پیشنهاده کارشناسی ارشد 1397
پدیدآور: مریم عباسی
استاد راهنما: مریم مروتی
دانشگاه اردکان
چکیده

مناطق حفاظت شده یکی از مهمترین و موثرترین ابزارها برای حفظ تنوع زیستی می‌باشند. تجزیه و تحلیل نشان می‌دهد تنوع زیستی زیادی در خارج از مناطق حفاظت‌شده وجود دارد که حداقل 1400 گونه از مهره‌داران زمینی در هیچ کدام از مناطق حفاظت شده وجود ندارند. با توجه به اینکه بیش از 10 درصد مناطق جهان به مناطق حفاظت شده تعلق دارند اما به دلیل عدم یک رویکرد سیستماتیک در برنامه‌ریزی مناطق حفاظت شده بعضی مناطق با وجود تنوع زیستی بالا حفاظت شده نیستند. لذا برای حفظ تنوع زیستی این مناطق باید رسما از آنها حفاظت شود در غیر این‌صورت فعالیت‌های انسانی باعث نابودی این مناطق می‌شود (سبزقبایی وهمکاران1392).از آنجایی که گسترش فعالیت‌های کشاورزی، باغ‌داری، معدن‌کاری و استفاده بدون مدیریت از منابع آبی باعث کاهش توان طبیعی اکوسیستم برای تولید پایدار می-شود لذا مناطق حفاظت شده تا حدودی می‌توانند در کاهش تهدیدات بی واسطه تنوع زیستی موثر باشند. از بین رفتن محدوده جغرافیایی قابل توجهی که برای بیش از نیمی از حدود 12000 گونه حیوانات رخ داده است که در حال حاضر توسط اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت (IUCN,2016) شناخته شده است ( Boakes et al 2017). با شناسایی و دخیل کردن ذینفعان، تعیین فرصت‌ها و محدودیت‌ها برای اجرایی کردن حفاظت، شناسایی اهداف برای فرایند برنامه ریزی، جمع‌آوری داده از منطقه برنامه ریزی، تنظیم کردن اهداف حفاظتی بر اساس خصوصیات تنوع زیستی، بررسی اهداف به دست آمده در منطقه حفاطتی موجود، اجرای برنامه حفاظتی در منطقه انتخاب شده، حمایت از ارزش‌های مناطق حفاظتی می‌توان از فعالیت‌هایی که برای تنوع زیستی تهدید آمیز هستند جلوگیری کرد و از منطقه حمایت و حفاظت کرد (نعمت اللهی و همکاران،1393). اساس انتخاب مناطق حفاظتی در جهان بر اساس طبقات IUCN می‌باشد که شامل اکوسیستم‌های نمونه، تنوع اکولوژیکی، منابع ژنتیکی، آموزش و پرورش، حفاظت از آب و خاک، مدیریت حیات وحش، تفرج و توریسم، تولید چوب، میرا‌ث‌های فرهنگی، مناظر زیبا، گزینه‌هایی برای آینده، توسعه یکپارچه است. این طبقات شامل پارک ملی، یادمان یا اثر طبیعی، مناطق تحت مدیریت برای حفاظت زیستگاه‌ها و گونه‌ها، چشم اندازهای زمینی و دریایی، مناطق حفاظت‌شده برای مدیریت منابع دسته بندی می‌شوند (مجنونیان و همکاران، 1384). مناطق حفاظت شده یکی از راهبرد‌ها برای حفظ تنوع زیستی و فرایندهای محیط زیستی می‌باشد. پس از ایجاد کردن این مناطق، اثر بخشی آنها بستگی به اجرای آنها دارد که شامل برنامه ریزی و اجرای اقدامات حفاظتی، بازسازی مناطق تخریب شده، مدیریت اکوسیستم، دریافت بازدیدکنندگان و غیره می-باشد et al 2017) Barreto (. مناطق حفاظت شده نمونه‌هایی از محیط زیست طبیعی کشور هستند که به دلیل داشتن ذخایر زیستگاهی و ارزش‌هایی طبیعی تحت کنترل و حفاظت محیط زیست قرار می‌گیرند تا این بخش از سرزمین بتواند در مسیر تکوین و تکامل طبیعی واقع شود. مناطق حفاظت شده نقش مهمی در حمایت از سیاست‌های محلی، ملی و تنوع زیستی جهانی بازی می‌کنند و همچنین به منزله مکان‌های سودمند برای پژوهش‌های علمی، حفاظت مناطق بکر، نگهداری خدمات محیطی، آموزش، توریسم و تفریح، حفاظت از ویژگی‌های طبیعی و فرهنگی ویژه و استفاده پایدار از مناطق بیولوژیکی به شمار می‌روند. مناطق شکار ممنوع زیستگاه‌هایی هستند که جمعیت جانوری آن‌ها به دلیل شکار بی رویه رو به کاهش گذارده است و از این رو به حمایت نیاز دارند. بدین منظور این زیستگاه‌ها برای مدتی محدود و به طور معمول 3 تا 5 سال، شکار ممنوع اعلام می‌شود. چنانچه جمعیت جانوری چنین منطقه‌ای در این دوره ترمیم شود، ممکن است آن را در صورت داشتن سایر معیارها به منزله‌ی یکی از مناطق چهارگانه‌ی یاد شده تعیین کنند. با توجه به اینکه مناطق شکار ممنوع جز مناطق چهارگانه‌ی حفاظت شده توسط سازمان حفاظت محیط زیست به شمار نمی‌روند لذا بیشتر در معرض تهدید عوامل انسانی از لحاظ چرای دام، بهره برداری از مرتع، شکار و صید غیرقانونی و کشاورزی قرار می‌گیرند. بنابراین، در صورت وجود پتانسیل لازم در این مناطق ارتقای درجه‌ی حفاطتی و قرارگیری آن ها در یکی از مناطق چهارگانه‌ی حفاظتی از اهمیت فراوانی برخوردار است (ریاضی، 1393). در این میان روش‌های علمی مختلفی برای بررسی امکان ارتقای یک منطقه شکار ممنوع به منطقه حفاظت شده به کار گرفته شده است. در برخی از این روش‌ها با مطالعات میدانی به ارزیابی وضعیت موجود زیستگاه و حیات وحش منطقه به منظور شناسایی گونه‌های نادر و منحصر به فرد گیاهی و جانوری و همچنین بررسی نقاط قوت و ضعف پرداخته شده است و طی مراحل تدریجی با استفاده از منطقه بندی، آنالیز کیفی و ارزش مناطق، همگن سازی و تشابه میان مناطق، تطبیق با یکی از معیارهای اتحادیه‌ی جهانی حفاظت به امکان ارتقای حفاظتی منطقه شکارممنوع مطالعه شده پرداخته شده است (Karimi,2000). در روشی دیگر پس از شناسایی منابع بوم شناختی و اقتصادی- اجتماعی، فرایند زون بندی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی صورت گرفته و تجزیه و تحلیل و جمع بندی داده‌های بوم شناختی مبتنی بر رهیافت سیستمی منجر به تشکیل یگان‌های سرزمین شده و از این طریق به بررسی امکان ارتقای حفاظتی منطقه پرداخته شده است .(Yazdi, 2010) ارزشیابی مناطق حفاظت شده بر اساس روش ارزش گذاری از کارلوس روبور بلانکو و ماریو گابالدون نیز از دیگر روش‌ها می-باشد (Majnounian,2003). گرین وپاین در سال 1997 در مقاله ای به بررسی وسعت مناطق حفاظت شده دنیا در سطوح منطقه ای و جهانی پرداخته است(Green and James Paine, 1997). رودریک و نئومن در سال 19997 به ارزیابی نواحی بافر در مناطق حفاظت شده آفریقا پرداختند(Roderick and Neumann,1997) . ناستاسه و همکاران به ارزیابی تنوع زمین شناسی و اهمیت آن در تنوع زیستی پرداخته اند (Nastasel et al 2012). منطقه شکار ممنوع کهک به لحاظ داشتن ارتفاعات مناسب، دره‌ها و شرایط آب و هوایی خاص به خصوص قرار گیری در شرایط اق