پارسای داخل کشور کارشناسی ارشد 1396
پدیدآور: ام البنین مجلسی
 استاد راهنما: محمدرضا رحمتی
 استاد مشاور: علی‌اکبر تشکری بافقی
دانشگاه یزد، پردیس علوم انسانی و اجتماعی - گروه حقوق و علوم سیاسی
چکیده

یکی از مسائل مهم در تاریخ محلی بررسی دلایل و بسترهایی است که موجب رویش و یا ایستایی یک شهر می‌شود؛ به‌ویژه شهرهایی مانند قم که در زمینه فکری و مذهبی بر پیرامون خود تأثیر گذار بوده‌اند و تاکنون اهمیت خود را حفظ کرده‌اند. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی برآن است که با بررسی اوضاع سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگیِ قم در طی قرن-های نخست هجری و هم‌چنین سابقه‌ پیش از اسلام آن، ظرفیت‌های شهر قم و دوره‌های رشد و پیشرفت و افول آن را شناسایی کند. نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد قدرت سیاسی و اقتصادی اشعریانِ شیعی مذهب طی سده‌های دوم و سوم هجری بستر مناسبی برای نشر تشیع امامی در قم فراهم کرد. هم‌چنین رشد قم بیشتر پیروِ عملکرد و باورهای ساکنان قم بوده است و خواستِ بیرونی (حکومت) نقش کمی در آن داشته است، به‌طوری‌که در بیشتر موارد ضربه‌هایی را که از پشت دروازه‌های شهر اعمال می‌شد جبران کرده‌اند، اما در زمان نبود اراده حتی از فرصتِ روی کار آمدن آل بویه‌ی شیعی آن‌ طور که می‌بایست بهره نبردند. از همین رو بی‌ثباتی قلمرو شرقی خلافت و کاهش نفوذ سیاسی اشعریان، کاهش رونق اقتصادی و از میان رفتن تعاون و انسجام اجتماعی، نبود پویایی در تولید اندیشه نو و متناسب با نیاز روز در قم دلایل افت جایگاه آن بوده است. در این دوره پشتیبانی‌های اندک اقتصادی آل بویه نتوانست آسیب‌های همه جانبه این شهر را جبران کند و با مهاجرت برخی عالمان قم و فعالیت در ری و بغداد و فراهم شدن بستر رشد کلام شیعی در این دو شهر و انتقال پایگاه تشیع به بغداد افول جایگاه قم آشکار شد. به‌طوری‌که در پایان سده چهارم و آغاز سده پنجم هجری در همه زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی رکود و افت بر قم حاکم شد.