، معظم له چندین مأموریت دیگر به من واگذار نمودند و به نمایندگی از طرف آن مرجع تقلید به شهرستان های فیروز کوه، چهار محال بختیاری، فریدن و داران از توابع اصفهان و همچنین وادغان از توابع کاشان - که مرکز سران بهائیت و تبلیغات گسترده آنان بود. - هجرت کردم. در وادغان جلسه مصاحبه و پرسش و پاسخ قرار دادم. نتیجه آن شد که بسیاری توبه کرده و به دامن اسلام برگشتند(12) و یکی از سران بهائیت به نام دکتر برجیس به دست مسلمانان کشته و آن گروهک فریب خورده تضعیف و نابود شدند.»(13)

توجه به نسل جوان
از جمله تلاش های فرهنگی آن مجاهد فقید، توجه ویژه او به نسل جوان، قبل و بعد از انقلاب بود. در سال های حکومت ستم شاهی، بخصوص سال های 5 - 1354، که شرایط فرهنگی حاکم بر جامعه بسیار نامطلوب بود و بسیاری از جوانان و نوجوانان این مملکت تحت تأثیر فرهنگ نظام طاغوتی برگرفته از فرهنگ منحط و انحرافی غرب، قرار گرفته بودند و زمینه های فساد و بی بند و باری بر اثر تبلیغات شوم رادیو و تلویزیون و سینما و کاباره و غیره در جامعه ایجاد شده بود، این عالم متعهد برای جلوگیری از غوطه ور شدن نسل جوان در فساد اخلاقی، در شرق تهران در محله وحیدیه اقدام به تأسیس کتابخانه وسیعی جنب مسجد جامع فاطمیه کرد و بیش از 5 هزار جلد کتاب را تهیه نمود و خود عهده دار امامت جماعت آن مسجد شد. او همچنین به دعوت روحانیت روشنفکر حوزه علمیه قم، کلاس های اعتقادی، سیاسی، فرهنگی و جلسات متعدد پرسش و پاسخ را جهت شکوفا شدن استعدادهای نهفته و رشد فکری جوانان دایر نمود. البته این اقدام مؤثر واقع شد و جوانان زیادی به مسائل اعتقادی و سیاسی گرایش یافتند.(14)
نکته قابل توجه این است که وی در کنار فعالیت های فرهنگی، به دلیل جو خفقان و رعب و وحشت از ساواک، به طور مخفی و محرمانه با افراد سیاسی - مذهبی که علیه نظام طاغوت مبارزه می کردند، ارتباط داشت و به صورت غیر مستقیم به آگاهی دهی سیاسی و هدایت جوانان می پرداخت؛ این در زمانی بود که ساواک به وی اجازه نمی داد در مسجد برای مردم سخنرانی کند.
یکی از فعالیت های آیت اللّه احمدی این بود که اطلاعیه ها و کتاب حکومت اسلامی را تهیه و تکثیر می کرد و به وسیله فرزندان خودش و بعضی از جوانان که مورد اعتماد او بودند همچون شهید علی اکبر وهّاج در بین مردم توزیع می شد. «علی اکبر وهّاج» در 22 بهمن سال 1357 به دست ساواک، در حین پخش اطلاعیه به درجه شهادت نایل آمد.(15)

فعالیت های فرهنگی بعد از انقلاب

* در سنگر نماز جمعه
آیت اللّه احمدی بعد از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، در صحنه های فرهنگی حضوری چشمگیر و درخشان داشت. این عالم وارسته با حکم حضرت امام (ره) به عنوان امام جمعه و نماینده ولی فقیه در چابکسر (از توابع گیلان) منصوب و مشغول خدمتگزاری شد. ایشان در چند سالی که در این سمت بود، با ایراد خطبه ها و سخنرانی های پربار و روشنگر، مردم آن دیار را ارشاد می کرد و با جریانات انحرافی ضد انقلاب و منافقین به مبارزه می پرداخت.(16)

* در سنگر جبهه
یکی دیگر از سر فصل های مهم فعالیت فرهنگی آن مجاهد نستوه، حضور مستمر او در جمع رزمندگان اسلام در جبهه های غرب و جنوب، مخصوصاً در لشکر علی بن ابی طالب قم در جبهه غرب بود. این فقیه مجاهد با سخنرانی های شیوا و بیان جنگ های صدر اسلام به تقویت روحیه رزمندگان اسلام می پرداخت. از جمله فعالیت های ارزنده و ماندگار ایشان، سخنرانی های پربار او در لشکر علی بن ابی طالب مستقر در جبهه غرب بود. این سخنرانی ها که در مورد «حرکت ارتش اسلام به نحو استتار»، «علت جنگ خیبر»، «نقاط حساس و راه هایی که شبانه به اشغال لشکر اسلام در آمد»، «تاکتیک جنگی فتح قلعه خیبر»، «شیوه فتح سنگرهای دشمن»، «باز شدن درِ خیبر به دست امیرالمؤمنین (ع) »، «عوامل پیروزی»، «عاطفه در صحنه نبرد»، «گذشت در هنگام پیروزی» و «سه نقطه درخشان از فضایل علی (ع) در وقایع خیبر» بود، بعدها در جزوه ای جمع آوری شد. این جزوه بنا به درخواست سردار رشید اسلام شهید زین الدین که فرماندهی لشکر به عهده ایشان بود، با عنوان «کانون خطر یا دژ آهنین خیبر» چاپ و منتشر شد. این اثر ارزشمند به واسطه مؤثر بودنش در جبهه های غرب و جنوب حتی در جزیره مجنون بین رزمندگان اسلام توزیع و به سرعت نسخه های آن نایاب شد.(17) این جزوه تنها یک نمونه از صدها سخنرانی حماسی آن مرد بزرگ در جبهه ها می باشد.

حضور فعال در سنگر دانشگاه
این عالم متقی غیر از تدریس، تألیف، تبلیغ و اقامه نماز جماعت در قم و تهران، تدریس دروس مختلف اسلامی را در دانشگاه ها به عهده داشت و به عنوان استادی فرزانه و خبره شناخته شده بود. بخشی از اوقات ایشان هم جهت پاسخگویی به سؤالات پیچیده عقیدتی اساتید معارف مصروف می گشت. زمانی که نهاد نمایندگی ولی فقیه در دانشگاه آزاد اسلامی فعالیت خود را شروع کرد، او یکی از افرادی بود که به عنوان مُمتِحن اساتید دروس معارف اسلامی انتخاب شد.
ایجاد دفاتر فرهنگی دانشگاه ها، جذب طلاّب، بازرسی، رفع مشکلات دفاتر فرهنگی، احداث نماز خانه ها و تقویت کتابخانه ها از جمله فعالیت های دیگر ایشان بود. این عالم فداکار نقش بسیار مؤثری در اسلامی شدن دانشگاه ها، جداسازی جوانان دانشجوی پسر و دختر، تشکیل جلسات اعیاد و سوگواری ائمّه (ع) با همکاری بسیج دانشجویی داشت و در این راه از هیچ تلاشی فروگذاری نمی کرد.(18)

آثار ماندگار
آن استوانه فقه و فضیلت، از عمر پربرکت خود نهایت استفاده را نمود. غیر از سخنوری و تبلیغ دین حنیف و تدریس در حوزه علمیه قم و دانشگاه ها، به تحقیق و تألیف کتاب های فراوانی مبادرت نمود. کتاب های چاپ شده او هر کدام به نوبه خود جذّاب و پر فایده برای عموم اقشار جامعه می باشند که ما به آن ها اشاره می کنیم. امید است با همت فرزندان آن عالم ربّانی، کتاب های دیگر آن مرحوم به چاپ برسد.
1. «کتاب سیری در عقاید»: چاپ اول این کتاب در زمان مرجعیت حضرت آیت اللّه بروجردی بود که پیرامون فِرَق مختلف و نقد و بررسی و تفکرات تصوّف می باشد. این کتاب به دلیل غنای علمی تا کنون بیش از 5 نوبت با تیراژ بالا چاپ و منتشر شده است. کتاب مذکور 5 بخش عمده دارد: .1 توحید؛ .2 عدل؛ .3 نبوت؛ .4 امامت؛ .5 معاد.
2. «تقلید اعلم»، به زبان عربی: که به دلیل سیاسی بودن، رژیم طاغوتی اجازه چاپ آن را نداد.
3. «انگیزه حق»: در پیرامون مناقب حضرت امیرالمؤمنین (ع).
4. «به سوی خدا بروید».
5. «مجموعه مقالات پیرامون باب و بهاء».
6. «جنگ خیبر»: چنان که گفته شد، این عالم ربانی ماه ها در جبهه های جنگ حضور مؤثر داشته است. در طی این مدت، جهت تقویت روحیه رزمندگان سخنرانی های بسیاری ایراد کرد. این کتاب بخشی از سخنرانی های ایشان است که بنا به درخواست سردار شهید زین الدین و نماینده ولی فقیه در لشکر علی بن ابی طالب (ع) تهیه و منتشر گردید.
7. تفسیر موضوعی قرآن مجید.(19)
کتاب های در دست انتشار:
1. «ترجمه کتاب شریف جامع السعادات مرحوم نراقی کاشانی».
2. رساله «در مسئله بداء».
3. «تقریرات درس خارج فقه حضرت آیت اللّه العظمی سید حسین طباطبایی بروجردی در باب لباس مشکوک».
4. «اخلاق حمیده».
5. «رساله عملیه».(20)

اجازات اجتهاد
این دانشمند متقی و عالم عامل، از تعدادی از مراجع بزرگ تشیع اجازه نامه اجتهاد داشت که عبارتند از:
آیت اللّه العظمی حکیم (ره)؛ آیت اللّه العظمی سید محمد تقی خوانساری؛ آیت اللّه العظمی حاج سید محمود شاهرودی (ره)؛ آیت اللّه العظمی حاج شیخ عباسعلی شاهرودی (ره) ، که ضمیمه مقاله می باشد؛ آیت اللّه العظمی حاج سید محمد حجت کوه کمری (ره)؛ آیت اللّه العظمی حاج آقا حسین طباطبائی بروجردی (ره)؛ آیت اللّه العظمی حاج سید محمد رضا گلپایگانی (ره) و آیت اللّه العظمی حاج سید شهاب الدین مرعشی نجفی (ره) .(21)

وفات
سرانجام روح بلند و ملکوتی فقیه عارف و مجتهد وارسته، حاج شیخ احمد علی احمدی شاهرودی، پس از سال ها تلاش و فعالیت دلسوزانه در راه دین مبین اسلام و مکتب سعادت آفرین تشیع در سال 1375 ش در سفر حج عمره، بعد از انجام مناسک حج و در حال طواف بیت اللّه الحرام بر اثر سکته قلبی به میهمانی صاحب بیت شتافت. به مناسبت ارتحال ایشان، بعثه مقام معظم رهبری در مکّه مکرّمه مجلس عزاداری برگزار کرد. بنا به تقاضای همسر و فرزندانش، جنازه مطهّرش به ایران منتقل شد و تشییع باشکوهی در قم انجام گرفت و آیات عظام: صافی گلپایگانی و مکارم شیرازی نیز در تشییع شرکت کردند و حضرت آیت اللّه العظمی بهجت بر پیکر آن مرحوم نماز خواندند. سپس در قبرستان شیخان، نزدیک قبر میرزای قمی و حاج شیخ جواد ملکی تبریزی دفن گردید. مجالس عزاداری از طرف شورای مدیریت حوزه علمیه قم در مسجد محمدیه و دانشگاه آزاد اسلامی مرکزی در مسجد ارک تهران برگزار شد. طلاب و دانشجویان نیز در شهرهای مختلف از قبیل تهران، دامغان، شاهرود، زنجان، تبریز، لرستان، مازندران و... برای آن عالم ربّانی مجالس ختم برگزار کردند.(22)

پی نوشت ها:
1. تاریخ قومس، عبدالرفیع حقیقت، انتشارات آفتاب، تهران، ص 256 و .357 قصبه میامی در 60 کیلومتری خاور شاهرود از استان سمنان سر راه شاهرود به مشهد واقع شده است و هوای آن معتدل است.
2. گنجینه دانشمندان، ج 9، ص 77.
3. آینه پژوهش، سال هفتم، ش 6 (بهمن و اسفند 1375)، شماره پیاپی 42.
4. مقدمه کتاب سیری در عقاید، تألیف مرحوم آیت اللّه احمدی شاهرودی.
5. گنجینه دانشمندان، ج 9، ص 78.
6. سیری در عقاید، چاپ پنجم، ص .5
7. ستارگان حرم، ج 7، ص 95.
8. گنجینه دانشمندان، ج 9، ص 77.
9. آینه پژوهش، سال هفتم، ش 6 (بهمن و اسفند 75)، ص 89.
10. گنجینه دانشمندان، ج 9، ص 78.
11. نحل / 125 و سباء / 46.
12. مصاحبه نویسنده این مقاله با آیت اللّه احمدی در زمان حیاتش.
13. جزوه آشنایی با زندگینامه مرحوم آیت اللّه احمدی، ص .3 جریان دکتر برجیس را در کتاب «ربانی شیرازی، آیه استقامت» از مجموعه دیدار با ابرار به طور کامل ملاحظه فرمایید.
14. روزنامه حیات نو(پنج شنبه 17 خرداد 1380)، ص 3.
15 و 16. نقل از آقای محمد مهدی احمدی فرزند آیت اللّه احمدی.
17. جزوه کانون خطر یا دژ آهنین خیبر.
18. نقل از نویسنده مقاله که در دانشگاه مدتی با ایشان همکاری داشته است.
19. سیری در عقاید، مقدمه، ص 3.
20 و 21. همان، ص 8.
21. اعیان الشیعه، ج 1، ص 323 و اصول کافی، ج 2، ص 581.
22. اطلاعیه مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.