کارشناسی ارشد 1397
پدیدآور: حسین امیدخواه 
استاد راهنما: رضا نوری شادمهانی
 استاد راهنما: محسن جاوری
دانشگاه کاشان، دانشکده معماری و هنر

چکیده

آشنایی با ساختار و منشا بافت شهرهای کهن یکی از مولفه های مهم در فرآیند حفظ و بهسازی این شهرها است. در این میان شهرهایی با قدمتی کهن با قرارگیری در تغییرات سیاسی و اجتماعی ، درگیر رشدی با شتاب می گردند که بافت تاریخی آنها را تحت تاثیر خود قرار می دهد. قم از شهرهایی است که در این فرآیند رشد شهری دچار تخریب و اضمحلال در بافت کهن خود شده است. با توجه به نیاز به شناخت فرآیند شکل گیری و توسعه شهری قم ، نگارنده بر آن بوده تا با شیوه توصیفی-تاریخی ، با کاربستی ترکیبی شامل مطالعه متون کهن ، نقشه ها ، طرح ها و عکس های قدیمی باقیمانده از شهر قم و مطالعه میدانی آثار برجا به تبیین این فرآیند بپردازد که نشان می دهد فرآیند شکل گیری قم در دوره ساسانی بصورت روستا مرکزی آغاز گردیده است. در دوره اوایل اسلامی شهر بصورت دوپاره مجزا در دو سوی رودخانه شامل منطقه زردشتی نشین و مهاجمان عرب تشکیل شد که مسجد جامع شهر و سومین منار اسلامی بین این دو قسمت شهر قرار دارد و شهر اسلامی حول منار (میل ) ممجان شکل می گیرد. در سده های میانه اسلامی شهر حول محور بازار، میدان کهنه شکل می گیرد و رشد شهر حول این محور به حداکثر خود می رسد. با هجوم مغول و تیمور، قم بعلت تخریب مهاجمان و نبود سکنه ، کوچک می گردد و بعضی از محله ها با رشد شهر در دوره صفوی نیز مسکون نمی شود. با حمله افغانها باز شهر به مخروبه ای تبدیل می شود . توجه شاهان قاجاری باعث باز زنده سازی شهر می شود ولی این حضور مرجعیت شیعه در شهر قم است که باعث رشد شهر در سوی دیگر شهر و تبدیل شدن حرم حضرت معصومه به نقطه مرکزی شهر می شود.